Μεταναστευτικό: Τα βασικά σημεία του νομοσχεδίου στη λογική “φυλακή ή επιστροφή”

Υπερψηφίστηκε χθες, εν μέσω αντιδράσεων και αλλαγών, επί της αρχής και επί των άρθρων του, από την Ολομέλεια της Βουλής, το νομοσχέδιο του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου με τίτλο: “Αναμόρφωση πλαισίου και διαδικασιών επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών – Λοιπές ρυθμίσεις του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου”.

Κατά το αρμόδιο υπουργείο, το νομοσχέδιο “έρχεται να ενισχύσει τα εργαλεία της πολιτείας για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης, την αποτροπή καταχρήσεων στο σύστημα ασύλου και τη διευκόλυνση των επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών”.

Το εν λόγω νομοσχέδιο σκοπεύει, κατά την κυβέρνηση, να περιορίσει τις παράνομες εισόδους και να επιταχύνει τις επιστροφές, μέσα από ποινικοποίηση της παράνομης παραμονής, αυστηρότερες ποινές και πρόστιμα, απαγόρευση εισόδου έως και 10 χρόνια, καθώς και δυνατότητα ηλεκτρονικής επιτήρησης. Παράλληλα, προβλέπει συντόμευση προθεσμιών για οικειοθελή αναχώρηση, αυστηρότερο πλαίσιο για διακινητές και ΜΚΟ, αναστολή αιτήσεων ασύλου σε περιόδους μαζικών αφίξεων και δημιουργία κλειστών κέντρων κράτησης.

Παρόλα αυτά, το νομοσχέδιο αναμένεται να προσκρούσει σε ζητήματα διεθνούς αντισυνταγματικότητας, με το το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να έχει ήδη εκδώσει δύο διαταγές ασφαλιστικών μέτρων. Παράλληλα, εύλογα ΜΚΟ και ανθρωπιστικές οργανώσεις, αλλά και κόμματα της αντιπολίτευσης, αναφέρουν πως οι ρυθμίσεις για κράτηση, ηλεκτρονική επιτήρηση και κλειστά κέντρα θεωρούνται απάνθρωπες πρακτικές, που στιγματίζουν τους αιτούντες διεθνή προστασία σαν εγκληματίες.

Μάλιστα, υπάρχει ζήτημα με το άρθρο 5 του Συντάγματος (προσωπική ελευθερία) και διεθνείς συμβάσεις όπως η Σύμβαση της Γενεύης, ενώ η αναστολή εξέτασης αιτήσεων ασύλου για τρίμηνο ερμηνεύεται ως παράκαμψη του διεθνούς δικαιώματος στην προστασία.

Ακόμη, με την κατάργηση της δυνατότητας νομιμοποίησης (μετά από 7 χρόνια παραμονής), άνθρωποι που είχαν ενταχθεί κοινωνικά θα βρεθούν ξανά στο περιθώριο.

Αντιδράσεις εντός ΝΔ

Η κατάθεση του νομοσχεδίου δημιούργησε μάλιστα και εσωκομματικές αντιδράσεις στη ΝΔ. Απευθυνόμενος στον Θάνο Πλεύρη κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου, ο Δημήτρης Καιρίδης ανέφερε πως “η νομιμοποίηση μετά από επταετή παραμονή δεν είναι επιβράβευση του παράνομου. Επιβραβεύσατε το παράνομο το 2014 όταν το ψηφίσατε; Δε θέλω να πιστέψω ότι ο Άδωνις Γεωργιάδης και ο φίλος μου ο Μάκης Βορίδης και προπαντός ο Αντώνης Σαμαράς ψήφισαν τη διάταξη για να επιβραβεύσουν την παρανομία. Εν συνεχεία είπε πως χρειάζεται αυστηροποίηση, ωστόσο τόνισε:

“Δεν μπορούμε εκείνου που βρίσκεται εδώ 12 χρόνια να του πούμε “σήκω φύγε”. Αποφασίσαμε να στείλουμε μήνυμα για το από εδώ και πέρα. Όμως για το μισό εκατομμύριο νόμιμων μεταναστών που χρειάζονται άδεια διαμονής κάθε τρία χρόνια, θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη. Να εξασφαλίσουμε πως δεν θα βρεθούν αύριο το πρωί σε κενό ασφάλειας και δικαίου”.

Ο κ. Καιρίδης τάχθηκε άλλωστε υπέρ της νόμιμης μετανάστευσης, καλώντας τον κ. Πλεύρη να φέρει το σχετικό νομοσχέδιο, που εκείνος είχε ετοιμάσει και το οποίο έχει περάσει από το υπουργικό συμβούλιο το Μάρτιο του 2024, αλλά πάγωσε από τη στιγμή που ανέλαβε ο κ. Βορίδης. Μάλιστα, υπήρξαν και άλλοι βουλευτές της ΝΔ που διαφωνούν με την τάση του κόμματος να “κοιτάζει” ακροδεξιά.

Ασφαλιστικά μέτρα και “πυρά” από την αντιπολίτευση

Θυμίζουμε πως εν ισχύ παραμένει η αναστολή της δυνατότητας κατάθεσης αιτήματος ασύλου για τους μετανάστες που φτάνουν από τη Λιβύη στην Κρήτη, που έχει επιβληθεί με τροπολογία από τις 9 Ιουλίου. Ωστόσο, ήδη έχουν εκδοθεί δύο διαταγές ασφαλιστικών μέτρων από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που αφορούν η πρώτη οκτώ Σουδανούς και η δεύτερη τέσσερις Ερυθραίους, οι οποίες υποδεικνύουν στην ελληνική κυβέρνηση να μην προχωρήσει σε απέλαση πριν εξεταστούν τα αιτήματα ασύλου τους. Να σημειωθεί ότι και οι δύο εθνότητες έχουν μεγάλο ποσοστό αναγνώρισης ασύλου στην Ευρώπη, αφού προέρχονται από εμπόλεμες περιοχές.

Από πλευράς αντιπολίτευσης, η η Νάντια Γιαννακοπούλου κατηγόρησε την κυβέρνηση για έλλειψη διαφάνειας, καθώς δεν έχει δημοσιοποιήσει στατιστικά στοιχεία για τη νόμιμη μετανάστευση και τις απορρίψεις αιτημάτων. Χαρακτήρισε δε το νομοσχέδιο “ανεφάρμοστο και ανεδαφικό” τονίζοντας πως εκπρόσωποι των αστυνομικών και των δικαστικών φορέων έχουν εκφράσει σοβαρές επιφυλάξεις για την εφαρμογή του.

Ο ΣΥΡΙΖΑ χαρακτήρισε τον νόμο “πολιτική δημαγωγία για να συσπειρωθεί το ακροδεξιό κοινό” ενώ ο βουλευτής του ΚΚΕ, Μανώλης Συντυχάκης, έκανε λόγο για ένα «ρατσιστικό νομοσχέδιο» που περιέχει “βάρβαρα και απάνθρωπα μέτρα», το οποίο «μας γυρνά πίσω σε σκοτεινές εποχές”. Ενώ, η επίσης βουλευτής του ΚΚΕ, Λιάνα Κανέλλη, χαρακτήρισε “μετανάστες πολυτελείας” τους Ουκρανούς, ενώ είπε ότι οι Σύριοι, Αφγανοί και Λίβυοι “δεν είναι πρώτης τάξης εμπόρευμα και πρέπει να αντιμετωπιστούν”.

Η ακροδεξιά ρητορική μεταφράζεται σε πολιτική πράξη, υποστήριξε ο επικεφαλής της Νέας Αριστεράς, Αλέξης Χαρίτσης, τονίζοντας ότι στο νομοσχέδιο η ηγεσία του υπουργείου Μετανάστευσης “έχει επενδύσει όλη τη ρατσιστική της λογική”.

Παράλληλα, και φορείς έχουν αντιδράσει

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ προειδοποίησε ανοιχτά ότι η επέκταση των λόγων και του χρόνου κράτησης μεταναστών εγκυμονεί τον κίνδυνο να τιμωρηθούν άνθρωποι που έχουν ανάγκη διεθνούς προστασίας.

Ο Συνήγορος του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης, τόνισε ότι το νομοσχέδιο συγκρούεται με θεμελιώδη νομοθετήματα, όπως η ευρωπαϊκή οδηγία για τις επιστροφές, ενώ ο Δικηγορικός Σύλλογος Ελλάδας μίλησε για «υπέρμετρη αυστηροποίηση» και ευθεία ποινικοποίηση του αλλοδαπού πολίτη.

Οι Διοικητικοί Δικαστές έκαναν λόγο για περαιτέρω κατασταλτική πολιτική εις βάρος των μεταναστών.

Η Διεθνής Αμνηστία απαίτησε την απόσυρση των διατάξεων που καταστρατηγούν το ενωσιακό δίκαιο, ενώ το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες υπογράμμισε ότι το νομοσχέδιο όχι μόνο ποινικοποιεί τη μετανάστευση, αλλά και αποτυγχάνει στον δηλωμένο στόχο του: την αύξηση των απελάσεων.

Τα βασικά σημεία του νομοσχεδίου υπό τη μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων, όπως δόθηκαν στη δημοσιότητα:

1) Τι αλλάζει στον ορισμό της «χώρας επιστροφής»;

Διευρύνεται η έννοια ώστε να περιλαμβάνει όχι μόνο τη χώρα συνήθους διαμονής, αλλά και την ασφαλή τρίτη χώρα και την πρώτη χώρα ασύλου, εφόσον η αίτηση απορριφθεί ως απαράδεκτη.

2) Σε σχέση με τον «κίνδυνο διαφυγής», τι προβλέπει το νομοσχέδιο;

Τα κριτήρια γίνονται πιο αντικειμενικά και αυστηρά. Παραδείγματα: η έλλειψη σταθερής κατοικίας, η αλλαγή τόπου χωρίς ενημέρωση και η άρνηση ταυτοποίησης ή λήψης βιομετρικών.

3) Ποιο είναι το πρακτικό όφελος αυτών των αλλαγών;

Μειώνεται ο κίνδυνος καθυστερήσεων, επιταχύνουμε τις επιστροφές και περιορίζουμε το φαινόμενο του λεγόμενου asylum shopping.

4) Ποια θα είναι η νέα προθεσμία για οικειοθελή αναχώρηση;

Από 25 ημέρες μειώνεται σε 14. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να παραταθεί έως 60 ημέρες, αντί για 120 που ίσχυε μέχρι τώρα.

5) Προστίθεται και η ηλεκτρονική επιτήρηση. Τι σημαίνει αυτό;

Δίνει μια ενδιάμεση λύση ανάμεσα στην πλήρη ελευθερία και την κράτηση. Έτσι μπορούμε να επιτηρούμε καλύτερα την πραγματοποίηση της οικειοθελούς αναχώρησης.

6) Τι κερδίζει η διοίκηση;

Μειώνεται το κόστος και ενισχύεται η συμμόρφωση χωρίς να χρειάζεται άμεση κράτηση.

7) Σε ποιες περιπτώσεις καθίσταται πλέον υποχρεωτική η απαγόρευση εισόδου στην ελληνική επικράτεια;

Όταν υπάρχει κίνδυνος για τη δημόσια τάξη, την εθνική ασφάλεια ή τη δημόσια υγεία.

8) Και για πόσο διάστημα μπορεί να ισχύσει;

Έως 10 χρόνια, με δυνατότητα παράτασης για άλλα 5.

9) Ποιο είναι το μήνυμα που στέλνει αυτή η αλλαγή;

Ότι δεν υπάρχει ανοχή στην επανείσοδο παραβατών. Είναι μέτρο αποτροπής και προστασίας της κοινωνίας μας.

10) Ποιες ποινές προβλέπονται για την παράνομη διαμονή;

Ελάχιστη φυλάκιση δύο (2) ετών και ελάχιστο πρόστιμο 5.000 ευρώ.

11) Υπάρχει δυνατότητα αναστολής;

Μόνο αν ο παραβάτης αναχωρήσει οικειοθελώς. Σε αυτήν την περίπτωση, η αναστολή ενεργοποιείται με την αποχώρηση.

12) Γιατί τόσο αυστηρό πλαίσιο;

Στόχος είναι να υπογραμμιστεί η ποινική απαξία της παράνομης παραμονής για την ελληνική έννομη τάξη, για την οποία δεν είναι ανεκτή η παραμονή στο έδαφός της από έναν αλλοδαπό που έχει απωλέσει το δικαίωμα αυτό.

13) Ποιες αλλαγές φέρνει το νομοσχέδιο στη διοικητική κράτηση;

Διευρύνονται οι λόγοι ώστε να περιλαμβάνουν και ζητήματα ασφάλειας. Επίσης, η προσφυγή κατά της κράτησης δεν έχει πλέον ανασταλτικό αποτέλεσμα. Τέλος, η μέγιστη διάρκεια παρατείνεται από 18 σε 24 μήνες με εξαμηνιαίο έλεγχο.

14) Γιατί κρίθηκε αναγκαία αυτή η παράταση;

Για να δοθεί επαρκής χρόνος στις αρχές για ταυτοποίηση και έκδοση ταξιδιωτικών εγγράφων, αλλά και για την προστασία της δημόσιας ασφάλειας.

15) Ποιες είναι οι νέες ποινές για όσους εισέρχονται ή επανεισέρχονται παράνομα;

Για παράνομη είσοδο, φυλάκιση τουλάχιστον 2 ετών και πρόστιμα τουλάχιστον 5.000 ευρώ.

Για παράνομη επανείσοδο από εγγεγραμμένους σε κατάλογο ανεπιθύμητων: φυλάκιση τουλάχιστον 3 ετών και αυξημένη χρηματική ποινή τουλάχιστον 10.000 ευρώ.

Αποκλείεται η μετατροπή/αναστολή της ποινής· δυνατή αναστολή μόνο εφόσον ο δράστης αναχωρήσει οικειοθελώς από την Ελλάδα, οπότε η αναστολή εκκινεί από την αποχώρηση.

16) Ποιο είναι το ζητούμενο;

Να αποθαρρύνουμε την επανείσοδο μετά την απομάκρυνση και να δείξουμε ότι οι κανόνες έχουν συνέπειες.

17) Τι αλλάζει για όσους μένουν παράνομα πάνω από 7 χρόνια;

Καταργείται η δυνατότητα να αποκτήσουν άδεια διαμονής μόνο και μόνο λόγω της παρατεταμένης παρουσίας τους.

18) Με ποιο στόχο;

Για να μην υπάρχει κίνητρο μη συμμόρφωσης και να συνδεθεί η παραμονή με νόμιμες διαδικασίες.

19) Πώς θα περιοριστεί η κατάχρηση του συστήματος ασύλου;

Με αυστηρότερους κανόνες για τις μεταγενέστερες αιτήσεις και με νέα εργαλεία ταχείας επιστροφής σε καταχρηστικές περιπτώσεις.

20) Τι σημαίνει αυτό στην πράξη;

Ότι η διαδικασία θα επιταχύνεται, οι πόροι θα κατευθύνονται σε πραγματικά βάσιμες αιτήσεις και το σύστημα θα γίνεται πιο αξιόπιστο.

21) Ποιες θα είναι οι γενικότερες επιπτώσεις του νομοσχεδίου;

Θα μειωθεί η παράνομη διαμονή και η υποτροπή, χάρη σε αυστηρότερες ποινές και ταχύτερες διαδικασίες.

Θα αποσυμφορηθούν η Υπηρεσία Ασύλου, η Ελληνική Αστυνομία και τα δικαστήρια.

Θα κατευθυνθούν οι διοικητικοί πόροι σε πραγματικές ανάγκες διεθνούς προστασίας. Θα ενισχυθεί η νομική θωράκιση, με πιο σαφείς ορισμούς και κριτήρια.