Παιχνίδια κατασκόπων στο Λονδίνο: Οι ‘τυχαίοι’ θάνατοι Ρώσων

Για “επίθεση στην εθνική κυριαρχία της Αγγλίας” και “σαφή παραβίαση των διεθνών κανόνων και συμφωνιών” κατηγορούν την Ρωσία οι δυτικοί σύμμαχοι μετά την επίθεση με δηλητηριώδη νευροτοξικό παράγοντα στον ρώσο πρώην διπλό πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ στο Σάλσμπερι της Μεγάλης Βρετανίας.

Η Μόσχα αρνείται κάθετα τις κατηγορίες, αναφέροντας ότι δεν αναπτύχθηκε ποτέ στο έδαφός της ο συγκεκριμένος νευροτοξικός παράγοντας, ενώ πρώην επικεφαλής της FSB κατέδειξε τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες ως ένοχες για θανάτους ρώσων αποστατών.

“Αυτό που συνέβη στο Σάλσμπερι ήταν το τελευταίο επεισόδιο σε ένα σαφές μοτίβο επικίνδυνης και αθέμιτης συμπεριφοράς εκ μέρους του ρωσικού κράτους” δήλωσε την Πέμπτη ο σύμβουλος σε θέματα εθνικής ασφάλειας της βρετανικής κυβέρνησης Μαρκ Σέντγουιλ.

Αν, όπως λέει ο Σέντγουιλ, η  δηλητηρίαση του Σκριπάλ είναι το τελευταίο επεισόδιο σε αυτό το “μοτίβο” στο οποίο αναφέρεται, το πρώτο είναι ο θάνατος του Αλεξάντερ Λιτβινένκο το 2006.

Περισσότεροι από ποτέ οι Ρώσοι πράκτορες στο Λονδίνο

H άνοδος του Πούτιν στην εξουσία σηματοδότησε μία νέα μεγάλη φυγή προς Δύση. Καταφύγιο στο Λονδίνο βρήκαν επικριτές του Ρώσου προέδρου, που είτε ανήκαν στην νέα ολιγαρχία που σχηματίστηκε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και για τους οποίους η βρετανική πρωτεύουσα αποτελούσε πρόσφορο έδαφος για επενδύσεις, είτε συγγραφείς και διανοούμενοι στους οποίους το Λονδίνο προσέφερε πιο ασφαλές πεδίο πολιτικής δραστηριοποίησης από ό,τι η μητέρα πατρίδα.

Έτσι, όπως αναφέρουν οι New York Times, τα τελευταία δέκα χρόνια, τα βρετανικά δικαστήρια έχουν χορηγήσει άσυλο σε έναν μεγάλο αριθμό ρώσων αυτοεξόριστων. Η ανάληψη της προεδρίας από τον Πούτιν είχε ως απόρροια και μία αλλαγή στην προσέγγιση της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας: τα δίκτυα πληροφοριών στο εξωτερικό, αναπτύχθηκαν τόσο, ώστε να ξεπεράσουν τα επίπεδα του Ψυχρού Πολέμου.

Έτσι, η μαζική έξοδος Ρώσων στο Λονδίνο, συνδυάστηκε με την αντίστοιχη αύξηση στην παρουσία εκεί ρώσων κατασκόπων η οποία εξυπηρετεί μία σειρά από σκοπούς, μεταξύ των οποίων, ο σημαντικότερος είναι η επίβλεψη των Ρώσων που ζουν στη βρετανική πρωτεύουσα, είτε πρόκειται για πολιτικούς αντίπαλους του ρώσου Προέδρου, είτε για εκείνους που βρέθηκαν στην βρετανική πρωτεύουσα για να εκμεταλλευτούν την αγορά ακινήτων και το τραπεζικό της σύστημα.

“Είναι πλέον κοινώς αποδεκτό, ότι στο Λονδίνο ζουν περισσότεροι Ρώσοι κατάσκοποι από όσους είχαμε στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου”, δήλωσε πρόσφατα στους Times της Νέας Υόρκης ο πρώην επικεφαλής της βρετανικής υπηρεσίας ηλεκτρονικής κατασκοπίας, John Bayliss.

Ρώσοι που ζουν στο Λονδίνο, μιλώντας σε διεθνή Μέσα, αναφέρουν ότι ανησυχούν όλο και περισσότερο εξαιτίας της στενής παρακολούθησης του Κρεμλίνου.

Η πρόσφατη απόπειρα δολοφονίας του Ρώσου πρώην διπλού πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ εντείνει την πίεση στην βρετανική κυβέρνηση να επιχειρήσει να ελέγξει τον αριθμό των ρώσων πρακτόρων που ζουν στο έδαφός της. Και είναι στο πλαίσιο αυτό που η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να επανεξετάσει τους θανάτους 14 Ρώσων εξόριστων, οι συνθήκες των οποίων δεν είχαν κριθεί αρχικά ύποπτες.

Η απόπειρα κατά του Σκριπάλ και η δολοφονία του Λιτβινένκο δεν είναι οι μοναδικές περιπτώσεις Ρώσων αποστατών για τους οποίους το κλίμα της Μεγάλης Βρετανίας αποδείχτηκε ιδιαίτερα “βαρύ”.

Ο θάνατος του 69χρονου Νικολάι Γκλουσκόφ , πρώην συνεργάτη του μεγάλου αντίπαλου του Πούτιν, Μπόρις Μπερεζόφσκι, την περασμένη Τρίτη, ίσως και να περνούσε στα “ψιλά γράμματα” αν δεν συνέβαινε τόσο κοντά στην δηλητηρίαση του Σκριπάλ και αν ο ίδιος δεν ήταν ακόμη ένας εξόριστος της Ρωσίας του Πούτιν.

Όπως αναφέρει ο Guardian, από το 2000 και μετά, τρεις είναι οι επιθέσεις κατά Ρώσων στη Μεγάλη Βρετανία, που αποδίδονται σε δηλητηρίαση, ενώ αδιευκρίνιστα παραμένουν τα αίτια θανάτου του μεγάλου αντιπάλου του Πούτιν, Μπόρις Μπερεζόφσκι.

Η δηλητηρίαση του Σκριπάλ

Η δηλητηρίαση με νευροτοξική ουσία του πρώην Ρώσου διπλού πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ και της κόρης του στις 4 Μαρτίου στην βρετανική πόλη του Σάλσμπερι, προκάλεσε έντονη αντιπαράθεση μεταξύ Ρωσίας και Βρετανίας, με την πρωθυπουργό Τερέζα Μέι να κατηγορεί ως υπεύθυνη την Μόσχα, καθώς η ουσία που χρησιμοποιήθηκε φέρεται να αναπτύχθηκε στη Σοβιετική Ένωση.

Ο Σκριπάλ την δεκαετία του ‘90 μετατάχθηκε από τις Ρωσικές Αερομεταφερόμενες Δυνάμεις στην Υπηρεσία Στρατιωτικών Πληροφοριών της Ρωσίας (GRU). Το 1994 τοποθετήθηκε στην Ισπανία, όπου το 1995, σύμφωνα με την FSB στρατολογήθηκε από τον βρετανό Πράκτορα Πάμπλο Μίλερ. Ο Μίλερ φέρεται να είχε επιχειρήσει να στρατολογήσει και άλλους ρώσους πράκτορες, και να ήταν σε επαφή και με τον Αλεξάντερ Λιτβινένκο.

Το 1996 εξαιτίας προβλήματος υγείας επέστρεψε στην Μόσχα όπου εργάστηκε στο αρχηγείο της GRU ως διευθυντής προσωπικού, ενώ για τον ίδιο λόγο συνταξιοδοτήθηκε το 1999,  με τον βαθμό του Συνταγματάρχη. Όπως αναφέρει το BBC, συνέχισε και μετά την συνταξιοδότησή του να εργάζεται για τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, και μέχρι το 2004, φέρεται να είχε αποκαλύψει την ταυτότητα περισσότερων από 300 ρώσων κατασκόπων.

Τον Δεκέμβριο του 2004 συνελήφθη από τις ρωσικές αρχές έξω από το σπίτι του στη Μόσχα, ενώ μόλις είχε επιστρέψει από ταξίδι στην Μεγάλη Βρετανία. Τον Αύγουστο του 2006, μετά από δίκη που διεξήχθη κεκλεισμένων των θυρών καταδικάστηκε για εσχάτη προδοσία με τη μορφή κατασκοπίας σε 13 χρόνια φυλάκισης λόγω της προθυμίας του να συνεργαστεί με τις ρωσικές αρχές, ενώ του αφαιρέθηκε ο βαθμός του και τα παράσημα που είχε λάβει κατά την θητεία του.

Τον Ιούλιο του 2010 ο ίδιος και άλλοι τρεις Ρώσοι που εξέτιαν ποινή φυλάκισης για κατασκοπεία απελευθερώθηκαν στο πλαίσιο ανταλλαγής κατασκόπων με αντάλλαγμα 10 ρώσους πράκτορες που είχαν συλληφθεί στις ΗΠΑ. Η βρετανική κυβέρνηση, μάλιστα, φέρεται να άσκησε πιέσεις προκειμένου ο Σκρίπαλ να περιληφθεί στην ανταλλαγή.

Μετακόμισε στο Σάλσμπουρι της Αγγλίας όπου, όπως αναφέρει δημοσίευμα των Financial Times, συνέχισε να παρέχει πληροφορίες τόσο στην βρετανική όσο και σε άλλες δυτικές κυβερνήσεις. Η γυναίκα του πέθανε το 2012 από καρκίνο, ενώ το 2014 η κόρη του επέστρεψε στην Μόσχα όπου εργαζόταν. Ο γιος του πέθανε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες τον Μάρτιο του 2017 σε ηλικία 43 ετών, κατά την διάρκεια επίσκεψής του στην Αγία Πετρούπολη.

Ο Μπόρις Μπερεζόφσκι και ο ανεξιχνίαστος θάνατός του

Ο προσφάτως αποδημήσας Νικολάι Γκλουσκόφ υπήρξε επί σειρά ετών στενός συνεργάτης του πάμπλουτου επιχειρηματία και ενός από τους πιο ισχυρούς άνδρες της μετασοβιετικής Ρωσίας, Μπόρις Μπερεζόφσκι.

Ο Μπερεζόφσκι, βρέθηκε στον στενό κύκλο του Μπόρις Γέλτσιν διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην επανεκλογή του το 1996, και φέρεται να ήταν αυτός που έπεισε τον Γέλτσιν να χρήσει διάδοχό του τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ενώ χρηματοδότησε και την “Ενότητα” το κόμμα που αποτέλεσε την εκλογική βάση του νυν ρώσου Προέδρου. 

Το περιοδικό Forbes, το 1997 υπολόγισε την περιουσία του Μπερεζόφκσι στα 5 δισ. Δολάρια. Ανάμεσα στα περιουσιακά του στοιχεία βρισκόταν από το 1994 ο τηλεοπτικός σταθμός ORT, καθώς και μερίδιο της Sibneft την οποία είχε εξαγοράσει με τον Ρομάν Αμπράμοβιτς και η οποία επρόκειτο να μετεξελιχθεί στην Gazprom.

Στο τέλος του Μαΐου του 2000 και με τον Πούτιν λιγότερο από ένα μήνα στην Προεδρία της Ρωσίας, αρχίζει η κόντρα των δύο ανδρών, η οποία θα τελειώσει με τον θάνατο του Μπερεζόφσκι το 2013. Ο μεγαλοεπιχειρηματίας επιτίθεται στον μέχρι πρότινος προστατευόμενό του, κατηγορώντας για απολυταρχικές μεθόδους. Κάπου εκεί αρχίζουν και οι νομικές διώξεις για τον Μπερεζόφσκι. Μία από αυτές αφορούσε στην  υπεξαίρεση μεγάλου χρηματικού ποσού από την Aeroflot, την ανασυγκρότηση της οποίας είχε αναλάβει ο ίδιος μαζί με τον Γκλουσκόφ, με τον τελευταίο να φυλακίζεται. Ο επιχειρηματίας, φέρεται, μάλιστα, να πούλησε το μερίδιό του ORT που κατείχε στον Αμπράμοβιτς, με αντάλλαγμα την απελευθέρωση του Γκλουσκόφ.

Την ίδια χρονιά αυτοεξορίζεται στην Βρετανία δηλώνοντας “θα γίνω είτε πολιτικός κρατούμενος, είτε πολιτικός πρόσφυγας”. Από εκεί ξεκινάει καμπάνια κατά του Πούτιν, τον οποίο χαρακτηρίζει “γκάνγκστερ”, “νούμερο ένα τρομοκράτη” και δεν παραλείπει να δηλώσει ότι ετοιμάζει πραξικόπημα προκειμένου να ανατρέψει την κυβέρνηση του, καθώς, όπως λέει, κάτι τέτοιο είναι δημοκρατικά αδύνατο. Οι ρωσικές αρχές ζητούν από το 2001 την έκδοσή του, όμως η βρετανική δικαιοσύνη θα του χορηγήσει άσυλο το 2003.

Το 2006 ο φίλος και συνεργάτης του Αλεξάντερ Λιτβινένκο και επίσης σφοδρός επικριτής του Πούτιν δολοφονείται, με δηλητηρίαση από το εξαιρετικά τοξικό στοιχείο Πολώνιο-210. Ο Μπερεζόφκσι εξαρχής κατηγορεί για την δολοφονία τον ρώσο Πρόεδρο.

Στις 23 Μαρτίου 2013 ο Μπόρις Μπερεζόφσκι βρίσκεται νεκρός στο πάτωμα του μπάνιου του, απαγχονισμένος. Η πρώτες εκτιμήσεις έκαναν λόγο για αυτοκτονία. Άλλωστε ο ίδιος υπέφερε από κατάθλιψη καθώς είχε περιέλθει σε οικονομική δυσχέρεια μετά από δικαστική διαμάχη με τον Ρομάν Αμπράμοβιτς. Άνθρωποι από τον στενό του κύκλο, μεταξύ των οποίων και ο  Γκλουσκόφ, απέρριπταν από την πρώτη στιγμή το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας, ενώ ανοικτή παραμένει η ιατροδικαστική γνωμάτευση εξαιτίας διαφωνιών των επιστημόνων που εξέτασαν το πτώμα, ως προς τα αίτια θανάτου.

O θάνατος του Αλεξάντερ Περεπιλίτσνι

Ο 44χρονος Αλεξάντερ Περεπιλίτσνι, ρώσος χρηματιστής που είχε αφήσει την Ρωσία για την Αγγλία το 2009, πέθανε ξαφνικά τον Νοέμβριο του 2012, ενώ έκανε τζόγκινγκ κοντά στο σπίτι του λίγο έξω από το Λονδίνο.

Το 2010 είχε παραδώσει στις σουηδικές αρχές, έγγραφα τα οποία αποδείκνυαν την εμπλοκή ρώσων αξιωματούχων σε υπεξαίρεση 230 εκατ. δολαρίων από το ρωσικό θησαυροφυλάκιο και ξέπλυμα μαύρου χρήματος, ενώ κατέθετε και στοιχεία για τον θάνατο του δικηγόρου Σεργκέι Μαγκνίτσκι στην φυλακή. Ο τελευταίος είχε αποκαλύψει την υπόθεση.

Πριν τον θάνατό του ο Περεπιλίτσνι δεν είχε παρουσιάσει προβλήματα υγείας. Δύο νεκροτομές δεν κατέληξαν σε ασφαλή συμπεράσματα, ενώ το ίδιο συνέβη και με τις τοξικολογικές εξετάσεις. Η τοπική αστυνομία θεώρησε πως δεν υπάρχει τίποτα το ύποπτο στον θάνατό του.  Δύο χρόνια μετά τον θάνατό του, η ασφαλιστική του εταιρεία διέταξε νέες εξετάσεις, οι οποίες εντόπισαν στο στομάχι του ίχνη τοξίνης από το σπάνιο φυτό Gelsemium. Τα φύλλα του συγκεκριμένου φυτού, εάν καταναλωθούν προκαλούν ανακοπή.

Πολώνιο-210: Η δηλητηρίαση του Αλεξάντερ Λιτβινένκο

Η προηγούμενη μεγαλύτερη κρίση στις σχέσεις Βρετανίας-Ρωσίας είχε ξεσπάσει το 2006, μετά τον θάνατο του Αλεξάντερ Λιτβινένκο, πρώην πράκτορα της KGB και της FSB, ο οποίος εργαζόταν κυρίως στην καταπολέμηση του εγκλήματος.

O Λιτβινένκο γνωρίστηκε με τον Μπερεζόφσκι το 1994 κατά την έρευνα για μία απόπειρα δολοφονίας εναντίον του δεύτερου και στη συνέχεια έγινε υπεύθυνος ασφαλείας του ενώ εξακολουθούσε να εργάζεται για την FSB.

Το 1998 μετά από προτροπή του Μπερεζόφσκι, γνωρίστηκε με τον Πούτιν, τότε αναπληρωτή επιτελάρχη του Γέλτσιν, στον οποίο μίλησε για τα προβλήματα διαφθοράς που είχε εντοπίσει και για τις σχέσεις αξιωματούχων με τη ρωσική μαφία. Ο Πούτιν δεν φάνηκε να εντυπωσιάζεται, αναφέρει η σύζυγός του Λιτβινένκο στο βιβλίο της Death of a Dissident.

Μετά από συνέντευξη Τύπου που έδωσε ο ίδιος μαζί με άλλους 4 εργαζόμενους της FSB και στην οποία κατηγόρησαν κρατικούς αξιωματούχους ως ηθικούς αυτουργούς της απόπειρας κατά του Μπερεζόφκσι, απολύθηκε από την υπηρεσία και συνελήφθη. Όπως δήλωσε αργότερα σε συνέντευξή του ο Βλαντιμίρ Πούτιν: “Εγώ έδωσα την εντολή για την απόλυση του Λιτβινένκο και της ομάδας του. Αξιωματούχοι της FSB δεν πρέπει να δίνουν συνεντεύξεις Τύπου και να καθιστούν δημόσια, τα εσωτερικά σκάνδαλα”. Ο ίδιος, σύμφωνα με την σύζυγό του, φέρεται να θεωρούσε πως η δίωξή του οφείλεται στο γεγονός ότι ο Πούτιν ήθελε να αποδείξει στους ανώτατους αξιωματούχους της FSB πως έχει αρχίσει να αποστασιοποιείται από τον Μπερεζόφσκι.

Το 2000 και ενώ του είχε απαγορευτεί η έξοδος από την χώρα, πέρασε με την οικογένειά του στην Τουρκία και από εκεί πέταξαν για το αεροδρόμιο του Heathrow όπου αιτήθηκαν πολιτικό άσυλο, το οποίο και τους αποδόθηκε. Ο Λιτβινένκο στο Λονδίνο άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος και συγγραφέας ενώ συνέδραμε τον Μπερεζόφσκι στην καμπάνια του κατά του Πούτιν. Από το 2003 συνεργαζόταν με τις βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών ως ειδικός σε ζητήματα που αφορούσαν στο ρωσικό οργανωμένο έγκλημα.

Στα βιβλία που έγραψε συνέδεσε τις ρωσικές αρχές με σειρά τρομοκρατικών ενεργειών μεταξύ των οποίων οι βομβιστικές ενέργειες στο Λονδίνο το 2005,  η επίθεση στο κοινοβούλιο της Αρμενίας το 1999,η ομηρεία στο θέατρο Ντουμπρόβκα της Μόσχας το 2002 και άλλες.

Tην 1η Νοεμβρίου 2006, ο Λιτβινένκο αρρώστησε ξαφνικά. Δύο μέρες νωρίτερα εισήχθη σε νοσοκομείο του Λονδίνου. Είχε εμετούς διάρροιες με αίμα και πονούσε σε όλο του το σώμα. Ο γιατρός του είπε ότι έμοιαζε σαν να έχει τυφοειδή πυρετό, αλλά δεν ήταν αυτό. Οι γιατροί του νοσοκομείου αρχικά διέγνωσαν γαστρεντερίτιδα, όμως η αγωγή δεν είχε αποτελέσματα. Στις 11 Νοεμβρίου, τα μαλλιά του άρχισαν να πέφτουν, σύμπτωμα της δηλητηρίασης από το χημικό στοιχείο θάλλιο. Όμως, ο ασθενής δεν εμφάνιζε τα συνήθη συμπτώματα της δηλητηρίασης από αυτό, την στιγμή που τα αιμοπετάλιά του ήταν χαμηλά και τα συμπτώματά του θύμιζαν κάποιον που έχει εκτεθεί σε ραδιενέργεια. Ο μετρητής geiger, όμως, δεν έδειξε τίποτα πέρα από το φυσιολογικό.

Κάπου εκεί, ο Λιτβινένκο δέχτηκε την επίσκεψη αστυνομικών, οι οποίοι κατέγραψαν εννιά ώρες συνομιλιών τους. Στους αστυνομικούς μίλησε για συναντήσεις του με Ρώσους και Ιταλούς πράκτορες και τους αποκάλυψε ότι πριν παρουσιάσει τα συμπτώματα, είχε συναντήσει δύο πρώην πράκτορες της KGB-και οι δύο αρνούνται οποιαδήποτε ανάμειξη.

Στις 17 του μήνα μεταφέρεται στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο, και στις 20 Νοεμβρίου μπαίνει στην εντατική, καθώς τα όργανά του είχαν αρχίσει να υπολειτουργούν. Ένα λίτρο από τα ούρα του στάλθηκε για ανάλυση στην Εγκατάσταση Ατομικών Όπλων. Τα αποτελέσματα που βγήκαν στις 23 Νοεμβρίου έδειχναν ότι στο δείγμα είχε ανιχνευτεί το ραδιενεργό ισότοπο Πολώνιο-210. Την ίδια μέρα ο Λιτβινένκο άφησε την τελευταία του πνοή. Ήταν το πρώτο επιβεβαιωμένο θύμα σκόπιμης δηλητηρίασης με την συγκεκριμένη ουσία.

Η γυναίκα του από την πρώτη στιγμή κατηγόρησε την ρωσική κυβέρνηση, όπως άλλωστε είχε κάνει και ο ίδιος τρεις μέρες πριν τον θάνατό του: “Μπορεί να καταφέρατε να σιγήσετε έναν άνθρωπο κύριε Πούτιν, όμως η βουή από τις διαμαρτυρίες σε όλο τον κόσμο, θα ηχεί στα αυτιά σας για την υπόλοιπη ζωή σας”.

Την επόμενη μέρα o Βλαντιμίρ Πούτιν θα δήλωνε: “Ο Λιτβινένκο δεν είναι, δυστυχώς, ο Λάζαρος”.

Δικαστική έρευνα στην Μεγάλη Βρετανία που διεξήχθη το 2015, κατέδειξε ως υπευθύνους δύο Ρώσους πρώην πράκτορες της KGB, οι οποίοι λειτουργούσαν με εντολές από την FSB και πιθανόν με την έγκριση του ίδιου του Βλάντιμιρ Πούτιν. Ο τότε πρωθυπουργός της Βρετανίας Gordon Brown απέλασε 4 ρώσους διπλωμάτες μετα την άρνηση της Μόσχας να εκδώσει τους υπόπτους, ενώ όταν δημοσιεύθηκε η απόφαση της έρευνας ο Ντέιβιντ Κάμερον κατηγόρησε ευθέως τον Πούτιν για ηθική αυτουργία.

 (AP Photo / Alexander Zemlianichenko, File)