Το επικίνδυνο υπόβαθρο των θεωριών συνωμοσίας

Το επικίνδυνο υπόβαθρο των θεωριών συνωμοσίας

Πάλι από τα σύννεφα πέσαμε οι Έλληνες επειδή ένας στους τρεις πιστεύουν ότι μας ψεκάζουν. Οι θεωρίες συνωμοσίας υπάρχουν για να τις πιστεύουν κάποιοι. Ειδικά σε περιόδους κρίσης

Ο φίλος Γρηγόρης απέναντι μου έλεγε με βεβαιότητα:

“Έλα ρε οι μασόνοι τα κάνουν όλα αυτοί είναι πίσω από τα πάντα”. Η συζήτηση ζωντάνεψε. Προσπαθούσα να στοιχειοθετήσω ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις για αυτό, ούτε στοιχεία. Μόνο θεωρίες, εικασίες και κάποιες ενδείξεις. Μία απλή του ερώτηση όμως με έβαλε σε μεγάλες σκέψεις.

“Γιατί ρε φίλε δεν γίνεται”, με ρώτησε. “Γιατί δεν είναι έτσι; Δείξε μου πως δεν ισχύει”.

Ομολογώ πως βρέθηκα σε δύσκολη θέση διότι επί της ουσίας δεν είχα απάντηση! Και αυτό είναι η πρώτη και βασική αν όχι σημαντικότερη παράμετρος στις θεωρίες συνωμοσίας. Κινούνται σε ένα ιδιαίτερο πλαίσιο στο οποίο τίποτα δεν αποδεικνύεται αλλά συγχρόνως, συνήθως, δεν μπορείς να αποδείξεις το αντίθετο.

Πριν προχωρήσουμε, ας μάθουμε όμως τι ακριβώς λέγεται “θεωρία συνωμοσίας”.

Είναι η κάθε θεωρία σύμφωνα με την οποία, κάποιο γεγονός, ή μια σειρά από γεγονότα ερμηνεύονται ως αποτέλεσμα συνωμοτικής, μυστικής, οργανωμένης και  υπόγειας δράσης ατόμου, ή ομάδας ανθρώπων, ή υπηρεσιών, ή Πολιτικής παράταξης, ή Κυβερνήσεων, ή Συνασπισμών.

Αυτός βέβαια είναι ένας τυπικός ορισμός. Ουσιαστικά το γόνιμο έδαφος για τις θεωρίες συνωμοσίας βρίσκεται στην αδυναμία – ανικανότητα των επίσημων πηγών, κυβερνήσεων, οργανισμών, κ.λπ. να πείσουν για ένα γεγονός ή αλληλουχία γεγονότων. Από εκεί ξεκινάνε όλα. Αποτελούν, οι θεωρίες συνωμοσίας, εναλλακτική οδό προσέγγισης σε τέτοια “δύσκολα” θέματα τα οποία περιτυλίγονται από ένα πέπλο μυστηρίου και αφήνουν ένα άρωμα συγκάλυψης των πραγματικών γεγονότων.

Όποιος πιστεύει πως οι εν λόγω θεωρίες είναι καινούργιες είναι πολύ βαθιά νυχτωμένος. Ενδεικτικά αναφέρουμε το Τρίγωνο των Βερμούδων, όπου ανακατεύονται η χαμένη Ατλαντίδα, εξωγήινοι αλλά και κυβερνητικά πειράματα των ΗΠΑ. Ή το ότι ο Έλβις ζει. Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι πιστεύουν πως πράγματι ζει.

Το ίδιο συνέβαινε για κάποια χρόνια με τον Αδόλφο Χίτλερ. Έχει διαφύγει, έχει εξαφανιστεί σε κρυψώνα και διάφορα παρόμοια.

Δεν είμαι σε θέση να πω πότε ξεκινάνε οι συγκεκριμένες θεωρίες, είναι όμως σχετικά γνωστό ότι αυτές ουσιαστικά ωριμάζουν και “ανδρώνονται” μέσα στο ταραγμένο κλίμα της δεκαετίας του 60 και μετά συνεχίζουν το 70 και το 80 και για όσο επικρατούσε το έντονο ψυχροπολεμικό κλίμα

Οι θεωρίες γνωρίζουν ιδιαίτερη άνθιση τις περιόδους κρίσης. Εξαιτίας της πίεσης που δέχεται ο πολίτης σε συνδυασμό με την ολοένα και αυξανόμενη ανασφάλεια. Ο κάτοικος της κάθε χώρας νιώθει τόσο ευάλωτος, ώστε κάθε περίπτωση κατά την οποία οι αρμόδιοι φορείς αδυνατούν (ή δεν θέλουν) να δώσουν εξηγήσεις για ένα γεγονός, το μεταβάλλει σε κάτι που δεν μπορεί να νικήσει σε ένα σύστημα τέλειο και υπόγεια καταπιεστικό.

Έχει πιθανότητες όμως μία θεωρία συνωμοσίας να είναι αληθινή; Στην αντίστοιχη ταινία με τον Μελ Γκίμπσον αυτό συνέβαινε.

Δεν θα πω πως είναι εντελώς αδύνατον ένα σενάριο να έχει όντως ψήγματα αλήθειας, άλλωστε συνήθως όπου υπάρχει καπνός υπάρχει και κάποια φωτιά. Αυτό όμως δεν σημαίνει αυτόματα πως η αλήθεια είναι αυτή που δίνεται στις θεωρίες συνωμοσίας και δη στο εύρος που παρουσιάζεται.

Για παράδειγμα, υπάρχουν οι τέκτονες και οι μασόνοι, αυτό όσο γνωρίζουμε είναι γεγονός. Άλλο αυτό όμως και άλλο οι δυνατότητες που τους προσδίδονται, σχεδόν… μεταφυσικές κάποιες φορές.

Σε αυτό το πλαίσιο, η θεωρία συνωμοσίας “παίρνει” τα πειράματα που πιθανότατα έκανε η CIA αλλά και άλλες υπηρεσίες τις δεκαετίες του 60 – 70, τις “μεταφέρει” στην εποχή μας και χτίζει το γνωστό σενάριο του ψεκασμού.

Αν και για να είμαστε ιστορικά ακριβείς αυτό έχει την αφετηρία του αλλού, είναι όμως μεγάλη ιστορία για να την αναλύσουμε τώρα.

Το πραγματικά επικίνδυνο υπόβαθρο όμως των θεωριών συνωμοσίας είναι αλλού και είναι διπλό. Διαβάζουμε:

Ο συγκεκριμένος όρος χρησιμοποιείται επίσης για να χαρακτηρίσει εν γένει κάθε αναπόδεικτη και συχνά ίσως παράλογη ερμηνεία γύρω από κάποιο γεγονός. Κατάχρηση της έννοιας όμως μπορεί να έχουμε όταν επιχειρείται συγκάλυψη κάποιου πραγματικού γεγονότος, ερμηνεύοντας αυτό ως θεωρία συνωμοσίας προκειμένου το γενικότερο ενδιαφέρον επ΄ αυτού να λάβει τέλος.

Ακριβώς αυτό και ακόμα χειρότερα. Οι θεωρίες συνωμοσίας μπορούν κάλλιστα και ευκολότατα να χρησιμοποιηθούν είτε για να ασχοληθούν όλοι με αυτό που προβάλλεται και όχι με την ουσία, είτε για να αποπροσανατολισθεί πλήρως η κοινή γνώμη από “επικίνδυνο” ζήτημα και να επικεντρώσουν εντελώς αλλού.

Γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε και η παγκόσμια ιστορία βρίθει από παραδείγματα όπου σε δύσκολες στιγμές, καθεστώτα και εξουσίες χρησιμοποίησαν τέτοιες θεωρίες, ακόμα και όταν φαινομενικά αυτές στρέφονταν εναντίον τους.

Συν τοις άλλοις όμως, οι θεωρίες συνωμοσίας εμπεριέχουν έναν ακόμα σοβαρό κίνδυνο. Ας πάρουμε ως παράδειγμα μία πολύ πρόσφατη ιστορία, αυτή του ψεκάσματος. Ας δεχτούμε για χάρη της συζήτησης πως ότι έχει λεχθεί, γραφτεί αλλά και προβληθεί σε βίντεο είναι σωστό. Και πως οι ψεκασμοί γίνονται. Όλα εντάξει. Να όμως που υπάρχει ένα ακόμα ερώτημα το οποίο δεν απαντάται εύκολα.

Γιατί αυτοί οι ψεκασμοί επηρεάζουν κάποιους ανθρώπους και όχι όλους; Κατ’ επέκταση, γιατί δεν επηρεάζουν και συγκεκριμένες ομάδες, πολύ βίαιες, ή τους δολοφόνους, τους κλέφτες, τους βιαστές και λοιπούς; Τέλος, γιατί δεν ελέγχονται και αυτοί που τις καταγγέλλουν και τις ξέρουν;

Η απάντηση (η πραγματική) βρίσκεται στο απλοϊκό συμπέρασμα πως “εμείς” είμαστε “διαφορετικοί” από τους άλλους, “εμείς” ξέρουμε, έχουμε γνώση, ενώ οι άλλοι είναι “πρόβατα”, “άσχετοι” ή δεν τολμάνε να δούνε την “αλήθεια”. Σε άλλη περίπτωση, είναι “παπαγαλάκια” του συστήματος “προβοκάτορες” και “πράκτορες”.

Επιβάλλεται λοιπόν να σημειωθεί πως οι εκάστοτε κυβερνήσεις και καθεστώτα αλλά και λογής ιδεολογίες και κοσμοθεωρίες χρησιμοποίησαν αυτή τη “διαφορετικότητα”, μαζί με μύθους και θρύλους, όχι μόνο για να αποπροσανατολίσουν αλλά για να οικοδομήσουν μία “ανωτερότητα”.

Μία συλλογική και μαζική ιδέα περί ανώτερου έθνους, λαού και φυλής η οποία αντιτάσσεται, πολεμά και στο τέλος θριαμβεύει επάνω στους αιώνιους και “κατώτερους” εχθρούς, οι οποίοι παρουσιάζονται ως πονηροί, μοχθηροί, σκοτεινοί… με ισχυρές θέσεις σε μία παγκόσμια συνωμοσία.

Ακόμα όμως και εάν δεν ξεκινάει από μηχανισμούς εξουσίας με σκοπό την χειραγώγηση, τη συκοφαντία αντιπάλων, τη δημιουργία λαϊκού ρεύματος κλπ, είναι συνήθως σπερμολογία που βρίσκει έρεισμα εντέλει στην τάση αποποίησης της προσωπικής ευθύνης για ό,τι συμβαίνει.

Αντί δηλαδή ο πολίτης να εισέλθει στη διαδικασία και να καταλάβει πως η οικονομική κρίση συμβαίνει για συγκεκριμένους, μετρήσιμους και απτούς λόγους και προκαλεί και προσωπικές καταστροφές, αποδίδει αυτό που βλέπει να συμβαίνει σε μία εύκολη, βολική και εξωλογική θεωρία.

* Ο Στέλιος Μπαμιατζής είναι δημοσιογράφος. Έχει εργαστεί στην εφημερίδα Αδέσμευτος Τύπος, σε περιοδικά του κλαδικού χώρου (εμπορικά έντυπα), ενώ για χρόνια ήταν αστυνομικός και ελεύθερος συντάκτης στην ΝΕΤ. Επίσης εργάστηκε ως αστυνομικός συντάκτης σε εκπομπή στο STAR και από το 2010 γράφει και κάνει ελεύθερο ρεπορτάζ στο News247.gr

Ροή Ειδήσεων

Περισσότερα