Τελικά, τι έχει να μας διδάξει η ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου;

Εβδομήντα έως ογδονταπέντε εκ. νεκροί μέσα σε περίπου πέντε χρόνια, με περίπου το 65% από αυτούς (τόσο πολίτες όσο και στρατιώτες) να οφείλονται σε μάχες και βομβαρδισμούς – οι υπόλοιποι έχασαν τη ζωή τους από την πείνα και τις κακουχίες. Αντίστοιχα εξωφρενικό με τις ανθρώπινες απώλειες ήταν και το κόστος σε χρήματα, αφού οι πολεμικές επιχειρήσεις κόστισαν μονάχα για τις ΗΠΑ, οι οποίες μπήκαν αργά στον Β’ Παγκόσμιο, συνολικά 4 τρισ. δολάρια. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ο εν λόγω πόλεμος θεωρείται η μεγαλύτερη καταστροφή στην ιστορία του ανθρώπινου γένους.

Σας τράβηξε το ενδιαφέρον η παραπάνω παράγραφος; Ήταν αρκετά σοκαριστική άραγε; Ναι, τα συγκεκριμένα στατιστικά κόβουν την ανάσα αλλά έχουν ελάχιστη σημασία αν κάποιος δεν κατανοεί (έστω λίγο) το ευρύτερο πλαίσιο. Άλλωστε, η φημολογούμενη ρήση του Ιωσήφ Στάλιν, ότι, δηλαδή, ένας θάνατος ισούται με τραγωδία ενώ εκατομμύρια θάνατοι απλά με μία στατιστική, αποτελεί μια κυνική παραδοχή του πώς σκεφτόμαστε πολλές φορές: μένουμε στην επιφάνεια και κλείνουμε τα μάτια στην ουσία.

Η αλήθεια είναι πως αν δεν σκαλίσει κάποιος κάτω από την εντυπωσιακή ομίχλη που φτιάχνουν οι εικόνες και οι αριθμοί δεν πρόκειται να φτάσει κοντά στην αλήθεια. Η τελευταία, βέβαια, δεν έρχεται από μόνη της. Είναι δουλειά των ιστορικών βιβλίων να την ανασύρουν στο φως.

Βουτώντας στα βαθιά νερά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Όταν ο Θουκυδίδης έλεγε ότι θέλει να καταγράψει το τι έγινε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο για να αφήσει την αφήγηση ως «κτήμα ες αεί» στις επόμενες γενιές γνώριζε πολύ καλά τι εννοούσε. Ο ίδιος είχε φροντίσει να κάνει επιτόπια έρευνα, να σκαλίσει πηγές, να συζητήσει και να αναρωτηθεί για το πώς και γιατί η Κλασική Ελλάδα έφτασε μέχρι την εμφύλια καταστροφή.

Τα βιβλία ιστορίας, λοιπόν, ή τουλάχιστον τα αξιόλογα βιβλία ιστορίας, μεταφέρουν τον αναγνώστη στο παρελθόν όχι για να του πουν κάποια εύπεπτη ιστοριούλα αλλά, αντίθετα, για να του θέσουν μια πολύ σοβαρή προειδοποίηση: ό,τι έγινε παλιότερα μπορεί να συμβεί ξανά και δεν υπάρχει καλύτερος δάσκαλος για τους ανθρώπους από την ιστορία. Ένα είναι σίγουρο: μαθαίνουμε από τα λάθη μας.

«Η θέλησή μου δεν γνωρίζει εμπόδια» έλεγε ο Μπενίτο Μουσολίνι, όπως διαβάζουμε στο Η ήττα του Μουσολίνι στο Ύψωμα 731 (Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ) του John C. Carr, ενός ανταποκριτή των μεγαλύτερων εφημερίδων (The Times, Wall Street Journal) του πλανήτη στη Μεσόγειο, ο οποίος άφησε τη δημοσιογραφική του καριέρα για να αφιερωθεί στην ελληνική ιστορία. Τι ακριβώς έκανε μετά από αυτή τη δήλωση ο Ιταλός δικτάτορας; Έστειλε τα στρατεύματά του εναντίον της Ελλάδας πιστεύοντας πως θα έκανε περίπατο.

Η ιστορία όμως διδάσκει ότι πολλές φορές η υπερβολική φιλοδοξία τιμωρείται. Η επικίνδυνη έπαρση ακολουθείται πολύ συχνά από κάποια νέμεση. Έτσι, στο εν λόγω βιβλίο, το οποίο μας μεταφέρει σε μία από τις αγριότερες μάχες του Ελληνοϊταλικού πολέμου, παρακολουθούμε το πώς ο Μουσολίνι κατατροπώθηκε και αντί να ανέβει στα μάτια του συμμάχου του Χίτλερ, καταβαραθρώθηκε. Σε τέτοιον βαθμό ώστε ο Φύρερ να αναβάλει την εισβολή του στη Ρωσία για τέσσερις ολόκληρες εβδομάδες. Οι Έλληνες αποδείχθηκαν πολύ σκληρό καρύδι για τα δόντια του Ιταλού φασίστα και καθυστέρησαν για καιρό τη Ναζιστική Μηχανή.

Πώς όμως ήταν να βρίσκεσαι στα πιο επικίνδυνα πεδία μαχών που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα; Η μάλλον πιο σωστά: πώς ήταν να βρίσκεται στη μέση του Ατλαντικού Ωκεανού την εποχή που το ναυτικό του Χίτλερ σκορπούσε τον θάνατο;

«Μέσα σε λίγα λεπτά το αεροπλανοφόρο είχε μετατραπεί σε μια φλεγόμενη πυρά, αλλά κατά παράξενο τρόπο εξακολουθούσε να επιπλέει. Ο μακρινός βρυχηθμός των εκρήξεων καθώς τα αεροπλάνα υπέκυπταν στις φλόγες αντηχούσε πάνω από το νερό σαν μουντός κεραυνός» διαβάζουμε στο Η μάχη του Ατλαντικού και η ήττα του γερμανικού στόλου (Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ) του βραβευμένου δημοσιογράφου και συγγραφέα Simon Read. Ο τελευταίος είναι άριστος γνώστης της πιο δεινής εποχής που γνώρισε ποτέ ο άνθρωπος και φροντίζει να κρατά την ανάμνησή της ζωντανή. Η ιστορία υπενθυμίζει το πού μπορούμε να καταλήξουμε.

Στο τελευταίο του βιβλίο, λοιπόν, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά, αξιοποιώντας άριστα όλες τις πηγές -επίσημα πολεμικά ημερολόγια, αναφορές μαχών, διηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων και προσωπικές επιστολές- μας στέλνει κατευθείαν στα πεδία των ναυτικών μαχών. Εκεί όπου το γερμανικό ναυτικό έχει γίνει ο εφιάλτης του Γουίνστον Τσόρτσιλ και όπου θα χρειαστεί όλη η γενναιότητα των συμμαχικών πληρωμάτων και καταδρομέων για κερδίσουν έναν πόλεμο ο οποίος φαινόταν καταδικασμένος. Ένα επικό, συναρπαστικό αφήγημα για μια ζοφερή αλλά τρομερά ενδιαφέρουσα εποχή. Ένα εντυπωσιακό μάθημα ιστορίας για τα βάθη και τα ύψη που μπορεί να φτάσει ο ανθρώπινος ψυχισμός.

Μήπως τελικά να διαβάζουμε ιστορία;

Σε αντίθεση με ό,τι μας μάθαιναν στο σχολείο, η ιστορία μπορεί να είναι τόσο εντυπωσιακή όσο και διδακτική. Μάλιστα, υπάρχουν δεκάδες διαφορετικά θέματα για να καταπιαστεί κανείς αναγνωστικά: οι πολεμιστές Αυτοκράτορες του Βυζαντίου, το έτος 1177 π.Χ. όταν σχεδόν ξαφνικά κατέρρευσε ο πολιτισμός, οι τελευταίες μέρες του Στάλιν, οι απαρχές του Εθνικού Διχασμού στις αρχές του 20ου αιώνα και τόσες άλλες θεματικές.

Τα βιβλία ιστορίας σε ταξιδεύουν στον χώρο και στον χρόνο και παράλληλα ανοίγουν τις πύλες στον ναό της αλήθειας. Μόνο τυχαίο μάλιστα δεν είναι πως τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι συγγραφείς καταπιάνονται με το είδος του true fiction – εκεί, δηλαδή, όπου η ιστορία και τα πραγματικά γεγονότα συναντούν τη λογοτεχνική αφήγηση.

Τελικά, σε εποχές όπου η αλήθεια και το ψέμα πολλές φορές μπερδεύονται, καθώς τα fake news και τα hoaxes κάνουν παρέλαση, η ιστορία αποτελεί την καλύτερη πυξίδα για να πλοηγηθούμε. Και ξέρετε κάτι; Είναι τρομερά συναρπαστική όταν είναι καλογραμμένη.