Στα πόσα παραβατικά ανήλικα η Πολιτεία θα κοιτάξει τον καθρέφτη της;

Ένα παιδί, 16 ετών, εκδηλώνει παραβατική συμπεριφορά. Βάζει φωτιά σε κάδο του σχολείου της. Βρίζει τους καθηγητές της. Κρύβει μία «πεταλούδα» κάτω από το θρανίο της. Η λύση; Αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος. Στο επόμενο σχολείο, διαπληκτίζεται με συμμαθήτριές της, υποστηρίζοντας πως υφίσταται μπούλινγκ. Θυμώνει πολύ, η «πεταλούδα» άλλαξε κι εκείνη σχολικό περιβάλλον, είναι ακόμα στα χέρια της και καταλήγει στο σώμα μιας 14χρονης μαθήτριας. Η λύση; Στον ανακριτή η 16χρονη και προσωρινά κρατούμενη.

Αυτή η πρόσφατη ιστορία από την Κυψέλη είναι μία από τις πολλές σχετικές με τη βία και παραβατικότητα των ανηλίκων που καταγράφονται καθημερινά στο αστυνομικό δελτίο. Ίσως και μόνο ότι το φαινόμενο αυτό αντιμετωπίζεται με όρους κοινής εγκληματικότητας στα δελτία τύπου από την ΕΛΑΣ, δείχνει το μεγάλο έλλειμμα και την απροθυμία της Πολιτείας να κοιτάξει τον καθρέφτη της, να δει τις κατάματα τις δικές της ευθύνες για το γεγονός ότι μικρά παιδιά κουβαλάνε μαχαίρια, δίνουν ραντεβού για να «παίξουν ξύλο» ή το κάνουν και αυθόρμητα χωρίς κανέναν προφανή λόγο, για τις εικόνες σοκαριστικής βίας που κατακλύζουν κάθε τόσο τα social media.

Οι καμπάνιες που καλούν τα θύματα bullying να μιλήσουν είναι ενδιαφέρουσες και καλοσκηνοθετημένες, δε λέω, αλλά μακριά από την άγρια πραγματικότητα. Όπως και σε περιπτώσεις έμφυλης βίας, έτσι και σε εκείνες του bullying και της ανήλικης παραβατικότητας, τα θύματα φοβούνται να μιλήσουν. Δέχονται σωματική ή/και ψυχολογική βία, συχνά σε καθημερινή βάση, είναι αντιμέτωπα με απειλές, νιώθουν αβοήθητα.

Την ίδια ώρα, όταν ένα ανήλικο πλάσμα φτάνει να εκδηλώσει παραβατική συμπεριφορά, είναι και το ίδιο θύμα. Θύμα μιας οικογένειας που ενδεχομένως αδιαφορεί έως το κακοποιεί, ενός σχολείου που «νίπτει τα χείρας του» όταν εντοπίζει προβληματική συμπεριφορά γιατί «και τι να πρωτοκάνει ένας/μία εκπαιδευτικός για 30-35 παιδιά;» και εντέλει των πολιτικών, που εφαρμόστηκαν με συνέπεια από τα μνημόνια κι έπειτα, οι οποίες και έβαλαν στο στόχαστρο -ως μη κερδοφόρο και μη συμφέρον- οτιδήποτε συνιστά κοινωνικό κράτος, μεταξύ αυτών και δομές και υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε κάθε δήμο, σε κάθε γειτονιά, μέσα στα ίδια τα σχολεία, που θα είχαν λειτουργήσει ως ανάχωμα στα προηγούμενα δύο και θα μπορούσαν να προλάβουν καταστάσεις.

«Έχω κλείσει ραντεβού στους δημόσιους ψυχολόγους και δεν με έχουν πάρει τηλέφωνο. Δεν με βοήθησαν σε τίποτα. Δουλεύω, δεν προλαβαίνω να ασχοληθώ… Δεν ξέρω τι δεν έχω κάνει καλά, απλά είμαι κι εγώ παγιδευμένη, παλεύω μόνη μου… Εγώ θέλω να βοηθήσω το παιδί, χρειάζομαι και εγώ βοήθεια… Δεν ξέρω…», δήλωσε η μητέρα της 16χρονης από την Κυψέλη και δεν έχω λόγο να μην την πιστέψω, γνωρίζοντας και βιώνοντας κι εγώ ως πολίτης αυτής της χώρας την απουσία της Πολιτείας, σε ό,τι αφορά τον τομέα της δημόσιας και δωρεάν υγείας και πρόνοιας.

Όλα τα παραπάνω απλώς αναπαράγουν έναν φαύλο κύκλο βίας, που όταν φτάσει να αντιμετωπιστεί με ανακριτές και εγκλεισμό σε φυλακή, είναι ήδη αργά, είναι η παραδοχή μιας απόλυτης και ταπεινωτικής ήττας του κράτους, απέναντι σε μια κυρίαρχη ανάγκη: να σωθεί το παιδί. Το παιδί που δεν ξέρει να ορίσει με ακρίβεια τι είναι αυτό που του συμβαίνει αλλά το περιγράφει λιτά και όμως τόσο συγκλονιστικά: «Πολλές φορές δεν μπορώ να ελέγξω τα νεύρα μου». Έτσι είπε η 16χρονη κατά την απολογία της.

Αυτό το παιδί που, τώρα κατηγορείται για απόπειρα ανθρωποκτονίας, είχε δώσει πολλά δείγματα πως κάτι δεν πάει καλά, πριν φτάσει να μαχαιρώσει τη συμμαθήτριά της. Η Πολιτεία, μέσω των θεσμών της, επέλεξε την τιμωρία και την καταστολή, όταν το κακό είχε ήδη συμβεί, δηλαδή να οδηγήσει τη 16χρονη στη φυλακή -έστω και προσωρινά. Μόνο που η πρακτική αυτή, γνωστή πια, «βρωμάει» ανικανότητα και συνάμα αναχρονισμό. «You had one job», λέμε στο χωριό και αν κρίνουμε από τα δεδομένα (αύξηση 40-46% στα περιστατικά βίας ανηλίκων, το 2024, βάσει των στοιχείων της ΕΛΑΣ), στη δουλειά αυτή, οι αρμόδιοι απέτυχαν.

Ακόμα και μακριά από οποιοδήποτε συναισθηματισμό να το δούμε, κάθε παιδί που φυλακίζεται έχει σοβαρές πιθανότητες να είναι ένας εξίσου παραβατικός ενήλικας, γιατί αυτό γνωρίζει ως «κανονικότητα», ως «γνωστό», ως «ασφαλή ζώνη». Μπορεί, ποτέ, να πάει πραγματικά καλά αυτό;