Η “ΜΗΔΕΙΑ” ΤΟΥ ΚΑΣΤΟΡΦ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΠΩΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΝΟΝΕΣ

Εν μέσω καύσωνα, ο Φρανκ Κάστορφ ο καινοτόμος ιστορικός διευθυντής της βερολινέζικης Φολκσμπίνε, που σφράγισε από τη δεκαετία του 1990 το «γερμανικό στιλ», πήρε το επιδαύριο βάπτισμά του στο αργολικό θέατρο, στις 21 και 22 Ιουλίου, παρουσιάζοντας τη δική του εκδοχή της “Μήδειας” με συμμάχους ένα μοναδικό enseble Ελλήνων ηθοποιών.

Εκεί, με μία εκρηκτική σκηνοθετική πρόταση έδωσε τη δική του απάντηση σε όσους περίμεναν να τον “κατασπαράξουν” στο κοίλον. Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο οι “Σφήκες” της Λένας Κιτσοπούλου είχαν “ερεθίσει” μία σημαντική μερίδα θεατών και οι διαφωνίες τους είχαν λάβει τεράστια έκταση στα social media και σε πολλά δημοσιεύματα και τα πνεύματα του θεατρόφιλου κοινού ήταν ιδιαιτέρως οξυμμένα.

Για τον λόγο αυτό η παγκόσμια αυτή πρεμιέρα της κατά Κάστορφ “Μήδειας” έγινε σε ένα κλίμα εξαρχής μουδιασμένο, ένα κλίμα που σταδιακά έπαιρνε άλλους χρωματισμούς μέσα από το εξαίσιο πάντρεμα κειμένων του Χάινερ Μύλλερ, τα “Μήδειας υλικό”, “Ρημαγμένη όχθη” και “Τοπίο για Αργοναύτες“, με ποιήματα του Ρεμπώ, αποσπάσματα άλλων συγγραφέων, καθώς και πολλές δικές του ιδέες που προέκυψαν μέσα από το συνειδητό και ασυνείδητο του μυαλού του. Δε θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πως η Μήδεια αυτή “έβαλε φωτιά” στο μυαλό μας, όπως ακριβώς η ηρωίδα του Ευριπίδη έβαλε φωτιά στον κόσμο πετώντας με το άρμα της προς τον Ήλιο, και μέσω μιας συνειρμικής κειμενικής χρονοκαταιγίδας άνοιξε μία άγνωστη πόρτα δείχνοντάς μας πώς μπορείς να αφηγηθείς θεατρικά μία χιλιοειπωμένη ιστορία.

Αυτο-παραστασιακός σαρκασμός και αποχωρήσεις

Οι αποχωρήσεις θεατών δεν έλειψαν. Ξεκίνησαν μετά το πρώτο μισάωρο της παράστασης και συνεχίστηκαν μέχρι τέλους. Το κοίλον, ωστόσο, δεν άδειασε. Το κοινό στην πλειοψηφία του άντεξε τον καύσωνα, το μάρμαρο που κυριολεκτικά έβραζε, άντεξε την τριωρη και βάλε διάρκεια του έργου -εννοείται χωρίς διάλειμμα- και κατάφερε να βυθιστεί στο σύμπαν του σπουδαίου αυτού Γερμανού σκηνοθέτη.

Δεν έλειψε και ο αυτοσαρκασμός του Κάστορφ και των ηθοποιών που γνώριζαν καλά πως η παράσταση αυτή είναι για κοινό καλά εκπαιδευμένο. Στο πρώτο μισάωρο ακούμε τους ηθοποιούς να λένε “Μα αυτός ο Γερμανός σκηνοθέτης δε μας βοήθησε σε τίποτα!” και ένας άλλος απαντά “Και η παράσταση αυτή θα κρατήσει πολλή ώρα”. “Δε σημαίνει τίποτα” σημειώνει ένας άλλος. “Αν δε σημαίνει τίποτα, γιατί θα κρατήσει τόση ώρα;” χαριτολογεί ένας άλλος. Ενώ μία ώρα αργότερα και ενώ οι ηθοποιοί είναι μέσα σ’ ένα δωμάτιο στο πίσω μέρος της σκηνής, ο Νίκος Ψαρράς ρωτά τον Αινεία Τσαμάτη “έχει μείνει κανείς θεατής ή έφυγαν όλοι”;

Πεδίο καταστροφής και συμβολισμού

Πριν αρχίσει η παράσταση, το σκηνικό δημιούργησε δικαιολογημένα την απορία και τα σχόλια του κοινού. Στο πίσω μέρος της ορχήστρας δέσποζε μία επιβλητική γιγαντοοθόνη από την κορυφή της οποίας έχει ξεκολλήσει κατά το ήμισυ μία φωτεινή επιγραφή της Coca Cola και απεικόνιζε τα πανέμορφα βουνά της Επιδαύρου. Μπροστά είχαν στηθεί τέσσερα αντίσκηνα και τριγύρω ήταν σκορπισμένα δεκάδες πλαστικά μπουκάλια. Ένα τοπίο καταστροφής ρημαγμένο από την ανθρώπινη παρέμβαση, ένας πρόχειρος καταυλισμός προσφύγων. Ένα σκηνικό με ισχυρό πολιτικό συμβολισμό που προμήνυε πως για να δει κάποιος την ανάγνωση αυτή της Μήδειας πρέπει να διαθέτει πνεύμα “ανοιχτό”.

Η παράσταση ξεκινά και στην γιγαντοοθόνη ξεκινούν να προβάλλονται εικόνες από μεγαλουπόλεις. Εικόνες πιξελιασμένες που τρεμοπαίζουν σαν να διανύουμε σαν ανθρωπότητα τις τελευταίες μας ημέρες. Πλατείες, αγορές, συντριβάνια, ένας κόσμος κατεστραμμένος, αποδομημένος, ένας κόσμος προς πώληση, όπως υποδηλώνει και το επιβλητικό FOR SALE που αναγράφεται με έντονα γράμματα στην οθόνη. Ένας κόσμος ανδροκρατούμενος στον οποίο ακόμη και μία λούτρινη Μίνι Μάους έχει παγιδευτεί σε δίχτυα ποδοσφαιρικά.

Ο Φρανκ Κάστορφ αρέσκεται να “χτίζει” κόσμους πάνω σε ερείπια. Η μέθοδος που ακολουθεί βασίζεται πάνω στην αποδόμηση, στο κολάζ και στην ανάμειξη ετερόκλητων στοιχείων. Δεν ενδιαφέρεται για λύσεις, συνθέσεις και οτιδήποτε ολοκληρωμένο. Τον ενδιαφέρουν οι ανοιχτές θέσεις και η οδυνηρή όψη των αντιθέσεων.

Παρακολουθώντας κανείς την παράστασή του, νιώθει πως παρακολουθεί σπαράγματα κειμένων, όμως όλα με έναν μαγικό τρόπο στο τέλος δένουν και αποτελούν ένα αδιάσπαστο σύνολο. Είναι συγκλονιστικό πως μέσα από όλη αυτή την αναρχία, επικράτησε τελικά μία δομημένη δραματουργία και μία ρηξικέλευθη θεώρηση των πραγμάτων.

Βγαίνοντας από το αρχαίο θέατρο νιώσαμε πως μέσα είχαμε δει μία αιχμηρή εμβάθυνση στο όλον: στον αρχαίο μύθο της Μήδειας, στα μελανά σημεία της παγκόσμιας ιστορίας, αλλά και στις ίδιες μας τις ζωές.

Ο Κάστορφ δεν άφησε τίποτα ασχολίαστο. Ούτε τον καπιταλισμό, ούτε την πατριαρχία, ούτε τον πολιτικό φασισμό και το μείζον θέμα της δημοκρατίας, ούτε την καταναλωτική μανία, ούτε τους πολέμους, ούτε την καταστροφή του περιβάλλοντος, ούτε και τα μύχια της ανθρώπινης ύπαρξης. Και μπορεί όλα αυτά να μην εξετέθηκαν το ίδιο επιτυχημένα, μπορεί κάπου να υπήρξαν και υπερβολές, μπορεί και αστοχίες, όμως η συνοχή του όλου δε διασπάστηκε και αυτό είναι κάτι σπάνιο.

Εντός του πορφυρού δωματίου

Αν κάποιος ξέρει να χειρίζεται καλά την επί σκηνής ζωντανή κινηματογράφηση, αυτός είναι σίγουρα ο Φρανκ Κάστορφ, που την έχει εισάγει στις παραστάσεις του από το 2000. Στη Μήδεια οι ηθοποιοί αποχωρούν από τη σκηνή για να μπουν μέσα σε ένα κατακόκκινο δωμάτιο που παρέπεμπε σε παρακμιακό στριπτιτζάδικο και βρισκόταν ται στο πίσω μέρος της σκηνής. Εκεί εκτυλίχθηκαν πολλές από τις σκηνές της παράστασης που προβλήθηκαν ζωντανά στη γιγαντοοθόνη.

Η τεχνική αυτή εμπλούτισε την επιδαύρια ατμόσφαιρα με μία κινηματογραφική αύρα που όχι μόνο δεν ξένισε -υπήρξαν βέβαια και διάφορες αντιδράσεις περί σεβασμού του χώρου από μία μερίδα θεατών- αλλά ξύπνησε ακόμη περισσότερο το ενδιαφέρον μας με τα κοντινά γκρο πλαν στα πρόσωπα των πρωταγωνιστών.

Επτά υπέροχοι Έλληνες ηθοποιοί επωμίστηκαν ένα τεράστιο φορτίο, καθώς έπαιζαν όχι μόνο θεατρικά, αλλά και κινηματογραφικά. Παρακολουθώντας τους ένιωσα πως φλέρταραν με τα προσωπικά τους όρια. Πως άγγιξαν περιοχές που και οι ίδιοι δεν ήξεραν πως υπάρχουν μέσα τους. Πως ήταν σε μία μόνιμη νευρολογική έξαρση που τους ηλεκτροδοτούσε με ενέργεια και πάθος.

Μία Μήδεια με πέντε ερμηνείες

Πόσο ευφυής αλήθεια στάθηκε η σύλληψη του Κάστορφ να κατακερματίσει το πρόσωπο της Μήδειας σε πέντε ηθοποιούς (Στεφανία Γουλιώτη, Σοφία Κόκκαλη, Μαρία Ναυπλιώτου, Αγγελική Παπούλια, Ευδοκία Ρουμελιώτη), σαν να επρόκειτο για ένα ανίκητο μυθολογικό τέρας με ένα κορμό και πέντε κεφάλια. Και πόσο λειτουργική ήταν για το κοινό που για πρώτη φορά είδε το μεγαλείο του μυθικού αυτού προσώπου στην ουσία και στο αποκορύφωμά του. 5 διαφορετικές πληγωμένες και προδομένες γυναίκες, 5 εξόριστες, 5 επαναστάτριες, 5 μάγισσες ικανές για όλα.

O δαιμόνιος Γερμανός σκηνοθέτης απέδειξε πως σε κάθε γυναίκα υπάρχει μία Μήδεια. Γι΄αυτό και κάθε ηθοποιός ερμηνεύει το κείμενο με τον δικό της τρόπο. Επαναλαμβάνει τα ίδια λόγια με τρόπο ιδιοσυγκρασιακό. Άλλωστε και η ίδια η Μήδεια είναι ένα πρόσωπο γεμάτο αντιφάσεις. Ένας άγγελος της απελπισίας, μία μάγισσα που μεταμορφώνεται διαρκώς ανάλογα με το θυμικό της, μία γυναίκα που θέλει εξ ονόματος όλων των γυναικών να εκδικηθεί το ανδρικό φύλο, μία εκπρόσωπος όλων των αδικημένων, προπάντων των εξορίστων. «Πατρίδα μου είναι η εξέγερση» ακούγεται να λέει η ηρωίδα, ενώ σε άλλο σημείο και οι πέντε Μήδειες μαζί ερμηνεύουν ταυτόχρονα μαρτυρίες από εξόριστες γυναίκες στη Μακρόνησο.

Στεφανία Γουλιώτη και Αγγελική Παπούλια καταχειροκροτήθηκαν σε δύο μονολόγους τους από το κοινό. Δικαίως, ήταν συγκλονιστικές. Όπως συγκλονιστικές ήταν και οι τρεις άλλες Μήδειες, η Μαρία Ναυπλιώτου, η Σοφία Κόκκαλη και η Ευδοκία Ρουμελιώτη. Η κάθε μία με τον δικό της τρόπο. Άλλη πιο ευαίσθητη, άλλη πιο τραγική, άλλη πιο δυναμική, άλλη πιο άτρωτη, άλλη πιο εκδικητική. Όλες οι ανθρώπινες πτυχές σε πέντε ερμηνείες και πέντε ερμηνείες για ένα και μόνο πρόσωπο.

Τρεις άντρες και ένα “αδειανό” Χρυσόμαλλο δέρας

Αινείας Τσαμάτης, Νικόλας Χανακούλας και Νίκος Ψαρράς. Αυτοί είναι οι τρεις άντρες που στάθηκαν υποδειγματικά απέναντι από τη Μήδεια δημιουργώντας ένα κοινό μέτωπο απέναντι στη γυναικεία δύναμη. Ο Νικόλας Χανακούλας ερμηνεύει τον Κρέοντα, έναν ογκόλιθο δύναμης και πατριαρχίας, με τρόπο συγκλονιστικό. Ο Νίκος Ψαρράς δίνει ρεσιτάλ ερμηνείας ως τροφός, αγγελιαφόρος και Αιγέας, ενώ ο Αινείας Τσαμάτης εντυπωσιάζει με τη δυναμική του σαν Ιάσονας.

Το ανδρικό αυτό στοιχείο εποφθαλμιά – και θα εποφθαλμιά- πάντα σε ένα πράγμα. Στο Χρυσόμαλλο Δέρας. Στο λάφυρο. Στη νίκη. Στην επικράτηση. Στα πάθη και το χρήμα. Αυτό λέει εμφατικά ο Ιάσονας στη Μήδεια και αυτό αποτελεί και την ουσία της ανδρικής φύσης. Είναι αυτό, το αδειανό πουκάμισο του Γιώργου Σεφέρη. Για ένα Χρυσόμαλλο Δέρας, για μία Ελένη.

Μουσικές πινελιές με νόημα

Τίποτα δεν αφέθηκε στην τύχη του στην παράσταση αυτή. Οι δε μουσικές επιλογές ξάφνιασαν με την ευστοχία, αλλά και πολλές φορές με την ελληνικότητά τους. Το Break On Through (to the Other Side) των Doors ακούγεται όταν η Μήδεια αποφασίζει την τραγική δολοφονία των παιδιών της, στη φορτισμένη σκηνή ανάμεσα στη Μήδεια και τον Κρέοντα ακούγεται το One More Kiss Dear του Βαγγέλη Παπαθανασίου. Το Schreib Es Mir in Den Sand των Omega ηχεί όταν οι 7 πρωταγωνιστές παίζουν “Ψείρες” (παιδικό παιχνίδι) γράφοντας στην “άμμο” της ορχήστρας τη χώρα στην οποία κηρύσσουν πόλεμο.

Μια φορά θυμάμαι μ’ αγαπούσες τώρα βροχή
Μια φορά θυμάμαι μου μιλούσες τώρα σιωπή

Το φόρεμα – δώρο της Μήδειας στη Γλαύκη είναι χρυσό και βρίσκεται μέσα σε ένα εντυπωσιακό κουτί του οίκου μόδας Dior και όταν το φορά η Σοφία Κόκκαλη ακούγονται οι “Μάγισσες” της Λένας Πλάτωνος, ενώ πρωτύτερα κατά την προετοιμασία του θανάσιμου δηλητήριου ακούγεται το Strychnine Blues των Yell O Yell. Το «Μια φορά θυμάμαι» της Αρλέτας έντυσε μία από τις πιο ωραίες και ευαίσθητες στιγμές της βραδιάς. Οι πέντε Μήδειες πίνουν νερό από μία μικρή μαρμάρινη “πηγή” και αυτό το στάζουν από το στόμα τους σαν δάκρυα βροχής και προδοσίας η μία στον ώμο της άλλης. Όλοι μαζί μας αποχαιρέτησαν με Ντέμη Ρούσσο και το «Goodbye My Love, Goodbye».

Συμπέρασμα

Μία παράσταση που έγραψε τη δική της ιστορία στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, άφησε το δικό της αποτύπωμα και έδωσε τη δική της απάντηση σε όσους βλέπουν το αρχαίο δράμα σαν ένα απολίθωμα που πρέπει να υπακούει σε κανόνες.