Η Πορτογαλία δείχνει τον δρόμο για το συμπεριληπτικό σχολείο

Η εκπαίδευση δεν είναι απλώς ένας θεσμός. Είναι το θεμέλιο της κοινωνικής ισότητας και το εργαλείο που μεταμορφώνει ζωές. Στην Πορτογαλία, η δύναμη της εκπαίδευσης αξιοποιήθηκε μέσα από ένα τολμηρό νομοθετικό πλαίσιο που έκανε τη συμπερίληψη πραγματικότητα. Το Διάταγμα Νόμου 54/2018 έθεσε τη βάση για ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δεν διαχωρίζει αλλά ενώνει.

Σήμερα, το 99% των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στην Πορτογαλία φοιτά σε γενικά σχολεία. Τα ειδικά σχολεία μετατράπηκαν σε Κέντρα Πόρων για την Ενσωμάτωση (Resource Centres for Inclusion), παρέχοντας υποστήριξη σε εκπαιδευτικούς, γονείς και κοινότητες. Παράλληλα, οι δάσκαλοι εφοδιάστηκαν με τα απαραίτητα εργαλεία και την κατάρτιση για να ανταποκριθούν στις ανάγκες όλων των μαθητών. Αυτή η επιτυχία ήταν αποτέλεσμα σαφούς νομοθεσίας, σταθερής χρηματοδότησης και μιας συνολικής αλλαγής στη νοοτροπία του εκπαιδευτικού συστήματος.

Στην Ελλάδα, η «Εθνική Στρατηγική για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία 2024-2030» είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Δράσεις όπως η δημιουργία προσβάσιμων υποδομών και η βελτίωση των ειδικών σχολείων είναι αναγκαίες. Ωστόσο, η στρατηγική παραμένει περισσότερο διορθωτική παρά μεταρρυθμιστική. Η έμφαση στην ενίσχυση των ειδικών σχολείων, αν και απαραίτητη για τη βελτίωση των υπαρχουσών συνθηκών, διατηρεί τη διαίρεση ανάμεσα σε γενική και ειδική εκπαίδευση. Τα πιλοτικά προγράμματα συνεκπαίδευσης, αν και σημαντικά, περιορίζονται σε μικρή κλίμακα, αφήνοντας αμφιβολίες για την πρόθεσή τους να οδηγήσουν σε μια συνολική αλλαγή.

Η βασική διαφορά ανάμεσα στην Πορτογαλία και την Ελλάδα βρίσκεται στη φιλοσοφία που διέπει τις πολιτικές τους για τη συμπερίληψη. Στην Πορτογαλία, η συμπερίληψη δεν θεωρείται στόχος που επιδιώκεται. Είναι ο κανόνας. Το νομοθετικό πλαίσιο αναγνωρίζει μόνο την ανάγκη για εξατομικευμένη υποστήριξη που διασφαλίζει την ισότιμη συμμετοχή όλων των μαθητών. Αντίθετα, στην Ελλάδα, η συμπερίληψη αντιμετωπίζεται κυρίως ως στόχος υπό υλοποίηση. Η στρατηγική εξακολουθεί να εστιάζει στην ενίσχυση των ειδικών δομών, διατηρώντας τις δύο εκπαιδευτικές οντότητες διακριτές.

Αυτό είναι εμφανές στις προτεινόμενες δράσεις του Στόχου IV.2 του Πυλώνα IV της «Εθνική Στρατηγική για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία 2024-2030». Ενώ περιλαμβάνονται σημαντικές πρωτοβουλίες, όπως η θεσμοθέτηση προγραμμάτων συνεκπαίδευσης, αυτές παραμένουν αποσπασματικές. Απουσιάζει η σαφής δέσμευση για τη σταδιακή ενσωμάτωση των μαθητών με αναπηρία στο γενικό εκπαιδευτικό σύστημα και η αναδιαμόρφωση της εκπαίδευσης με βάση τις αρχές της καθολικής προσβασιμότητας και ισότητας.

Για να ακολουθήσει η Ελλάδα το πορτογαλικό παράδειγμα, χρειάζονται τρεις βασικές αλλαγές. Πρώτον, η μετατροπή των ειδικών σχολείων σε κόμβους υποστήριξης, που θα συνεργάζονται με τα γενικά σχολεία για την παροχή εξατομικευμένων υπηρεσιών. Δεύτερον, η θεσμοθέτηση και εφαρμογή εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες κάθε μαθητή. Τρίτον, η συστηματική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, ώστε να είναι προετοιμασμένοι να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας συμπεριληπτικής τάξης.

Η Πορτογαλία απέδειξε ότι η συμπερίληψη δεν είναι ένα μακρινό ιδανικό, αλλά μια εφικτή πραγματικότητα. Στηρίχθηκε σε σαφές όραμα, νομοθετική σαφήνεια και επαρκείς πόρους. Η Ελλάδα έχει τώρα την ευκαιρία να κινηθεί προς την ίδια κατεύθυνση, γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ γενικής και ειδικής εκπαίδευσης. Η πρόκληση δεν είναι μόνο να ενισχυθούν οι υποδομές ή να βελτιωθούν οι υπάρχουσες συνθήκες. Είναι να φανταστούμε ένα σύστημα που να υποδέχεται κάθε παιδί και να δεσμευτούμε να το υλοποιήσουμε.