Μια μέρα με τον Έβο Μοράλες: Από τις φυτείες κόκας στην εξουσία

Ο Ελληνοπερουβιανός δημοσιογράφος Ιάσονας Πιπίνης πέρασε μια μέρα με τον πρώτο ιθαγενή πρόεδρο στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής και περιγράφει στο WE την εμπειρία του, λίγο πριν την πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ του 'Μια μέρα με τον Έβο Μοράλες' στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης

Η ζωή του Έβο Μοράλες έχει στοιχεία από τον μαγικό ρεαλισμό των λατινοαμερικανικών μυθιστορημάτων. Από την απόλυτη φτώχεια ο ιθαγενής αγρότης κατάφερε να γίνει πρόεδρος της Βολιβίας, ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος της Λατινικής Αμερικής. Μέχρι την ηλικία των 16 ετών δεν είχε ούτε παπούτσια, ούτε εσώρουχα να φορέσει. Ζούσε σε ένα σπίτι όπου το πάτωμα ήταν από χώμα και η σκεπή από άχυρα. Έγινε συνδικαλιστής των καλλιεργητών κόκας και μπήκε σε ένα μονοπάτι που λίγα χρόνια αργότερα τον οδήγησε στην εξουσία. Ακόμα και σήμερα, ακολουθεί το ίδιο ωράριο που είχε ο αγρότης. Πηγαίνει στο Προεδρικό Μέγαρο στις 5 τα ξημερώματα, ολοκληρώνει νωρίς τα ραντεβού του και κατόπιν επισκέπτεται πολίτες σε απομακρυσμένες περιοχές σε καθημερινή σχεδόν βάση. Ο ίδιος άλλωστε γνωρίζει πολύ καλά πώς είναι να ζεις στη μιζέρια και στη φτώχεια, κυρίως λόγω της απουσίας του Κράτους. Στη μέχρι τώρα θητεία του κατάφερε να μειώσει την ακραία φτώχεια στη Βολιβία κατά 17%. Όπως σημειώνει ο ίδιος, δεν ξέχασε ποτέ από που προέρχεται ούτε τις αρχές που του έμαθε η φτωχή οικογένεια των Άνδεων όπου μεγάλωσε: “Μην κλέψεις, μην πεις ψέματα, μην είσαι οκνηρός”.

Αυτά και άλλα ενδιαφέροντα αφηγείται ο πρόεδρος της Βολιβίας στην κάμερα του ντοκιμαντέρ “Μια μέρα με τον Έβο Μοράλες”, του δημοσιογράφου Ιάσονα Πιπίνη, το οποίο κάνει πρεμιέρα στο 18ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και παρουσιάζει την πολιτική διαδρομή του ιθαγενή προέδρου. Ο Ελληνοπερουβιανός δημοσιογράφος ταξίδεψε στη Βολιβία και κατέγραψε ένα 24ωρο του Έβο Μοράλες στο πλαίσιο μιας ευρύτερης έρευνας που πραγματοποίησε για τη Λατινική Αμερική. Λίγο πριν την πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ, ο Ιάσονας Πιπίνης μιλά στο WE του News247 για την εμπειρία του στη Βολιβία και τη γνωριμία του με τον Μοράλες, ενώ εξηγεί πώς η ευρύτερη περιοχή της Λατινικής Αμερικής μετατράπηκε σε εργαστήριο πειραμάτων.

Πώς προέκυψε η ιδέα για το ντοκιμαντέρ;

Παρακολουθώ την πορεία του Έβο Μοράλες πολύ πριν γίνει πρόεδρος της Βολιβίας. Πάντα μου έκανε εντύπωση το γεγονός ότι σε μια χώρα στην οποία η πλειονότητα του πληθυσμού αποτελείται από ιθαγενείς, ποτέ στην ιστορία της δεν είχε έναν ιθαγενή πρόεδρο. Ο Έβο Μοράλες αγωνίστηκε για χρόνια για τα δικαιώματα των ιθαγενών και είχε διεκδικήσει δυο φορές την εξουσία και τα κατάφερε τελικά το 2005, την περίοδο του “αριστερού πυρετού” στη Λατινική Αμερική. Έγινε έτσι ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής. Το 2008 τον είχα συναντήσει σε μια Σύνοδο στο Περού και μου έκανε εντύπωση η απλότητα του. Από τότε έβαλα στόχο να τον συναντήσω ξανά και να κάνω ένα ντοκιμαντέρ με την πολιτική του διαδρομή.

Ποιες ήταν οι δυσκολίες της υλοποίησης από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι την πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης;

Ο Έβο Μοράλες δεν δέχεται συχνά να δίνει συνεντεύξεις σε ξένους δημοσιογράφους. Επιπλέον η απόσταση εκ των πραγμάτων δημιουργούσε προβλήματα στην επικοινωνία. Με τους συνεργάτες του Μοράλες ήμασταν σε διαπραγματεύσεις για να κλείσει η συνέντευξη για περίπου ένα χρόνο. Τελικά το ταξίδι πραγματοποιήθηκε πριν από τέσσερις μήνες. Η Βολιβία έχει μια ιδιαιτερότητα ως χώρα: το μεγάλο υψόμετρο. Βρίσκεται στην καρδιά των Άνδεων, σε υψόμετρο περίπου 4 χιλιάδων μέτρων. Αυτό από μόνο του είναι ένα πρόβλημα, λόγω της ναυτίας που προκαλείται. Όλα αυτά όμως τα ξεπεράσαμε. Για μια ολόκληρη μέρα ήμουν μαζί με τον πρόεδρο της Βολιβίας και ταξιδέψαμε με αεροπλάνο και ελικόπτερο σε διάφορες περιοχές της χώρας. Η δημοσιογράφος Αναστασία Καραπατσιά συνέβαλε καθοριστικά στην τελική μορφή που πήρε το ντοκιμαντέρ γράφοντας το σενάριο και προσέχοντας σημαντικές λεπτομέρειες.

Περίγραψέ μας τον Έβο Μοράλες όπως τον έζησες. Ποια είναι τα πράγματα που σου έκαναν τη μεγαλύτερη εντύπωση;

Ο Έβο Μοράλες είναι ένας πολύ απλός και προσιτός άνθρωπος. Μη ξεχνάμε ότι πριν γίνει πρόεδρος ήταν ένας φτωχός αγρότης. Μεγάλωσε σε μια φτωχή οικογένεια στις Άνδεις. Ο ίδιος ο ιθαγενής πρόεδρος αναφέρει στη συνέντευξη που μου έδωσε: “Από την οικογένεια έρχονται οι αξίες μας. Αυτές τις αξίες εγώ έμαθα στο σπίτι, στην οικογένεια μου, στην κοινότητα μου: Μην κλέψεις, μην πεις ψέματα, μην είσαι οκνηρός”.

Ο Έβο Μοράλες κάθε μέρα πηγαίνει στο Προεδρικό Μέγαρο στις 5 τα ξημερώματα. Εκείνη την ώρα δηλαδή ξεκινάνε τα υπουργικά συμβούλια και συναντάει συνεργάτες του! Είναι το ίδιο ωράριο που είχε ως αγρότης ακόμη. Κατά τις 7 το πρωί συνήθως έχει ολοκληρώσει τις συναντήσεις του και φεύγει από το προεδρικό μέγαρο για να πάει σε απομακρυσμένα χωριά και να συναντήσει πολίτες και να ακούσει τα προβλήματα του.

Νομίζω ότι η επαφή με τους πολίτες του δίνει ενέργεια. Εγώ είδα σε κάθε επίσκεψη που έκανε ότι ο κόσμος τον αποθέωνε. Κάποια στιγμή του είπα ότι πρέπει να αισθάνεται κάτι σαν τους… Beatles!

“Αισθάνομαι την αγάπη του κόσμου. Όλοι αναγνωρίζουν ότι είμαι ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος στη Λατινική Αμερική. Προέρχομαι από πολύ χαμηλά, από εκείνα τα χαμηλά στρώματα που παραδοσιακά ήταν εγκαταλελειμμένοι στην ιστορία της Βολιβίας. Γνωρίζω πως είναι να ζεις στη μιζέρια και στη φτώχεια κυρίως λόγω της απουσίας του Κράτους. Εγώ δεν είχα σκεφτεί ποτέ ότι θα γίνω Πρόεδρος. Όταν ήμουν μικρός μαζί με την οικογένεια μου φύγαμε από τον Ορινόκα στην Τσαπάρε για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε. Ωστόσο και εκεί είδαμε από κοντά την αδικία”, είπε στην συνέντευξη που περιλαμβάνεται στο ντοκιμαντέρ.

Ένας ξυπόλητος αγρότης κόκας γίνεται ο μακροβιότερος πρόεδρος της Λατινικής Αμερικής. Ποια είναι για σένα τα “συστατικά” της επιτυχίας του Έβο Μοράλες;

Ο Έβο Μοράλες είναι ένας πολιτικός ηγέτης που εντάσσεται στην κατηγορία των ποπουλιστών στη Λατινική Αμερική. Ο ποπουλισμός είναι ένα πολιτικό μοντέλο που επανεμφανίστηκε σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής κυρίως μετά από τον εκλογικό θρίαμβο του Ούγο Τσάβες το 1998. Συνήθως στηρίζεται στην ύπαρξη ενός χαρισματικού ηγέτη που δεν προέρχεται από την πολιτική ελίτ και έχει άμεση επαφή με τον λαό. Ο Μοράλες έδωσε προτεραιότητα στη μείωση της φτώχειας, σε μια χώρα όπου το ποσοστό της ακραίας φτώχειας το 2005 όταν ανέλαβε την εξουσία βρισκόταν στο 38%. Σήμερα το ποσοστό της ακραίας φτώχειας στη Βολιβία έχει μειωθεί στο 17%, δηλαδή έχει μειωθεί στο μισό. Επίσης έχει θέσει σε εφαρμογή διάφορα κοινωνικά προγράμματα, όπως το πρόγραμμα “Ο Έβο εκπληρώνει”, για να μειώσει τον αναλφαβητισμό αλλά και για τη δημιουργία σχολείων και νοσοκομείων. Οι πολίτες αντάμειψαν τον Μοράλες για την πολιτική του και για αυτό κέρδισε τρεις εκλογικές αναμετρήσεις. Είναι αυτή τη στιγμή ο μακροβιότερος πρόεδρος στη Βολιβία και στη Λατινική Αμερική.

Το ντοκιμαντέρ είναι κομμάτι μιας ευρύτερης έρευνας για τη Λατινική Αμερική που περιλαμβάνει το βιβλίο “Το Πείραμα της Λατινικής Αμερικής”. Τελικά το “πείραμα” πέτυχε ή όχι; Και ποια είναι τα βασικά συμπεράσματα που έβγαλες από την έρευνά σου;

Λόγω καταγωγής, ταξιδεύω συχνά στη Λατινική Αμερική και μου αρέσει να μελετάω τη λατινοαμερικανική πραγματικότητα. Δυστυχώς στο παρελθόν η περιοχή υπήρξε εργαστήριο πειραμάτων από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και άλλους οργανισμούς αλλά και σκηνικό εσωτερικών συγκρούσεων και μάλιστα με μεγάλη παράδοση πραξικοπημάτων. Το βιβλίο μου “Το πείραμα της Λατινικής Αμερικής” που κυκλοφόρησε πριν από έναν χρόνο από τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ, παρουσιάζει τις πολιτικές αλλαγές που συντελέστηκαν στην περιοχή ειδικά μετά από την αριστερή στροφή που σημειώθηκε μετά την εκλογική νίκη του Ούγο Τσάβες στη Βενεζουέλα. Είναι αλήθεια πως οι κυβερνήσεις αυτές είχαν σημαντικά αποτελέσματα κυρίως στο θέμα της μείωσης της φτώχειας. Σε ένα βαθμό ευνόησαν και τη δημοκρατικοποίηση της Λατινικής Αμερικής ενσωματώνοντας στην πολιτική ζωή ανθρώπους που πριν βρίσκονταν στο περιθώριο, όπως είναι οι ιθαγενείς. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις έβλαψαν τη Δημοκρατία εφαρμόζοντας μια αυταρχική πολιτική, όπως συνέβη στη Βενεζουέλα. Ίσως είναι νωρίς ακόμη να βγάλουμε συμπεράσματα για το αν το “πείραμα” πέτυχε στη Λατινική Αμερική ή όχι.

Πού οφείλεται και τι σηματοδοτεί κατά τη γνώμη σου η ήττα του Μοράλες στο πρόσφατο δημοψήφισμα αλλά και μια σειρά από ήττες αριστερών ηγεσιών στη Λατινική Αμερική;

Ο Μοράλες με το δημοψήφισμα το οποίο έχασε πριν από λίγες μέρες, επεδίωκε να αλλάξει το Σύνταγμα για να μπορεί να επανεκλέγεται και να θέσει υποψηφιότητα ξανά στις εκλογές του 2019. Η ήττα του στο δημοψήφισμα δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο λαός αποδοκίμασε την πολιτική του. Βρίσκεται στην εξουσία ήδη δέκα χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι παύει να είναι “αντισυστημικός” και αποτελεί πλέον μέρος του πολιτικού κατεστημένου. Τα τελευταία χρόνια στη Λατινική Αμερική οι πολίτες θέλουν να υπάρχει εναλλαγή των κυβερνήσεων. Θέλουν μείωση της διαφθοράς και διαφάνεια. Με λίγα λόγια θέλουν περισσότερη Δημοκρατία.

Ωστόσο, η ήττα των περονιστών στην Αργεντινή, η ήττα για πρώτη φορά μετά από 16 χρόνια του τσαβισμού στη Βενεζουέλα αλλά και η διαφαινόμενη νίκη της δεξιάς στις εκλογές του Περού τον Απρίλιο, δείχνουν ότι αλλάζει ο πολιτικός χάρτης στη Λατινική Αμερική.

Δεδομένης της ανόδου της Αριστεράς στην Ελλάδα, μπορούν οι Έλληνες πολιτικοί να παραδειγματιστούν (προς μίμηση ή προς αποφυγή) από τους Λατινοαμερικανούς; Είδαμε πρόσφατα τον υπουργό Εργασίας Γιώργο Κατρούγκαλο να μελετά το βιβλίο σου στη Βουλή…

Γνωρίζω ότι εκτός από τον Γιώργο Κατρούγκαλο και άλλοι πολιτικοί έχουν διαβάσει το βιβλίο μου «Το πείραμα της Λατινικής Αμερικής». Είναι ένα χρήσιμο εγχειρίδιο. Ωστόσο, θεωρώ ότι δεν θα ήταν καθόλου καλή σκέψη να πάρουν ιδέες για να εφαρμόσουν την ίδια πολιτική που εφαρμόστηκε στη Λατινική Αμερική από κάποιες κυβερνήσεις γιατί η πραγματικότητα στην Ελλάδα είναι τελείως διαφορετική. Δεν θα ήταν καθόλου ευχάριστο να πάρουν ιδέες από τα αυταρχικά στοιχεία που εντοπίζονται στον ποπουλισμό. Μη ξεχνάμε ότι στη Βενεζουέλα το καθεστώς Τσάβες έκλεισε τηλεοπτικούς σταθμούς και φυλάκισε πολιτικούς αντιπάλους. Επιπλέον πρέπει να γνωρίζουμε ότι για πολλούς ο ποπουλισμός «αγαπάει τόσο πολύ τους φτωχούς ώστε θέλει να τους πολλαπλασιάσει». Άλλωστε ο ποπουλισμός οφείλει την ύπαρξη του στους φτωχούς.