Για τον Ανδρέα Ράγκναρ Κασάπη η ντροπή είναι ένα αντικείμενο στο διάστημα

Ο Ανδρέας Ράγκναρ Κασάπης είναι ένας πολυδιάστατος καλλιτέχνης που κινείται μεταξύ της ζωγραφικής, του ήχου και του κειμένου, με την ίδια του την πρακτική να αντλεί έμπνευση από τις επιπτώσεις του σύγχρονου ψηφιακού κόσμου στην αντίληψη του χώρου, της μνήμης και του χρόνου.

Με αφετηρία τη φωτογραφία και με την τεχνική της ζωγραφικής να λειτουργεί ως μέσο για την αναπαράσταση της προσωπικής μνήμης, ο Ανδρέας Ράγκναρ Κασάπης δημιουργεί έργα που αναπαριστούν την αντίθεση ανάμεσα στο φυσικό και το ψηφιακό, το υποκειμενικό και το αντικειμενικό.

Στην τελευταία του ατομική έκθεση με τίτλο «Η ντροπή είναι ένα αντικείμενο στο διάστημα», που φιλοξενείται στην Υπηρεσιακή Αυλή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών σε επιμέλεια της Δανάης Γιαννόγλου, ο καλλιτέχνης παρουσιάζει ένα νέο σώμα έργων που πραγματεύεται τη σχέση τοπίου και αντικειμένου στη μετά το διαδίκτυο εποχή, αναζητώντας την αποστασιοποίηση που επιφέρει η ψηφιακή εικόνα και τη συνεχιζόμενη μετατόπιση της μνήμης. Μέσα από ζωγραφικά δωμάτια, κολάζ και κείμενα, ο Κασάπης διαμορφώνει ένα εικονικό τοπίο γεμάτο αντιφάσεις και υπογραμμίζει την αλληλεπίδραση ανάμεσα στην προσωπική και συλλογική μνήμη, το πραγματικό και το ψηφιακό.

Η έκθεση “Η ντροπή είναι ένα αντικείμενο στο διάστημα” αποτελεί την πρώτη μεγάλης κλίμακας παρουσίαση του νέου σώματος δουλειάς του το οποίο δημιουργείται τα τελευταία πέντε χρόνια.

Η ντροπή, το διάστημα και η έννοια της μνήμης

Ο ίδιος μιλά στο NEWS 24/7 για τον τίτλο της έκθεσης και την έννοιας της ντροπής λέγοντας “Ο τίτλος είναι ένας στίχος μέσα σε ένα κείμενό μου, που βρίσκεται στην έκθεση και είναι μάλιστα το τελευταίο δίστιχο αυτού.
Γράφω :
«Στην αφίσα τα κτήρια
είναι μια διπλή άρνηση.
και η ντροπή είναι ένα αντικείμενο στο διάστημα».

Υπάρχει στην λέξη ντροπή κάτι το επιτακτικό και αποκαλυπτικό, ενώ ταυτόχρονα ενδέχεται να προκαλεί την ανάγκη ενός κρυψίματος και μιας απόσυρσης. Κάτι τέτοιο αισθάνομαι ότι ταιριάζει αρκετά με τις έννοιες που με κινούν στην δουλειά μου. Όταν ζωγραφίζω χρησιμοποιώ φωτογραφίες που τις βλέπω σε οθόνη, βλέπω δηλαδή αντικείμενα και τοπία διαμεσολαβημένα τόσο από την φωτογραφία όσο και από την ίδια την οθόνη.
Ξέρετε, όταν σχεδιάζω παρατηρώντας ένα αντικείμενο, που στην περίπτωση μου είναι ψηφιακές εικόνες, το αντικείμενο αυτό καθώς το παρατηρώ τείνει να αποσύρεται. Έπειτα επανέρχεται στην αντίληψη μου σαν κάποια κατασκευή. Τμήματα του απωθούνται και άλλα υπογραμμίζονται.

Επιστρέφω στο θέμα επαναλαμβάνοντάς το σαν να επιστρέφω σε ένα συμβάν. Όπως σε κάθε “συμβάν” και σε κάθε επίσκεψη σε έναν “τόπο” υπάρχει μια διαφορά. Το τοπίο εδώ το εννοώ όχι μόνο ως ένα φυσικό χώρο, αλλά και ως μια νοητική οντότητα. Η ντροπή του αντικειμένου, λοιπόν, ανήκει στον παρατηρητή πραγματικά, αλλά εγώ ήθελα να κάνω μια αντιστροφή. Η ντροπή εδώ δεν είναι μέσα στο υποκείμενο, αλλά είναι στοιχείο των αντικειμένων. Είναι στο τοπίο. Ήθελα αυθαίρετα να υποθέσω ότι μνήμη σιγοψυθιρίζει εκτός μας, σαν κάτι αντικειμενικό, που μας αποκαλύπτει και μας ντροπιάζει. Ίσως σήμερα πιο πολύ από ποτέ.

Το διάστημα εδώ έχει την σημασία της απόστασης, του χώρου, επίσης όμως και του κοσμικού χώρου. Από παιδί το διάστημα και οι εικόνες του μου προκαλούσαν ένα κάποιο άγχος, λόγω μάλλον της απουσίας ορίου. Έμμεσα η έκθεση έχει να κάνει με αυτό. Το όριο ως σώμα, ως σπίτι, και έπειτα, η απουσία αυτών. Ένα αίτημα κατοίκησης. Ή έστω τα πολλά συμπτώματα αυτής.

Ποιο ήταν το αρχικό ερέθισμα που πυροδότησε τη δημιουργία του νέου αυτού σώματος έργων τα τελευταία πέντε χρόνια;

Για χρόνια με απασχολεί το ζήτημα της μνήμης και των όποιων μετακινήσεων έχει υποστεί αυτή ως λειτουργία μέσα στον μετά το διαδίκτυο πολιτισμό. Η έννοια της χροιάς της μνήμης που με απασχολεί τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, κύλησε και συνδέθηκε με την έννοια του ψυχικού τόνου (stimmung). Ο ψυχικός τόνος είναι για εμένα μια απαραίτητη προϋπόθεση για το τοπίο. Κάπως έτσι λίγο – λίγο υπογείως, προέκυψε μια ερώτηση για τον χώρο και την αναπαράσταση του.

Μέσα σε μια σχολική τάξη μια μέρα που όλα τα παιδιά ήταν σε φρενήρη κατάσταση, προσπάθησα να τα ηρεμήσω, ρωτώντας τα: “Πότε δεν είσαι ο εαυτός σου; “. Ένα από τα παιδιά μου απάντησε την φοβερή απάντηση : “Δεν είμαι ο εαυτός μου όταν αλλάζω δωμάτιό “.

Μια άλλη μέρα προσπαθώντας να εξηγήσω τι είναι η γραμμή και ποιος είναι ο ρόλος της, ένα παιδί που μάθαινε ελεύθερο σχέδιο μου απάντησε :
“Γραμμή είναι αυτό που χωρίζει το σώμα από τον χώρο”. Αν κάποια χρόνια πριν μπορούσα να πω ότι το ερώτημα μου πάνω στην μνήμη είναι ένα ερώτημα χρονικό, λίγο λίγο αυτό το ερώτημα μετακινήθηκε σε ένα άλλο ερώτημα, που αφορούσε την αναπαράσταση του χώρου.

Πώς συνομιλούν τα κολάζ, τα κείμενα και η slide προβολή με τη ζωγραφική σας; Ποιον ρόλο έχουν στη σύσταση του συνολικού «τοπίου» της έκθεσης;

Τα κολάζ είναι μια σημείωση μέσα στην έκθεση. Θέτει το ζήτημα ενός προσωπικά βιωμένου χρόνου και πως αυτός φετιχοποιείται μέσα σε αντικείμενα. Κατά κάποιο τρόπο, αυτά τα κολάζ είναι μια σημείωση ότι η αντίληψη του χώρου φιλτράρεται απαραίτητα και από την μνήμη.

Η εικόνα της προβολής του slide είναι επίσης μια διπλή αντιστροφή. Όλα τα τοπία στην έκθεση είναι διαμεσολαβημένα και τεχνητά, κάποια μάλιστα είναι αντίγραφα ψηφιακής δημιουργίας οπως liminal spaces και backrooms. Αντίθετα αυτή η εικόνα στην slide προβολή είναι φωτογραφημένη από εμένα σε έναν πραγματικό τόπο. Στην οδό Κωνσταντινουπόλεως και Λένορμαν. Ήθελα να παρουσιαστεί ως προβολή και όχι ως τύπωμα, Νομίζω ότι είναι μια εικόνα που παίζει τον ρόλο του αντίβαρου. Αποκαλύπτει αλλά και απομακρύνει ταυτόχρονα.

Η ζωγραφική σας βασίζεται σε φωτογραφίες. Πώς επιλέγετε τις εικόνες και τι σας ενδιαφέρει περισσότερο σε αυτές;

Κοιτάζω «μουδιασμένες» εικόνες άλλων, εικόνες αλιευμένες στο διαδίκτυο, που κατά κάποιον τρόπο μοιάζουν να οργανώνουν τις δικές μου αναμνήσεις. Κάνω σε αυτές μια κάποια συναισθηματική επένδυση, χωρίς να το θέλω και να το κατανοώ.

Θα έλεγα ότι υπάρχει μια στιγμιαία συγκίνηση σε αυτές, κάπως μουγκή και αδιάφορη. Βέβαια για κάποιο λόγο αυτό συμβαίνει σε δεύτερη ή σε τρίτη ‘επίσκεψη’ σε αυτές. Ακόμα και όταν χρησιμοποιώ δικές μου φωτογραφίες, αυτές είναι ξεχασμένες και αδιάφορες. Πρέπει να τις δω σε δεύτερη φάση. Μπορεί να τις είχα τραβήξει πριν πολλά χρόνια ή κατά λάθος.

Στην έκθεση μάλιστα υπάρχει μια σειρά από ζωγραφιές που για μοντέλο χρησιμοποίησα εικόνες που παρήχθησαν με πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης. Έγραψα στο πρόγραμμα ένα κείμενο που περιέγραφε ένα τοπίο που επισκεπτόμουν σαν παιδί συχνά. Έναν κυματοθραύστη. Υπήρχαν δικές μου φωτογραφίες από αυτό το τοπίο, αλλά ήθελα πλέον να απομακρυνθώ από αυτές.

Με ποιον τρόπο η ψηφιακή εικόνα επηρεάζει τον τρόπο που θυμόμαστε, αποθηκεύουμε και ανακατασκευάζουμε τις εμπειρίες μας;

Η εικόνες, όταν πέφτει το βλέμμα μας πάνω τους έχουν ένα «μαγικό» χαρακτήρα. Λειτουργούν σαν να είναι σε ένα καθεστώς εξαίρεσης, από τα άλλα αντικείμενα που μας περιβάλλουν. Πέραν του τι παριστάνουν οι εικόνες ή τι εξιστορούν, τα τεχνικά τους χαρακτηριστικά χαράσσουν με τον δικό τους μοναδικό τρόπο την αντίληψη μας.

Οργανώνουν τον τρόπο που επιστρέφουν ως αναμνήσεις. Αυτό για εμένα είναι κάποιες φορές σημαντικότερο από την αναπαράσταση ή τουλάχιστον πολλές φορές ίσης αξίας.

Αισθάνομαι ως εξαιρετικά συγκινητικό να δω μια φωτογραφία ενός ντοκουμέντου, το οποίο γνωρίζω για χρόνια από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία αλλά και με ένα συγκεκριμένο τεχνικό τρόπο εκτύπωσης. Όταν αυτό το ντοκουμέντο ξαφνικά μου εμφανιστεί με άλλα τεχνικά χαρακτηριστικά ή άλλη γωνία λήψης, τότε αυτό μου φαίνεται πραγματικά συγκλονιστικό.

Εννοώ με κάποιο τρόπο ότι κάθε αντίγραφο για εμένα είναι ένα αυθεντικό μέσα σε έναν υποκειμενικό χρόνο. Με αυτόν τον τρόπο γνωρίζω γενικά την εγγραφή και την μνήμη. Είναι μια αντανάκλαση σε μια άλλη επιφάνεια ή είναι ένα πολλαπλό είδωλο. Η ψηφιακή εικόνα είναι ειδική γιατί δεν υπάρχει ως εικόνα αλλά ως data που οργανώνονται μέσα σε έναν επεξεργαστή. Η ψηφιακή εικόνα έχει κάτι εξαιρετικά θεατρικό. Μέσα στη ψηφιακή εικόνα βρίσκω μια κατανάλωση της μνήμης του τρισδιάστατου κόσμου και ένα συνεχές τώρα. Εγώ προτείνω ότι αυτό που περισσεύει μέσα σε αυτήν την εμπειρία είναι η Χροιά της μνήμης.

Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στα ζωγραφικά δωμάτια, τους κυματοθραύστες και την πόλη; Ποιες προσωπικές μνήμες ενσωματώνονται σε αυτά τα στοιχεία;

Η σχέση έγκειται στην ανάγκη κατοίκησης, έστω και πρόσκαιρης αλλά ουσιαστικής. Η ζωγραφική πράξη για μένα παίζει έναν τέτοιο ρόλο. Η προσωπική μου μνήμη είναι αδιάφορη αν δεν μετασχηματιστεί σε σχέδιο.
Αν δεν μετακινηθεί σε μια κάποια δομή. Και από εκεί και έπειτα σε δεύτερο επίπεδο να φτιάξει περισσευούμενους συνειρμούς.

Παρ’ όλα αυτά η προσωπική μνήμη είναι κάπως σαν το ρεύμα που μας διαπερνά διυποκειμενικά. Τα δωμάτια εδώ είναι χώροι που δεν έχω επισκεφτεί. Ο κυματοθραύστης δεν υπάρχει, είναι μια ΑΙ εικόνα. Η πόλη είναι ένας τόπος μέσα στον οποίο περπατώ κάθε μέρα αλλά λόγω του ότι περπατώ με ακουστικά την ζω σαν να είμαι σε ένα άλλο δωμάτιο.