Τραμπ – Ερντογάν: Θερμά λόγια, σκληρά παζάρια σε άμυνα και ενέργεια

Η επίδειξη μεγαλοπρέπειας δεν έλειψε. Ο Ντόναλντ Τραμπ κατέκλυσε τον προσκεκλημένο με κολακευτικά σχόλια. Για τον Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος είχε στερηθεί πρόσκληση στον Λευκό Οίκο επί προεδρίας Τζο Μπάιντεν, η επίσκεψη αποτελούσε ζήτημα προσωπικής φιλοδοξίας. Η μεγαλοπρεπής υποδοχή από τον Τραμπ σηματοδοτεί μια αναστροφή στην αμερικανική πολιτική.

Επί προεδρίας Τραμπ, οι συναντήσεις στο Οβάλ Γραφείο έχουν τον τρόπο τους να αποκτούν δυναμική – όχι πάντα προς ικανοποίηση του εκάστοτε επισκέπτη, όπως έχει φανεί τους τελευταίους μήνες. Αυτή τη φορά, όμως, τα πράγματα ήταν διαφορετικά: O Τραμπ υποδέχθηκε τον Τούρκο ομόλογό του με ασυνήθιστη θέρμη, ακόμη και με στιγμές οικειότητας. «Είναι ένας άνθρωπος με μεγάλο κύρος. Χαίρει μεγάλης εκτίμησης στη χώρα του και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Είναι τιμή μου να τον έχω στον Λευκό Οίκο», δήλωσε ο Τραμπ.

Η κολακεία, ωστόσο, αποδυναμώθηκε από την παρένθετη αναφορά του ότι γνωρίζονται εδώ και χρόνια – ακόμη και κατά την περίοδο που ο ίδιος περιέγραψε ως «εξορία» μετά τις «νοθευμένες» αμερικανικές εκλογές του 2020 – προτού προσθέσει απευθυνόμενος στον Ερντογάν: «Ξέρετε, αυτός γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα τι σημαίνουν νοθευμένες εκλογές».

Κολακεία, Χάλκη και οι σκιές της δημοκρατίας

Όποιος περίμενε ότι η αιχμή αυτή θα εξελισσόταν σε μάθημα περί δημοκρατικών αρχών, με δεδομένη την ολοένα και πιο αυταρχική διακυβέρνηση του Ερντογάν, απογοητεύεται. Η διολίσθηση της Τουρκίας προς τον αυταρχισμό δεν βρίσκεται στην ατζέντα – και, προφανώς, δεν θεωρείται άξια ούτε μίας αναφοράς από τη σημερινή αμερικανική κυβέρνηση.

Πέρα από εκείνη την αδέξια στιγμή της συνάντησης, το πλαίσιο δόθηκε από την επιδίωξη βελτίωσης των διμερών σχέσεων. «Είμαστε σε θέση να αναβαθμίσουμε τις σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ηνωμένων Πολιτειών σε ένα νέο επίπεδο», είπε ο Ερντογάν. Στη συνέχεια κατονόμασε τα «σημεία αναφοράς» που έχουν καθορίσει τις αμερικανοτουρκικές αμυντικές συνομιλίες – F-35 και F-16 – και, κάπως απροσδόκητα, μνημόνευσε τη «Heybeliada Ruhban Okulu», γνωστή διεθνώς ως Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Κλειστή από το 1971, η Σχολή, που βρίσκεται σε νησί κοντά στην Κωνσταντινούπολη, υπήρξε το κεντρικό εκπαιδευτήριο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η τύχη της αποτελεί διαχρονικό σημείο τριβής στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και αντικείμενο διεθνών εκστρατειών, ιδίως εκ μέρους του ισχυρού ελληνοαμερικανικού λόμπι.

Προβλέποντας ότι ο Τραμπ ίσως έθετε το ζήτημα, ο Ερντογάν έσπευσε να κινηθεί πρώτος: δήλωσε ότι θα αναλάμβανε προσωπικά το θέμα και θα συναντούσε τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Ο Πατριάρχης είχε ήδη απευθύνει έκκληση προς τον Τραμπ σε συνάντηση στον Λευκό Οίκο. Για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η επαναλειτουργία της Σχολής της Χάλκης αποτελεί ζήτημα υπαρξιακής σημασίας. Το γεγονός ότι ο Τραμπ ανέδειξε το θέμα παραπέμπει τόσο στην κλίση του προς τα θρησκευτικά ζητήματα όσο και στην επιρροή του ελληνοαμερικανικού λόμπι.

Παζάρια για F-35, S-400 και ρωσική ενέργεια

Κι όμως, η καρδιά των συνομιλιών βρισκόταν στα εξοπλιστικά και την ενέργεια. Ο Ερντογάν επιδιώκει να εκσυγχρονίσει τη γηρασμένη τουρκική αεροπορία. Παρότι η κυβέρνηση Μπάιντεν είχε εγκρίνει την πώληση επιπλέον μαχητικών F-16 με αντάλλαγμα τη συναίνεση της Άγκυρας στην ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, το πρόγραμμα των F-35 παραμένει ιδιαίτερα επίμαχο. Πρόκειται για τα πλέον προηγμένα μαχητικά πολλαπλών ρόλων. Η Τουρκία είχε αρχικά ενταχθεί ως ιδρυτικό μέλος, με σχέδιο να αποκτήσει έως και 100 αεροσκάφη, ενώ η τουρκική βιομηχανία είχε ενσωματωθεί βαθιά στην αλυσίδα παραγωγής.

Ωστόσο, η απόφαση του Ερντογάν να προμηθευτεί το ρωσικό αντιαεροπορικό σύστημα S-400 οδήγησε την Ουάσιγκτον να αποπέμψει την Τουρκία από το πρόγραμμα το 2019. Έκτοτε, το ρωσικό σύστημα αποτελεί τον αμετακίνητο φραγμό σε κάθε προσπάθεια εξομάλυνσης της αμυντικής συνεργασίας. Με διακομματική επιμονή, Αμερικανοί νομοθέτες απαιτούν την πλήρη απόσυρση των S-400 προτού η Τουρκία μπορέσει να επανενταχθεί στο πρόγραμμα των F-35.

Τώρα, ο Τραμπ έστειλε σήμα προθυμίας να ξανανοίξουν οι διαπραγματεύσεις. «Θα φροντίσω να το εξασφαλίσουμε γι’ αυτόν. Εκείνος χρειάζεται ορισμένα πράγματα κι εμείς χρειαζόμαστε ορισμένα πράγματα», δήλωσε με τον συνήθως ασαφή τρόπο του, υπαινισσόμενος μια πιθανή συμφωνία. Ωστόσο, κάθε εξοπλιστική συναλλαγή απαιτεί την έγκριση του Κογκρέσου, και το Καπιτώλιο παραμένει ένα ισχυρό εμπόδιο. Μια συμμαχία φιλελληνικών και φιλοϊσραηλινών κύκλων στο Κογκρέσο κινητοποιείται ήδη για να μπλοκάρει την πώληση αυτών των όπλων προς την Άγκυρα.

Ο Ερντογάν δεν έφτασε με άδεια χέρια. Την ημέρα που ο Τραμπ του στρωνόταν το κόκκινο χαλί, η Turkish Airlines ανακοίνωσε μια συμφωνία δισεκατομμυρίων δολαρίων για την προμήθεια 75 αεροσκαφών Boeing – 50 με βεβαιωμένη παραγγελία και 25 σε καθεστώς επιλογής, για τον στόλο των υπερατλαντικών B787-9 και B787-10. Συνολικά, η συμφωνία καλύπτει έως και 150 αεροπλάνα. Παράλληλα, Ουάσιγκτον και Άγκυρα υπέγραψαν «Μνημόνιο Στρατηγικής Συνεργασίας στην Πολιτική Πυρηνική Ενέργεια». «Ξεκινήσαμε μια νέα διαδικασία για την εμβάθυνση της μακρόχρονης και πολυδιάστατης συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Ηνωμένων Πολιτειών στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας», δήλωσε ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας Αλπασλάν Μπαϊρακτάρ.

Κι όμως, οι φιλοδοξίες του Τραμπ προχωρούν ακόμη παραπέρα. Σε αντάλλαγμα για μια επαναφορά των σχέσεων και ενδεχόμενες εξοπλιστικές συμφωνίες, απαίτησε τίποτε λιγότερο από την ενεργειακή αποσύνδεση της Άγκυρας από τη Μόσχα. «Θα ήθελα να σταματήσει να αγοράζει οποιοδήποτε πετρέλαιο από τη Ρωσία, όσο η Ρωσία συνεχίζει αυτή την επιδρομή εναντίον της Ουκρανίας», δήλωσε ο Τραμπ από το Οβάλ Γραφείο. Επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι το 2024 το 66% των εισαγωγών πετρελαίου και το 41% του φυσικού αερίου της Τουρκίας προήλθαν από τη Ρωσία. Οι αριθμοί αυτοί καταδεικνύουν το βάθος των ενεργειακών δεσμών Τουρκίας–Ρωσίας – ακριβώς αυτό που ο Τραμπ επιδιώκει τώρα να τερματίσει.

Οι αναφορές για μια συμφωνία ύψους 43 δισ. δολαρίων και διάρκειας 20 ετών για την προμήθεια αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου δύσκολα θα μειώσουν αυτήν την εξάρτηση. Στην Τουρκία, η ανησυχία για την εκτίναξη του κόστους θέρμανσης ήδη αυξάνεται, όπως επισημαίνουν Έλληνες ανταποκριτές.

Η σιωπή για Γάζα και Χαμάς

Το γεγονός ότι η συνάντηση κορυφής ολοκληρώθηκε χωρίς συγκρούσεις – και μάλιστα χαρακτηρίστηκε από ορισμένους ακόμη και «ιστορική» – οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απόφαση να μη βγουν δημόσια οι πολυάριθμες διαφωνίες.

Στο θέμα της Γάζας, το χάσμα δύσκολα θα μπορούσε να είναι βαθύτερο. Σε ερώτηση δημοσιογράφου για τη στάση του Ερντογάν, ο Τραμπ προσποιήθηκε άγνοια: «Δεν ξέρω ποια είναι η θέση του. Δεν μπορώ να σας πω γι’ αυτό». Ο Ερντογάν, από την πλευρά του, φρόντισε ώστε η Γάζα και η Χαμάς να μη σκιάσουν το εορταστικό κλίμα.

Στο προεδρικό του αεροσκάφος, όπου παραδοσιακά απαντά σε ερωτήσεις του τουρκικού Τύπου, δεν έκανε καμία αναφορά στο Ισραήλ ή στον πόλεμο. Αντ’ αυτού, πρόσφερε μια διπλωματική απόχρωση: οι σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες αναπτύσσονται «στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού». Βεβαίως, «δεν μπορούν να λυθούν όλα τα ζητήματα σε μία μόνο συνάντηση», παραδέχθηκε ο Ερντογάν – αλλά η συνάντηση επέτρεψε «ουσιαστική πρόοδο σε πολλά σημεία».

Προς το παρόν, φαίνεται ότι ο Ερντογάν ήταν εκείνος που έσπευσε να επιδείξει καλή θέληση εκ των προτέρων. Ο χρόνος θα δείξει αν η λαμπερή υποδοχή στον Λευκό Οίκο και τα θερμά λόγια του Τραμπ μπορούν πράγματι να δικαιολογήσουν το υψηλό τίμημα που κατέβαλε η Τουρκία.

*Ο Δρ Ρόναλντ Μαϊνάρντους είναι Κύριος Ερευνητής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).