ΕΥΡΗΚΑ! ΝΑ ΤΙ ΕΔΩΣΕ ΦΤΕΡΑ ΣΤΟ RED BULL, ΤΗ GOPRO, ΤΑ IKEA (ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ)

Ο Αρχιμήδης είχε αναφωνήσει «Εύρηκα!». Ένας νεοέλληνας θα έλεγε, ίσως, ότι «έφαγε φλασιά». Και οι δεινοί λεξιπλάστες, Αγγλοσάξονες, κάνουν λόγο για «Aha moment»: είναι το επιφώνημα που ακολουθεί τη σύλληψη μιας μεγάλης ιδέας, εκτός αν ο γεννήτοράς της δεν συνειδητοποιεί αμέσως ότι χτύπησε φλέβα χρυσού. Ο «εφευρέτης» των τσιπς, για παράδειγμα, αντί να ανακράξει «α, χα», ξεστόμισε «σιχτίρ». Πρόκειται για τον Τζόρτζ Κραμ, Αφροαμερικανό μάγειρα που, αγανακτισμένος από την επιμονή ενός πελάτη να επιστρέφει το πιάτο με τις πατάτες του γιατί δεν τις έβρισκε αρκετά τραγανές, κάθισε και τις έκοψε σε λεπτές -όσο μπορούσε πιο λεπτές- φέτες. Στη συνέχεια τις ξερόψησε και τις πασπάλισε με πολύ -όσο μπορούσε πιο πολύ- αλάτι, για να τον εκδικηθεί. Προς μεγάλη έκπληξη του Κραμ, ωστόσο, ο δύστροπος πελάτης  έγλειψε και τα δάχτυλά του. Από το 1853 που χρονολογείται το περιστατικό και εντεύθεν, γενιές λιχούδηδων θα ορκίζονταν στο όνομα εκείνου του λαμπρού μάγειρα – αν το ήξεραν.

Ο Κραμ αξιοποίησε μεν την τυχαία του ανακάλυψη, προσφέροντας το λαχταριστό έδεσμα στο δικό του εστιατόριο που άνοιξε στη συνέχεια, δεν σκέφτηκε όμως να κατοχυρώσει την ιδέα που θα τον έκανε ζάμπλουτο. Λίγα χρόνια αργότερα, ένα άλλο, πιο προικισμένο, μυαλό θα φρόντιζε να πατεντάρει μια εξίσου μεγάλη επινόηση, χωρίς τελικά να επωφεληθεί από αυτή: ένα απόγευμα του 1910, η 19χρονη Μαίρη Φέλπς Τζέικομπ ετοιμαζόταν για μια χοροεσπερίδα. Το φόρεμα που είχε αγοράσει, όμως, αδυνατούσε να βολέψει το μπούστο της δίχως να γίνονται εμφανή τα τμήματα του κορσέ που φορούσε από μέσα. Εκνευρισμένη, ζήτησε από την καμαριέρα της να της φέρει δύο μαντήλια, κορδόνι, ροζ κορδέλα και βελόνα. Η αυτοσχέδια σύνθεσή της όχι μόνο την έκανε βασίλισσα του χορού, εξασφαλίζοντάς της χάρη και άνετη κίνηση, αλλά πυροδότησε και το ενδιαφέρον των φιλενάδων της που της ζήτησαν να τους φτιάξει κάτι αντίστοιχο. Καταλαβαίνοντας ότι έχει στον κόρφο της μια προσοδοφόρο επινόηση, η Μαίρη εξέλιξε την ιδέα της και την πατεντάρισε, το 1914. Ατυχώς για εκείνη, το πρώτο σύγχρονο σουτιέν δεν βρήκε απήχηση στην αγορά κι έτσι αποφάσισε να κλείσει την επιχείρηση και να πουλήσει την πατέντα στην Warners Brothers Corset Company για 1.500 δολάρια – γύρω στα 20.000 δολάρια σε τρέχουσες αξίες. Τις επόμενες 3 δεκαετίες, η εταιρεία εκτιμάται ότι κέρδισε από αυτή την ευρεσιτεχνία περίπου 15 εκατομμύρια – 200 εκατομμύρια  «σημερινά» χρήματα.

Από το «εύρηκα» μέχρι το «κέρδισα» είναι μακρύς ο δρόμος. Σήμερα, πάντως, αρκετοί από τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου θα μπορούσαν να έχουν φωνάξει και τα δύο. Το «νούμερο 116» στη λίστα του Forbes με τους κροίσους του πλανήτη είναι μια τέτοια περίπτωση: από πλασιέ οδοντόπαστας, συνιδρυτής της Red Bull. Επισκεπτόμενος με την πρώτη του ιδιότητα την Ταϊλάνδη, το 1982, ο Αυστριακός Ντίτριχ Μάτεσιτς ζήτησε από τον ντόπιο διανομέα οδοντόπαστας «κάτι» για να ανακουφιστεί από το jet lag που τον βασάνιζε. Πίνοντας το ποτό που του προσφέρθηκε, ανακάλυψε ότι ήταν ένα υγρό που μπορούσε να δώσει φτερά στη μισή υφήλιο – και φυσικά στον ίδιο, αλλά και στον Ταϊλανδό συνεργάτη του, Τσαλέο Γιουβίντια, με τον οποίο μοιράστηκε δόξα και χρήμα, έστω κι αν απαιτήθηκαν κόπος, χρόνος και έξοδα για να εθιστούν οι δυτικοί ουρανίσκοι στην ταϊλανδέζικη ενεργειακή φόρμουλα.

Ένας άλλος επιχειρηματίας, που επίσης ολοκλήρωσε τη διαδρομή από τη σύλληψη της αρχικής ιδέας μέχρι τη λίστα των δισεκατομμυριούχων, χρειάστηκε πολύ λιγότερο χρόνο για να εκτοξευθεί στην κορυφή. Το οξύμωρο με τον Νικ Γούντμαν είναι ότι σχεδόν μετανάστευσε για να βρει έμπνευση, ενώ είχε ήδη την ιδέα στην τσέπη του. Το 2001, στα 26 του, ξεκίνησε για ένα πεντάμηνο ταξίδι στην Αυστραλία και την Ινδονησία. Θα σερφάριζε με τους φίλους του, εξανεμίζοντας τις οικονομίες από το προηγούμενο ημι-αποτυχημένο εγχείρημά του, με την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα κατέβαζε μια σπουδαία ιδέα. Όμως, όχι μόνο η σύλληψη, αλλά και η υλοποίησή της βρίσκονταν μέσα στις αποσκευές του. Ήταν μια απλή φωτογραφική μηχανή και μερικοί ελαστικοί ιμάντες.

Προσαρμόζοντας τη μηχανή στον καρπό του χεριού του, ο Γούντμαν θα μπορούσε να τραβάει φωτογραφίες των φίλων του ενώ σερφάριζαν. Γρήγορα σκέφτηκε ότι αυτή είναι μια «υπηρεσία» για την οποία θα πλήρωναν πολλοί σέρφερ. Και όταν, ένα πρωινό στο ξενοδοχείο, είδε τη γυναίκα του στολισμένη με μια ζώνη από κοχύλια που αγόρασε από κάποιο τοπικό κατάστημα, συνέλαβε ακόμη μιαν ιδέα, μικρότερης κλίμακας: θα χρηματοδοτούσε την κατασκευή του αρχικού πρωτοτύπου, πουλώντας τέτοιες ζώνες στην Αμερική. Αγόρασε εκατοντάδες, σε πολύ χαμηλή τιμή, τις πούλησε όλες, έως και 120 δολάρια τη μια, και ύστερα από δύο χρόνια εξέλιξης λανσάρισε την πρώτη GoPro Hero, το Σεπτέμβριο του 2004. Αμέσως βάλθηκε να τη «δειγματίζει» σε καταστήματα ειδών σερφ.

Ακόμη δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι πολλοί άνθρωποι θα χρησιμοποιούσαν τις GoPro για να φιλμάρουν τους εαυτούς τους κατά τη διάρκεια της δράσης, ούτε ότι το target group του επεκτεινόταν πέρα από τα θαλάσσια σπορ, σε οποιονδήποτε ροβολά μια πλαγιά με ποδήλατο ή γλιστρά πάνω της με σκι, σε όσους πετούν με οτιδήποτε θυμίζει αλεξίπτωτο και στους φαν των μηχανοκίνητων σπορ. Η ζήτηση που δημιουργήθηκε σύντομα από αυτούς τους χώρους οδήγησε στις επόμενες εκδόσεις της GoPro, με μια σειρά αξεσουάρ προσαρμογής, αλλά και την προσθήκη video στις δυνατότητές τους.

Ο Γούντμαν έδειξε καλά αντανακλαστικά, κατευθύνοντας το προϊόν του σωστά σε έναν κόσμο που γρήγορα γέμισε με smartphone για όλες τις δουλειές. Οι πωλήσεις εκτοξεύονται από χρόνο σε χρόνο, ενώ στις αρχές του περυσινού καλοκαιριού η εταιρεία του μπήκε στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Σήμερα, η τιμή της μετοχής της έχει βουλιάξει, αντανακλώντας τους φόβους των επενδυτών ότι η εξέλιξη ιδέας και προϊόντος βρήκε ταβάνι, αλλά ο Γούντμαν δείχνει ψύχραιμος. Και, αυτή τη φορά, δεν μοιάζει έτοιμος να αναχωρήσει – ίσως γιατί ψάχνει στην τσέπη του για την επόμενη καινοτομία.  

Για κάθε «Γούντμαν» που θριαμβεύει, πάντως, υπάρχουν δεκάδες εφευρέτες που μένουν στα ρηχά, στην αφάνεια ή και την αφραγκία. Μπορεί ο Γουέιν Φρομ, που το 2005 πατεντάρισε το ενοχλητικό στειλιάρι το οποίο έγινε γνωστό ως selfie stick ( κατ’άλλους, Narcisstick) να πρόλαβε να πουλήσει αρκετές μονάδες πριν κατακλύσουν την αγορά οι κινέζικες απομιμήσεις του, αλλά ο πραγματικός εφευρέτης του (ή τουλάχιστον αυτός που κατοχύρωσε πρώτος ένα τέτοιο ραβδί) είδε την ιδέα του να αποτυγχάνει, παρόλο που κατάφερε να πείσει τη Minolta, στην οποία εργαζόταν, να διαθέτει το μαραφέτι του μαζί με ένα μοντέλο φωτογραφικής μηχανής. Εν έτει 1980, ο Hiroshi Ueda φαίνεται ότι ήταν πολύ μπροστά για την εποχή του. Για τον Ueda, το «Εύρηκα» ήρθε όταν, σε ένα ταξίδι του στην Ευρώπη, αισθάνθηκε άβολα ζητώντας συνεχώς από ξένους να απαθανατίζουν αυτόν και την οικογένειά του. Την ίδια συστολή, για ευνόητους λόγους, ένιωσε μάλλον και ο επινοητής του belfie stick, μιας εκδοχής του selfie stick, η «χρησιμότητα» της οποίας συνοψίζεται στη φωτογραφία που ακολουθεί.

Αν στον καιρό του Ρενέ Λενέκ υπήρχε belfie stick, ο Γάλλος γιατρός σίγουρα θα ήταν ο τελευταίος που θα το χρησιμοποιούσε. Η συστολή και η διακριτικότητά του τον οδήγησαν στη σύλληψη και την κατασκευή του σύγχρονου στηθοσκοπίου, το 1816. Καλούμενος να εξετάσει μια νέα γυναίκα, αισθάνθηκε άσχημα όταν χρειάστηκε να βάλει το αυτί του στο στήθος της για να την ακροαστεί και τύλιξε ένα χαρτί σε κυλινδρικό σχήμα για να το κάνει εξ αποστάσεως. Από εκείνη τη μέρα δεν βρέθηκε ποτέ ξανά σε δύσκολη θέση: το χαρτί έγινε ξύλινος κύλινδρος και πήρε το όνομα στηθοσκόπιο. Αν και αδιαμφισβήτητα λειτουργικό, το όργανο άργησε να γνωρίσει ευρεία χρήση, καθώς οι συνάδελφοι του Λενέκ επέμειναν για καιρό να ακροάζονται τους ασθενείς με τον παλιό τρόπο.

Στη λίστα με τα προϊόντα που γνώρισαν απήχηση πολλά χρόνια αφότου γεννήθηκαν, μια από τις κορυφαίες θέσεις ανήκει στη ζαχαρίνη. Ανακαλύφθηκε το 1879, διαδόθηκε στη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, όταν επιβλήθηκαν περιορισμοί στην κατανάλωση ζάχαρης κι έγινε δημοφιλής μετά το 1960, όταν εντάχθηκε στο σύγχρονο lifestyle με τα αναψυκτικά διαίτης. «Πατέρας» του τεχνητού γλυκαντικού έγινε, κατά λάθος, ο ερευνητής Κονσταντίν Φάλμπεργκ. Κουρασμένος από τη δουλειά του στο εργαστήριο, ο Φάλμπεργκ ξέχασε κάποτε να πλύνει τα χέρια του πριν το γεύμα, με αποτέλεσμα το ψωμί που γεύτηκε να του φανεί ασυνήθιστα γλυκό. Αιτία, μια από τις χημικές ουσίες με τις οποίες πειραματιζόταν νωρίτερα. Έπειτα από την τυχαία του ανακάλυψη, τα πειράματά του πήραν άλλη κατεύθυνση και, το 1884, κατοχύρωσε τη ζαχαρίνη και άρχισε να την παράγει.

Σε ατύχημα, κυριολεκτικά, οφείλεται και η επινόηση των κρυστάλλων ασφαλείας, στις αρχές του 20ου αιώνα. Ένα γυάλινο μπουκάλι  που περιείχε κυτταρίνη έπεσε στο πάτωμα χωρίς να σκορπιστούν τα θραύσματά του. Ο «αυτουργός», Εντουάρ Μπενέντικτους, κατάλαβε ότι βρισκόταν μπροστά σε μια επαναστατική ανακάλυψη, με πλήθος εφαρμογών που έμελλε να σώσουν πολλές ζωές. 

Ένα δοχείο που δεν σπάει οδήγησε στα κρύσταλλα ασφαλείας. Κι ένα τραπεζάκι που δεν «έσπαγε» στα ΙΚΕΑ, όπως τα ξέρουμε σήμερα: με έπιπλα που παραδίδονται σε flat συσκευασίες. Η επιχείρηση πήρε αυτή τη μορφή στα μέσα της δεκαετίας του 1950, πολλά χρόνια μετά την ίδρυσή της. Ένας υπάλληλός της, αδυνατώντας να στριμώξει στο αυτοκίνητό του το τραπεζάκι Lovet, αποφάσισε να το αποσυναρμολογήσει. Το περιστατικό έγινε αντιληπτό από τον ιδρυτή των ΙΚΕΑ,  Ίνγκβαρ Κάμπραντ κι έκτοτε από τις πόρτες της επιχείρησής του -σχεδόν- τα πάντα βγαίνουν τεμαχισμένα. Όσο για το Lovet, πριν από λίγα χρόνια ξαναμπήκε στη σειρά των επίπλων του ΙΚΕΑ ως Lovbacken (το «φύλλο» επιστρέφει).