Πρωταπριλιά: 5 πράγματα που πρέπει να ξέρεις για την ημέρα των ψεμάτων

Ζούμε στην εποχή των fake news και των hoaxes. Ζούμε στην εποχή κατά την οποία δύσκολα μπορεί να διακρίνει κανείς τον μύθο από την πραγματικότητα.

Ευθύνη γι’ αυτό έχουμε και οι δημοσιογράφοι. Τεράστια. Η όλη κουλτούρα των fake news, του φιλτραρίσματος και της παύσης μετάδοσής τους, ξεκινά πρωτίστως από εμάς. Και μετά έρχονται οι μεγάλοι τεχνολογικοί κολοσσοί, εκείνοι που όλο δεσμεύονται να κάνουν περισσότερα για το σταμάτημα των ψευδών ειδήσεων, ωστόσο ακόμη τα hoaxes στα social media, ζουν και βασιλεύουν.

Ο πολίτης που προσλαμβάνει τις ειδήσεις, τις πληροφορίες, οφείλει πλέον να είναι “ψυλλιασμένος”. Με τον καιρό, πρέπει να εκπαιδευτεί περισσότερο στο πώς να μπορεί να ξεχωρίζει το ψέμα από την πραγματική είδηση. Να ελέγχει καλύτερα τις πηγές του, τον τρόπο που διαμοιράζονται οι ειδήσεις, ποιος και πώς τις λέει, να χρησιμοποιεί online εργαλεία αναγνώρισής και πιστοποίησής τους.

Είμαστε ακόμη στην απαρχή της εποχής των fake news, και δυστυχώς, οι πολιτικοί και του δικού μας τόπου, ή τουλάχιστον μεγάλο μέρος της πολιτικής σκηνής, έχουν ενδώσει σε αυτά, τα εργαλειοποιούν, τα χρησιμοποιούν κατά το δοκούν για τους ψηφοθηρικούς σκοπούς τους. Είναι ανησυχητικό ότι μέρος του κοινού τα οικειοποιείται αυτά τα fake ειδησάρια, ακόμη κι αν καταλαβαίνει πως είναι προϊόν πόλωσης.

Θα έλεγε κανείς πως μοιάζει σαν να ζούμε τη μέρα της Μαρμότας κάθε μέρα. Ή σαν να έχουμε πέσει σε μια λούπα επαναλαμβανόμενης Πρωταπριλιάς. Και μιας και σήμερα είναι η κανονική Πρωταπριλιά καθεαυτή, πάμε να δούμε πώς ξεκίνησε, γιατί τη “γιορτάζουμε” και μερικά από τα ψέματα που άφησαν ιστορία (μέχρι τα επόμενα).

1. Πώς βγήκε το έθιμο

Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το έθιμο ξεκίνησε από τους Κέλτες. Λαός της βορειοδυτικής Ευρώπης, οι Κέλτες, ήταν δεινοί ψαράδες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Όσο καλοί ψαράδες όμως και να ήταν, την εποχή αυτή του χρόνου τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Έτσι και αυτοί, όπως προστάζει ο “κώδικας δεοντολογίας” των ψαράδων όλων των εποχών, έλεγαν ψέματα σχετικά με τα πόσα ψάρια είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια, έγινε με το πέρασμα του χρόνου έθιμο.

Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, τον Μεσαίωνα, οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου, λόγω του Πάσχα. Το 1560 ή το 1564 ο βασιλιάς Κάρολος Θ’ μετέθεσε την αρχή του έτους από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου για να συμβαδίζει η χώρα του ημερολογιακά με τις άλλες χώρες. Η αλλαγή αυτή δημιούργησε προβλήματα στο λαό, καθώς όπως είναι γνωστό, ό,τι έχει σχέση με την οργάνωση του χρόνου δημιουργεί συναισθηματικές φορτίσεις και αντιδράσεις. Όσοι, λοιπόν, από τους υπηκόους του βασιλιά αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλιά πρωτοχρονιά (1η Απριλίου), λέγοντάς τους περιπαικτικά ψέματα ή κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα. Στον ελληνικό χώρο το έθιμο ήταν γνωστό από την εποχή των Σταυροφοριών.

2. Η πρώτη “δημοσιογραφική” φάρσα του BBC

Το 1957  ο παρουσιαστής ειδήσεων του BBC Ρίτσαρντ Ντίμπλεμπι παρουσιάζει οπτικοποιημένο ρεπορτάζ για την ανοιξιάτική συγκομιδή σπαγγέτι στην Ιταλία και γίνεται πιστευτός. Το ρεπορτάζ έδειχνε βρασμένα μακαρόνια κρεμασμένα σε δέντρα και ανθρώπους να τα μαζεύουν. O κόσμος πίστεψε την είδηση.

3. Η πρώτη ελληνική “κυβερνητική” φάρσα

Το 1955  το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε πως βρήκε τον τάφο του Σωκράτη, μαζί με το κώνειο, στην Ακρόπολη. Το Γαλλικό Πρακτορείο την “πάτησε” πρώτο και μετέδωσε την πληροφορία ως αληθινή, κάνοντάς τη να ταξιδέψει σε όλο τον πλανήτη.

Για την ιστορία, το Μάιο του 2012, πραγματοποιήθηκε εκ νέου η δίκη του Σωκράτη από Συμβούλους του Αρείου Πάγου και γνωστούς δικηγόρους και δικαστές, χρησιμοποιώντας τους νόμους της εποχής εκείνης, και ως αποτέλεσμα ο Σωκράτης αθωώθηκε για τις κατηγορίες τις οποίες έφερε.

4. Η Πρωταπριλιάτικη είδηση ότι πέθανε ο βασιλιάς ήταν αληθινή

Ήταν πρώτη Απριλίου του 1947 όταν πέθανε αιφνιδίως ο βασιλιάς Γεώργιος σε ηλικία 57 ετών. Όλοι πίστευαν στην αρχή πως ήταν πρωταπριλιάτικο ψέμα, μια καλοστημένη φάρσα. Η τελευταία δημόσια εμφάνιση του Βασιλιά Γεωργίου Β’ έγινε σε μια εκδήλωση το βράδυ της 31ης Μαρτίου 1947, παραμονή του αιφνίδιου θανάτου του. Λίγες ώρες μετά, πέθανε από ανακοπή καρδιάς. Μετά τον θάνατό του, τον διαδέχθηκε ο Παύλος εν μέσω εμφυλίου.

5. Η γλώσσα του ψέματος

Σε ομιλία του στο TED-Ed, ο Noah Zandan, ιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος της Qualified Communications, εταιρείας αφιερωμένης στη βελτίωση του τρόπου αλληλεπίδρασης των ανθρώπων, μας εξηγεί πώς καταλαβαίνουμε έναν ψεύτη.

Σύμφωνα με τον Zandan, όταν κάποιος λέει ψέματα, υποσυνείδητα αλλάζει τον τρόπο ομιλίας του. Οι ιστορίες που βασίζονται σε φανταστικές εμπειρίες είναι γλωσσικά διαφορετικές από εκείνες που βασίζονται σε πραγματικές.

Επίσης, οι ψεύτες αποφεύγουν να αναφέρονται στους εαυτούς τους αλλά τείνουν να κάνουν αρνητική αυτοκριτική. Παράδειγμα:

“Συγγνώμη, η ηλίθια μπαταρία του τηλεφώνου μου τέλειωσε. Το μισώ αυτό το πράγμα”.

Ακόμη, οι ψεύτες τείνουν να εξηγούν τα (ψευδή) γεγονότα με απλούς όρους. Ωστόσο, παρόλο που μπορεί να έχουν πρόβλημα να επινοήσουν μια πολυεπίπεδη ψευδή ιστορία, θα πουν συχνά το ψέμα τους με πολύπλοκη/μπερδεμένη διατύπωση, προσθέτοντας για παράδειγμα κάποια εντελώς περιττή λεπτομέρεια.