Νίνος Μικελίδης: Το 38ο Πανόραμα “διαβάζει” έναν κόσμο που αλλάζει

Μετρώντας κοντά τέσσερις δεκαετίες ζωής, το Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου έχει κατακτήσει μια θέση που δύσκολα αμφισβητείται. Είναι το μακροβιότερο κινηματογραφικό φεστιβάλ της Αθήνας και κάθε φθινόπωρο επιστρέφει σαν υπενθύμιση ότι η πόλη διαθέτει ακόμη στέρεους πολιτιστικούς θεσμούς που φωτίζουν τη σχέση μας με τον ευρωπαϊκό και τον ελληνικό κινηματογράφο. Από το 1988 μέχρι σήμερα, το Πανόραμα έχει χτίσει μια παρακαταθήκη εμπιστοσύνης: αναδεικνύει νέες φωνές, επαναφέρει τις παλιές στο προσκήνιο και κρατά ανοιχτό έναν διάλογο με την Ιστορία και τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Σημαντικό κομμάτι αυτής της διαδρομής είναι τα αφιερώματά του, τα οποία διαμορφώνουν ένα ουσιαστικό πλαίσιο σκέψης γύρω από ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία και τον κινηματογράφο. Πάντα συνδεδεμένα με επίκαιρα ζητήματα, λειτουργούν σαν πυξίδα που απευθύνεται όχι μόνο στους σινεφίλ, αλλά σε κάθε θεατή που θέλει να καταλάβει βαθύτερα τον κόσμο γύρω του.

Ύστερα από την πολύ πετυχημένη προφεστιβαλική εβδομάδα του Σεπτέμβρη, το 38ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου θα διεξαχθεί φέτος από τις 20 μέχρι και τις 26 Νοεμβρίου σε τρεις αίθουσες της Αθήνας: το Cinobo Όπερα 1, το Νιρβάνα Cinemax 2 και το Studio New Star Art Cinema – ενώ τα αφιερώματά του θίγουν ζητήματα που αναμοχλεύουν τα “σκοτεινά νερά” της Ιστορίας.

38ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου – Αφιερώματα

Σε μια εποχή όπου η άνοδος της Ακροδεξιάς και η επανεμφάνιση αυταρχικών ηγετών θυμίζουν ανησυχητικά τον μεσοπόλεμο, το Πανόραμα στρέφει το βλέμμα του στις ταινίες της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης – από το 1919 μέχρι το 1933, τις οποίες ο Σίγκφριντ Κρακάουερ πολύ σωστά περιέγραψε “από τον Καλιγκάρι στον Χίτλερ“, στο ομώνυμο βιβλίο του. Ένα κινηματογραφικό σύμπαν με εννέα εκ των πιο αντιπροσωπευτικών ταινίων της περιόδου, που αποτυπώνει ανάγλυφα τις ρωγμές μιας κοινωνίας λίγο πριν την καθοριστική της έκρηξη.

Δίπλα στο μεγάλο αυτό εξαιρετικά επίκαιρο αφιέρωμα συναντάμε τρεις ακόμη ενότητες ταινιών που ανοίγουν το πεδίο της συζήτησης και φωτίζουν διαφορετικές όψεις βίας, εξουσίας, μνήμης και πολιτισμικής ταυτότητας, συγκροτώντας έναν από τους πιο ουσιαστικούς κύκλους προβολών των τελευταίων ετών.

Το αφιέρωμα στο Ρεβιζιονιστικό Γουέστερν επαναφέρει ένα είδος που κάποτε δόξαζε τον μύθο της Άγριας Δύσης, μόνο που εδώ τον αποδομεί: φωτίζει την εξουσία, την αδικία και την αποσιωπημένη πλευρά της Ιστορίας, εκεί όπου οι “ήρωες” δεν είναι πια τόσο άσπιλοι και αμόλυντοι.

Η ενότητα “Χιροσίμα Εφιάλτη μου” πατά πάνω στο συλλογικό τραύμα της ατομικής βόμβας για να εξετάσει πώς ο κινηματογράφος μπορεί να διαχειριστεί το αδιανόητο. Είναι ένα αφιέρωμα στη μνήμη και στη συλλογική ευθύνη, αλλά και στην ανάγκη να μιλήσουμε για το τι μένει όταν ο κόσμος αλλάζει ανεπανόρθωτα.

Τέλος, οι ταινίες του Nick Broomfield αποτελούν μια τολμηρή κατάδυση σε αμφιλεγόμενες φιγούρες και σκοτεινές γωνιές της δημόσιας ζωής. Το αφιέρωμα αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο ο Broomfield επαναπροσδιορίζει το ντοκιμαντέρ ως εργαλείο αλήθειας, αλλά και ως χώρο αντιπαράθεσης.

Παράλληλα 12 ταινίες διαγωνίζονται φέτος για τα βραβεία του Φεστιβάλ, κάνοντας την ελληνική ή αθηναϊκή τους πρεμιέρα στο Πανόραμα.

Και ποιος θα μπορούσε να φωτίσει καλύτερα τις φετινές θεματικές από τον Νίνο Φένεκ Μικελίδη — διακεκριμένο δημοσιογράφο, κριτικό κινηματογράφου, ιδρυτή και καλλιτεχνικό διευθυντή του Πανοράματος; Ο άνθρωπος που οραματίστηκε και στήριξε τον θεσμό από τη γέννησή του μιλά στο NEWS 24/7 για την επιλογή των ταινιών και τα φετινά αφιερώματα που φέρουν έντονο πολιτικο-κοινωνικό στίγμα.

“Ταινίες που βοηθούν τον θεατή να ξαναδιαβάσει τις φρικαλεότητες που κινδυνεύουν να επαναληφθούν”

– Από το 1988 μέχρι σήμερα το Πανόραμα παραμένει ο πιο σταθερός φορέας προώθησης του ευρωπαϊκού κινηματογράφου στην Ελλάδα. Τι σας οδήγησε φέτος στη συγκεκριμένη θεματολογία, που ακουμπά ευθύβολα την πολιτική, την Ιστορία και τους μείζονες φόβους της εποχής μας. 

Η κοινωνικοπολιτική κατάσταση στην Ευρώπη -και όχι μόνο- ενδιέφερε το Πανόραμα από την έναρξή του και εξακολουθεί να το ενδιαφέρει. Στα προγράμματά του υπήρχαν πάντα ταινίες και αφιερώματα με επίκαιρα θέματα. Απλώς φέτος, η πολιτική και όλα τα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα που μας στοιχειώνουν έχουν φτάσει στο απόγειο τους: ο πόλεμος στην Ουκρανία, η γενοκτονία στη Γάζα, με μια σχεδόν παρόμοια κατάσταση στο Σουδάν, η μετανάστευση, η δημιουργία ενός νέου “ψυχρού πολέμου”, η οικονομική κρίση, ο πληθωρισμός, η ανεξέλεγκτη άνοδος της Ακροδεξιάς. Θέματα με τα οποία ο κινηματογράφος καταπιάστηκε κατά διαστήματα και εξακολουθεί να καταπιάνεται, και που ένα φεστιβάλ όπως το Πανόραμα δεν μπορεί παρά να τα παρουσιάζει.

Οι ταινίες συνομιλούν με την τρέχουσα ευρωπαϊκή πραγματικότητα μέσα από θέματα που δυστυχώς παραμένουν επίκαιρα και σήμερα: ο πληθωρισμός, η οικονομική κρίση, η ανεργία, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, η άνοδος της Ακροδεξιάς.

– Το αφιέρωμα στη Βαϊμάρη, φωτίζει τη σχέση ανάμεσα στον κινηματογράφο και το συλλογικό ασυνείδητο μιας κοινωνίας που οδεύει προς τον φασισμό. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η μεγαλύτερη κινηματογραφική προειδοποίηση της περιόδου εκείνης προς το σήμερα; 

Ο δημιουργοί του γερμανικού κινηματογράφου της τότε περιόδου σίγουρα έβλεπαν τι γινόταν γύρω τους: την ανεργία, τον πληθωρισμό, την εμφάνιση του Χίτλερ και τη συνεχή άνοδο της Ακροδεξιάς, που σταδιακά οδηγούσαν στο φασισμό, την εκμετάλλευση της ήττας και της ταπείνωσης της Γερμανίας, που ακολούθησε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τη χρησιμοποίηση των Εβραίων, των Ρομά, των ομοφυλόφιλων και των κομμουνιστών, όσων δηλαδή δεν ανταποκρίνονταν στην “εκλεγμένη, καθαρή” φυλή, στους οποίους έριχναν όλα τα κοινωνικά και πολιτικά κακά του κράτους, θέματα καυτά που δεν μπορούσαν παρά να απασχολήσουν τους σκηνοθέτες και τους σεναριογράφους (όπως ο ειρηνιστής Καρλ Μάγιερ). Στοιχεία όπως ο πληθωρισμός, η οικονομική κρίση και η αυξανόμενη μισαλλοδοξία μαζί με την άνοδο της Ακροδεξιάς είναι η μεγαλύτερη προειδοποίηση και για το σήμερα. 

– Ποιες όψεις της σύγχρονης κοινωνίας – από την κρίση των θεσμών μέχρι την απογοήτευση του πολίτη – βλέπετε να αντανακλώνται στο Ρεβιζιονιστικό Γουέστερν; Και τι μαθαίνουμε για το παρόν μέσα από την αποδόμηση ενός τόσο ισχυρού αμερικανικού μύθου; 

Το καπιταλιστικό σύστημα που καταστρέφει ό,τι έχει να κάνει με τον άνθρωπο ως κοινωνική και αναγκαία αξία (η καταστροφή της “Άγριας Δύσης” από την επέλαση του καπιταλισμού και την καταστροφή όλων των αξιών), η εχθρική αντιμετώπιση της διαφορετικότητας (τότε των αυτοχθόνων της Αμερικής σήμερα των ομοφυλόφιλων και των μεταναστών), η υποβάθμιση της γυναίκας, και η απόρριψη των μύθων για την ανακάλυψη μιας πραγματικής, με όλα της τα κοινωνικά, πολιτικά και ηθικά προβλήματα, κοινωνίας, που στο επίκεντρο πρέπει να είναι ο άνθρωπος, όχι ο καλός ή ο κακός αλλά ένα πρόσωπο με τον πραγματικό ανθρώπινο χαρακτήρα του, με τα ελαττώματα και τα προτερήματά του. 

– Στις ταινίες της ενότητας “Χιροσίμα – Εφιάλτη μου” βλέπουμε την καταστροφή μέσα από προσωπικές ιστορίες. Πόσο ισχυρή είναι η δύναμη της ατομικής (κινηματογραφικής) μαρτυρίας απέναντι στη συλλογική Ιστορία όταν μιλάμε για γεγονότα τέτοιου βεληνεκούς. 

Η ατομική μαρτυρία συμβάλλει και ενισχύει τη συλλογική Ιστορία, ιδιαίτερα σε γεγονότα όπως η ατομική καταστροφή της Χιροσίμα. Ένα πιο πρόσφατο κινηματογραφικό παράδειγμα (από τα πάμπολλα τα οποία διαβάζουμε καθημερινά) είναι εκείνο της ταινίας “The Voice of Hind Rajab”, της δολοφονίας ενός 6χρονου κοριτσιού από τον ισραηλινό στρατό, που μας είχε συγκλονίσει στο φεστιβάλ της Βενετίας και που σήμερα προβάλλεται παγκόσμια, συμβάλλοντας στη συλλογική Ιστορία σχετικά με το τι συμβαίνει σήμερα στην Παλαιστίνη.

– Η τραγωδία της Χιροσίμα παραμένει ένα από τα πιο καθοριστικά γεγονότα του 20ού αιώνα. Πώς πιστεύετε ότι οι ταινίες του αφιερώματος βοηθούν το σημερινό κοινό να ξαναδιαβάσει αυτή την πληγή, στη σκιά ενός τωρινού παγκόσμιου φόβου. 

Οι ταινίες αυτές του αφιερώματος περιέχουν συγκλονιστικές, συχνά φρικιαστικές, σκηνές τόσο μέσα από τις τεράστιες καταστροφές και τους χιλιάδες θανάτους όσο και μέσα από τις περιγραφές των επιζώντων και των τραυμάτων των ίδιων, ιδιαίτερα όμως των παιδιών τους, θύματα όχι του άμεσου βομβαρδισμού αλλά των, σε μακρά διάρκεια χρόνων, συνεπειών του βομβαρδισμού με τη ραδιενέργεια που ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να καθορίζει και να επηρεάζει τη ζωή τους. Σκηνές που σίγουρα βοηθούν τον θεατή να ξαναδιαβάσει τις φρικαλεότητες αυτές που δυστυχώς κινδυνεύουν να επαναληφθούν.

“Ο Broomfield δεν διστάζει να βάλει τον εαυτό του στη μέση του θέματος και να πει την αλήθεια”

– Ο Nick Broomfield διαμόρφωσε ένα εντελώς προσωπικό ύφος στο ντοκιμαντέρ, από το direct cinema μέχρι τη δική του αυτοαναφορική παρουσία μπροστά στην κάμερα. Ποιο θεωρείτε ότι είναι το μεγαλύτερο αποτύπωμά του στη σύγχρονη ντοκιμαντερίστικη αφήγηση και γιατί κρίνατε σημαντικό να του αφιερώσετε μια ενότητα φέτος;  

Ο Broomfield είναι ένας τολμηρός, με ερευνητικό στιλ, σκηνοθέτης, που καταπιάνεται με δύσκολα, αμφιλεγόμενα και ευαίσθητα θέματα (πολιτικά θέματα, εγκλήματα από σίριαλ κίλερς, σκάνδαλα διασημοτήτων). Δεν διστάζει να βάλει τον εαυτό του στη μέση του θέματος του και, το πιο σημαντικό, δεν πιστεύει πως για να δώσει την αλήθεια χρειάζεται να μας παρουσιάσει αντικειμενικά και τις δύο πλευρές, αντίθετα πιστεύει πως πρέπει να πει την αλήθεια όπως ο ίδιος την βλέπει.

Επέλεξα τις ταινίες του αυτές γιατί έχουν ακριβώς αυτή την επιμονή για την καταγραφή με τον πιο άμεσο, συχνά δύσκολο, τρόπο της αλήθειας των θεμάτων που έχει επιλέξει. Όλες οι ταινίες αυτές είναι εξαιρετικές στο είδος τους, αλλά αν είχα να επιλέξω μία θα έλεγα το The Stones and Brian Jones, που καταπιάνεται με την τραγική, ταραχώδη ζωή του ιδρυτή και αρχηγού των Rolling Stones.»

– Με μια τόσο μακρά διαδρομή στο Πανόραμα, ποιες ποιότητες εξακολουθούν να σας κινητοποιούν δημιουργικά; Τι είναι αυτό που σας ωθεί κάθε χρόνο να ξεκινάτε από την αρχή την αναζήτηση νέων ιστοριών και νέων “φωνών”;  

Τρία είναι αυτά που με κινητοποιούν: πρώτο, να επιλέγω και να προωθώ ό,τι καλύτερο έχει να προσφέρει ο σύγχρονος – και ιδιαίτερα ο ευρωπαϊκός – κινηματογράφος, ταυτόχρονα ενθαρρύνοντας νεότερους, υποσχόμενους δημιουργούς, δεύτερο, να παρουσιάζω μέσα από αφιερώματα σύγχρονα, επίκαιρα πολιτικά και κοινωνικά θέματα και τρίτο να περιλαμβάνω στον προγραμματισμό τόσο αφιερώματα σε προσωπικότητες του κινηματογράφου όσο και σε ταινίες και γενικότερα αφιερώματα που θα συμβάλουν στη γνωριμία της πολιτιστικής αυτής κληρονομιάς μας από τη νεότερη γενιά. 

ΠΡΟΠΩΛΗΣΗ στο more.com

Δείτε το Πρόγραμμα

38οPanorama