ΚΑΤΙ ΣΠΑΝΙΟ ΚΑΙ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΣΤΙΣ ΣΠΕΤΣΕΣ

10 ημέρες στις Σπέτσες. 10 ημέρες γεμάτες μουσική. 10 νέοι συνθέτες και 10 νέοι μαέστροι, από κάθε γωνιά του κόσμου στην Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή. Από την Ευρώπη, την Κίνα, το Μεξικό, την Αμερική, την Κορέα. Όλοι συγκεντρωμένοι σε αυτήν τη μοναδική εμπειρία που συνδυάζει πάθος και δημιουργικότητα.

Το Πιλοτικό Εργαστήριο Σύγχρονης Μουσικής αποτελείται από δύο παράλληλα σεμινάρια στη σύνθεση και στη διεύθυνση ορχήστρας, στα οποία διδάσκουν ο συνθέτης Γιάννης Κυριακίδης, καθηγητής στο Βασιλικό Ωδείο Μουσικής στη Χάγη, και ο αρχιμουσικός Λουκάς Καρυτινός, καλλιτεχνικός διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών.

Είναι μια σπάνια ευκαιρία, ένα πολύτιμο δώρο στους νέους μουσικούς από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και του Λουκά Καρυτινού, ο οποίος έκανε το όραμά του πραγματικότητα – με τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και της Περιφέρειας Αττικής, μέσω της συγχρηματοδότησης του ΕΣΠΑ 2024-2027-  δίνοντας στην Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή για δέκα ημέρες – από τις 18 έως τις 28 Αυγούστου– μία κλασική αύρα.

Πέντε ημέρες μαζί με την ΚΟΑ, νέους μαέστρους και συνθέτες

Στις Σπέτσες έφτασα το μεσημέρι Παρασκευής 22 Αυγούστου. Πήγα απευθείας στην Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή και τους πέτυχα όλους στο φαγητό. Η τραπεζαρία είναι ασφυκτικά γεμάτη από μουσικούς που συζητούν τα πάντα. Από το πότε έχουν την επόμενη πρόβα, μέχρι το αν θα προλάβουν να ρίξουν μια βουτιά στη θάλασσα από κάτω. Στέκομαι στην ουρά και εγώ, περιμένοντας τη σειρά μου για το… συσσίτιο. Μακαρόνια με κιμά ή γίγαντες με τυρόπιτα, σαλάτα και καρπούζι – το μενού της ημέρας, απλό αλλά τόσο χαρακτηριστικό της κοινότητας που είχε σχηματιστεί εκεί.

Έμεινα για πέντε ολόκληρες μέρες και παρακολούθησα αρκετές μαθήματα πρόβες. Από την αρχή έως το τέλος. Είναι μοναδική εμπειρία να παρακολουθείς μία ολόκληρη ορχήστρα 60 μουσικών σε ένα δωμάτιο να ερμηνεύουν από την “Ιστορία του Στρατιώτη” του Στραβίνσκι έως την 7η του Μπετόβεν και την Κάρμεν του Μπιζέ φορώντας ρούχα καθημερινά, βερμούδες, αθλητικά και t-shirt.

Οι νεαροί μαέστροι ανεβαίνουν σταδιακά στο πόντιουμ. Τα χέρια τους κινούνται με προσοχή, προσπαθώντας να μεταδώσουν τη μαγεία της μουσικής, ενώ οι υπόλοιποι συνάδελφοί τους, καθισμένοι στις καρέκλες πίσω τους, προετοιμάζουν τον εαυτό τους: κάνουν ασκήσεις, διαβάζουν παρτιτούρες ή σιγοψιθυρίζουν τις μελωδίες. Ανάμεσά τους, οι γυναίκες μαέστροι ανεβαίνουν στο πόντιουμ με ξεχωριστή δυναμική, και η παρουσία τους δείχνει την ουσιαστική αλλαγή των τελευταίων χρόνων: Η γυναικεία παρουσία στο πόντιουμ έχει πλέον εδραιωθεί.

Έχει τρομερό ενδιαφέρον να τους παρατηρείς. Κάθε μαέστρος φέρνει μαζί του τη δική του ιδιοσυγκρασία, το δικό του στυλ, και ο τρόπος που καθοδηγεί την ορχήστρα αποκαλύπτει την προσωπικότητά του. Άλλοι κοιτούν τους μουσικούς στα μάτια, διατηρώντας μια διαρκή επικοινωνία μαζί τους, ενώ άλλοι, πιο εσωστρεφείς σκέφτονται τις κινήσεις τους, προσπαθώντας να αποδώσουν κάθε νότα με απόλυτη ακρίβεια. Υπάρχουν και αυτοί που μοιάζουν αμήχανοι, ανασφαλείς, παλεύοντας με τους δικούς τους δαίμονες στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν το τέμπο και τη συνοχή της ορχήστρας. Η ένταση είναι αισθητή, αλλά και η επιμονή τους να καταφέρουν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες είναι συγκινητική.

Ο Λουκάς Καρυτινός παρακολουθεί με προσοχή, διαβάζει, δίνει διαρκώς οδηγίες, ανεβαίνει στο πόντιουμ μαζί τους για να τους δείξει το σωστό. Είναι ο δάσκαλος, η πατρική φιγούρα, ο καθοδηγητής που δείχνει τον δρόμο στους νέους μαέστρους. Η ατμόσφαιρα είναι γεμάτη σεβασμό, και είναι συγκινητικό το πώς οι μαθητές τον κοιτούν, ένα βλέμμα του είναι αρκετό για να κατανοήσουν αν ακολουθούν την σωστή πορεία. “Μουσικός που δε μεταδίδει τις γνώσεις του είναι μισός” μου λέει χαρακτηριστικά ο Λουκάς Καρυτινός.

Μετά από τις πρόβες της συμφωνικής μουσικής, σειρά παίρνει η όπερα Κάρμεν. Οι τραγουδιστές μπαίνουν στην αίθουσα: η Ελένη Βουδουράκη (μεσόφωνος), η Δέσποινα Σκαρλάτου-Παρασκευοπούλου (υψίφωνος) και ο Χρήστος Δεληζώνας (τενόρος). Ερμηνεύουν δίνοντας τον καλύτερό τους εαυτό για να βοηθήσουν τους μαέστρους να αισθανθούν τη μουσική τους πιο έντονα, πιο ζωντανά. Είναι σαν να δημιουργείται μια αλυσίδα συνεργασίας, όπου καθένας από τους καλλιτέχνες, οι μουσικοί και οι τραγουδιστές, στέκονται ο ένας δίπλα στον άλλο για να στηρίξουν την προσπάθεια αυτών των νέων δημιουργών.

Η πρόκληση των νέων μαέστρων

Οι νέοι μαέστροι σε αυτό το πιλοτικό πρόγραμμα δοκιμάζονται σε όλα τα είδη μουσικής: από τη σύγχρονη και συμφωνική μουσική έως την όπερα. Αυτή η ποικιλία είναι σπάνια και πολύτιμη. Μιλώντας με τους συμμετέχοντες, καταλαβαίνω την ευθύνη που φέρουν στις πλάτες τους. Γιατί το να γίνει κάποιος μαέστρος δεν είναι απλώς θέμα ταλέντου· είναι μια συνεχής πρόκληση, μια αέναη αναζήτηση του σωστού χρόνου και του σωστού ρυθμού, της σωστής επικοινωνίας με την ορχήστρα.

Το όργανο του μαέστρου είναι η ίδια η Ορχήστρα. Όταν ξεκινά την πορεία του, ο μαέστρος έχει μόνο δύο πιάνα απέναντί του για να προετοιμαστεί και να “σμιλέψει” την τέχνη του. Μια ορχήστρα κοστίζει πολλά χρήματα και είναι ασύμφορη οικονομικά στις σπουδές του μαέστρου.

Πολλοί από τους νέους μαέστρους, λοιπόν, διηύθυναν στις Σπέτσες για πρώτη φορά μια κανονική, πλήρη ορχήστρα. Και αυτό είναι μια διαδικασία αποκαλυπτική. Βλέποντας τους να αγωνίζονται με τα δικά τους όρια, να προσπαθούν να επιβληθούν και να επικοινωνήσουν με τόση δύναμη, καταλαβαίνεις την ένταση του ταξιδιού τους.

Και η πρόκληση των νέων συνθετών

Παρακολούθησα και το σεμινάριο της σύνθεσης. Εκεί με πλημμύρισε η αίσθηση μιας άλλης διάστασης, αυτής που δημιουργεί ο ήχος με τον πιο αυθεντικό και φυσικό τρόπο. Ο συνθέτης Γιάννης Κυριακίδης που έχει αναλάβει την καθοδήγηση των νέων συνθετών εστιάζει στο πώς διαμορφώνεται ένας ήχος, πώς από ένα απλό ηχητικό ερέθισμα μπορεί να γεννηθεί μια μουσική δημιουργία. Με την αφοσίωση του δασκάλου που γνωρίζει τη δύναμη της σιωπής, ο Κυριακίδης τους βοηθά να ανακαλύψουν τον κόσμο του ήχου που τους περιβάλλει.

Οι συνθέτες εκθέτουν τις σκέψεις τους, μοιράζονται τις εμπειρίες τους, και εκείνος με υπομονή αναπτύσσει και προεκτείνει τις ιδέες τους, καθοδηγώντας τους να δουν τη μουσική πέρα από την παρτιτούρα. Δεν πρόκειται μόνο για τη γραφή ήχων, αλλά για την κατανόηση του ίδιου του ήχου, την αποδοχή του ως ζωντανής οντότητας, ικανής να εξελιχθεί και να μεταμορφωθεί.

Είναι πολύ τυχεροί, καθώς τις συνθέσεις τους θα τις παίξει η ΚΟΑ και θα τις διευθύνουν οι νέοι μαέστροι. Όταν κάποιος συνθέτει μουσική για δύο ή τρία όργανα, έχει αίσθηση του τι συμβαίνει. Η εσωτερική του ακοή, αυτή η προσωπική και βαθιά σχέση με τη μουσική, του επιτρέπει να κατανοήσει κάθε λεπτομέρεια της σύνθεσης. Όμως, όταν καλείται να συνθέσει για εννέα ή δέκα όργανα, τα πράγματα αλλάζουν. Τότε η διαδικασία δεν περιορίζεται στην ατομική του αντίληψη, αλλά απαιτεί μια νέα, πιο εκτεταμένη αντίληψη της ηχητικής δυναμικής.

Αυτή η πρόκληση, όμως, δεν είναι κάτι θεωρητικό. Ο συνθέτης πρέπει να δει στην πράξη τι συμβαίνει όταν τα όργανα ενώνονται και παίρνουν ζωή υπό τη δική του καθοδήγηση.
Η σύνθεση για μια ορχήστρα δεν είναι μόνο θέμα υπολογισμών και φαντασίας, αλλά και ζωντανής αλληλεπίδρασης των ήχων που παράγονται και των δυνατοτήτων που ανοίγονται. Στο πρόγραμμα αυτό, η δυνατότητα να δουλέψει κάποιος με μια πλήρη ορχήστρα, να ακούσεις την πραγματική εκτέλεση των έργων σου από 60 μουσικούς, δίνει στους συνθέτες την ανεκτίμητη εμπειρία να ανακαλύψουν τις πραγματικές δυνατότητες των συνθέσεών τους.

Τα μαθήματα τελειώνουν κάθε ημέρα βράδυ πια. Είναι η ώρα που η αυλή της σχολής έχει κατακλυστεί από μαθητές, μουσικούς και επισκέπτες. Ωραία ατμόσφαιρα, ο καλύτερος επίλογος για μία τόσο γεμάτη ημέρα

Δύο συναυλίες

Το 2ο Πιλοτικό Εργαστήρι Σύγχρονης Μουσικής ολοκληρώθηκε με δύο μεγάλες συναυλίες που αποτέλεσαν την κορύφωση της έντονης και δημιουργικής πορείας των δέκα ημερών. Στην πρώτη συναυλία, που πραγματοποιήθηκε στις 25 Αυγούστου, και με την οποία έπεσε η αυλαία του σεμιναρίου της σύνθεσης, παρουσιάστηκαν σε πρώτη εκτέλεση τα δέκα νέα έργα των συμμετεχόντων συνθετών, έργα που γράφτηκαν ειδικά για αυτήν τη διοργάνωση.

Στην καταληκτική συναυλία, στις 27 Αυγούστου, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών ανέβασε τα έργα των Μπετόβεν και Μπιζέ στο ανοιχτό θέατρο της Σχολής, σε ένα σκηνικό που ανέδειξε την επιβλητικότητα της μουσικής. Σολίστ της βραδιάς ήταν οι Ελένη Βουδουράκη (μεσόφωνο), Δέσποινα Σκαρλάτου-Παρασκευοπούλου (υψίφωνο) και Χρήστος Δεληζώνας (τενόρο), και δίπλα τους, οι δέκα νέοι μαέστροι, οι οποίοι διηύθυναν με πάθος και αφοσίωση, δείχνοντας το ταλέντο και τη συγκέντρωσή τους. Το πανέμορφο αυτό θέατρο, με το φως του απογεύματος και την ατμόσφαιρα του τόπου, έγινε το ιδανικό σκηνικό για το θριαμβευτικό κλείσιμο αυτής της αξιόλογης δράσης.

 

Η δύναμη της δημιουργικής συνεργασίας

Η αποτίμηση αυτού του εγχειρήματος αποδεικνύει τη δύναμη ενός τέτοιου εκπαιδευτικού μοντέλου, που συνδυάζει τη σύνθεση, τη διεύθυνση και την ερμηνεία σε μία ενιαία διαδικασία.
Το πρόγραμμα αυτό δεν ήταν απλώς μια ευκαιρία μαθητείας, αλλά μια συνειδητή κίνηση προς την υποστήριξη και προβολή της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας, με στόχο τη διαρκή εξέλιξη των νέων καλλιτεχνών.
Και αυτό είναι πολύτιμο…