ΕΝΑ ΚΙΝΗΜΑ ΜΕ ΠΙΤΖΑΜΕΣ ΚΑΙ ΧΑΚΙ ΠΟΥ ΑΠΕΤΥΧΕ ΝΑ ΞΑΝΑΒΑΛΕΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΓΥΨΟ

Η μεταπολίτευση του 1974 έγινε μετά την κυπριακή τραγωδία και την ολική κατάρρευση της χούντας του Ιωαννίδη. Συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ημέρα που ο στρατηγός Γκιζίκης παρέδωσε την εξουσία στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος είχε έρθει στην Αθήνα, από το Παρίσι, με το ιδιωτικό αεροπλάνο του Βαλερί Ζισκαρ Ντ΄Εστέν. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας που είχε κερδίσει τις πρώτες ελεύθερες εκλογές μετά από εφτά χρόνια (17/11/1974) θα αναλάμβανε την περίφημη αποχουντοποίηση του στρατεύματος και των σωμάτων ασφαλείας.

Η αντιπολίτευση απαιτούσε γενική εκκαθάριση, ενώ το Δ ψήφισμα περί κατάλυσης της Δημοκρατίας, άνοιγε το δρόμο για την προφυλάκιση και τη δίωξη των υπαιτίων των Απριλιανών πραξικοπηματιών. Την πόρτα του Κορυδαλλού περνούσαν οι Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός, Νικόλαος Μακαρέζος, Δημήτριος Ιωαννίδης, Μιχαήλ Ρουφογάλης, Ιωάννης Λαδάς, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος και Θεόδωρος Θεοφιλογιαννάκος. Φυγόδικος στη Βραζιλία ήταν ο Κωσνταντίνος Ασλανίδης

Δεν ήταν εύκολο για ένα μηχανισμό, αυταρχικό και μαθημένο να υπερβαίνει κανόνες και τη λαϊκή βούληση να βλέπει όλα αυτά. Ο φόβος για αντίδραση των σκληρών αξιωματικών, που είχαν ακόμα ενεργό ρόλο στο στράτευμα, ήταν υπαρκτός. Ο μετέπειτα πρωθυπουργός Γεώργιος Ράλλης είχε παραδεχθεί ότι η “κυβέρνηση δεν είχε καταφέρει να ελέγξει απόλυτα τον στρατό” αποκαλύπτοντας ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αρκετές φορές κοιμόταν σε διαφορετικό μέρος κάθε φορά, ενώ ένα βράδυ το πέρασε σε πλοίο”!

Η κυβέρνηση, ωστόσο, προτιμούσε το καρότο από το μαστίγιο. Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, Ευάγγελος Αβέρωφ, είχε μιλήσει για τα περίφημα “σταγονίδια”, παραδεχόμενος μεν την ύπαρξη νοσταλγών της χούντας, που δεν θα μπορούσαν, όμως, να επηρεάσουν ή να οδηγήσουν τον στρατό σε μια υποτιθέμενη νέα εκτροπή. Η πολιτική της ΝΔ, θεωρούσε ότι η πλειοψηφία του στρατεύματος θα παρέμενε πιστή στη νεοσύστατη Δημοκρατία. Η αλήθεια είναι τα σταγονίδια ήταν πολύ περισσότερα απ’ όσα πίστευε ο αείμνηστος Αβέρωφ.

Η εύθραυστη Δημοκρατία απειλήθηκε άμεσα τον Φεβρουάριο του 1975, όταν η κυβέρνηση αποκάλυψε την προσπάθεια μιας ομάδας χουντικών αξιωματικών, προσκείμενοι στον δικτάτορα Ιωαννίδη, να ξαναβάλουν τη χώρα στο γύψο. Ή αν κατάφερναν αυτό, τουλάχιστον, να απέτρεπαν όσα η κοινωνία και η εποχή απαιτούσαν. Μη ξεχνάμε ότι η Ελλάδα είχε αποχωρήσει από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, υπήρχε έντονος αντιμερικανισμός και λαϊκή απαίτηση για τιμωρία των ενόχων της δικτατορίας και πλήρης κάθαρση.

Οι φήμες που είχαν κυκλοφορήσει στο τελευταίο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου για “κινήσεις” του στρατού ήταν έντονες. Τη Δευτέρα 24/2, η πρώτη ανακοίνωση της κυβέρνησης βγήκε το μεσημέρι και υπογράμμιζε: “Ο πρόεδρος της κυβερνήσεως διέταξε μερικήν επιφυλακήν, λόγω του ότι ορισμένοι αμετανόητοι αξιωματικοί, συνδεόμενοι με τους υποδίκους του δικτατορικού καθεστώτος, εκινούντο συνωμοτικώς. Η κατάστασις τελεί υπό τον πλήρη έλεγχον της κυβερνήσεως και καθ΄όλην την χώραν επικρατεί απόλυτος τάξις και ασφάλεια.

Συνεπώς ουδεμία ανησυχία δικαιολογείται, όλαι δε αι φήμαι περί κινήσεων η κινδύνων εκ του εξωτερικού είναι καθ’ όλοκληρίαν ανυπόσταται”.

Αργότερα, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, σε δική του ανακοίνωση διευκρίνιζε: “Κατόπιν συγκεκριμένων πληροφοριών περί συνωμοτικών κινήσεων ελαχίστων αξιωματικών, απεφασίσθη η λήψις μερικών εκτάκτων μέτρων. Μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η επιφυλακή των φρουρών του λεκανοπεδίου Αττικής.

Τα μέτρα απεφασίσθησαν κατόπιν εισηγήσεως του Υπουργού Εθνικής Αμύνης εις σύσκεψιν της Ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων, ήτις έλαβε χώραν περί την μεσημβρίαν της Δευτέρας 24 τρ, υπό τον την προεδρίαν του Πρωθυπουργού κ. Καραμανλή. 

Αι φήμαι αι οποίαι εκυκλοφόρησαν κατόπιν τούτου, περί κάπως ευρυτέρας εκδηλώσεως απειθαρχίας εις το Στράτευμα, ουδόλως ανταποκρίνονται προς την πραγματικότητα και ουδ’ επί στιγμήν έθεσαν θέμα διαταράξεως της τάξεως, εις οιανδήποτε φρουράν της χώρας. 

Βεβαιούται κατηγορηματικώς ότι πρόκειται περί ανοήτων κινήσεων, ελαχίστων αμετανοήτων, συνδεόμενων με τους πρωτεργάτας της δικτατορίας. 

Εις τα πλαίσια της αποκατασταθείσης δημοκρατικής ομαλότητος, η Ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων, λαμβάνει και θα λάβη τα ενδεικνυόμενα προληπτικά μέτρα, αποφασισμένη να πατάξη αμειλίκτως οιονδήποτε παρεκκλίνει από την οδόν του καθήκοντος και της τιμής”. 

Ανόητοι και αμετανόητοι ήταν, όχι όμως και ελάχιστοι, όπως ήθελε η κυβερνητική γραμμή. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας, θέλοντας να διασκεδάσει τις εντυπώσεις, μίλησε για το “πραξικόπημα της πιτζάμας”, υπογραμμίζοντας ότι οι συνωμότες πιάστηκαν στον ύπνο, είτε μεταφορικά, είτε στην κυριολεξία. Τριάντα εφτά ήταν συνολικά οι συλλήψεις, στο εδώλιο του κατηγορουμένου κάθισαν τελικά 21, ενώ συνολικά 200 ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματικοί αποτάχθηκαν. Κάθε άλλο παρά μια ελάχιστη μειοψηφία, δηλαδή…

Ποιες ήταν οι φήμες που κυκλοφορούσαν; Ότι επίκειτο ανταρσία στο Κέντρο Εκπαιδεύσεως Τεθωρακισμένων, ότι θα γινόταν έφοδος στον Κορυδαλλό τριών ιλάρχων για να απελευθερωθούν οι χουντικοί πραξικοπηματίες.

Η ΚΥΠ και ο συνταγματάρχης κλειδί

Όλα ξεκίνησαν στις επαφές που είχε ο Ιωαννίδης στον Κορυδαλλό, όταν άρχισε να τον επισκέπτεται ο έμπιστος του, Παρασκευάς Μπόλαρης.

Η ΚΥΠ ήταν από την αρχή ενήμερη, στέλεχος της συμμετείχε στις συναντήσεις που γίνονταν τακτικά σε πολυκατοικία στο Κουκάκι, αλλά και σε σπίτι στο Χίλτον. Στο ρεπορτάζ του Κώστα Τσαρουχά, στην εφημερίδα “Μακεδονία”, η τελική σύσκεψη έγινε το μεσημέρι της Κυριακής στη Λάρισα (προηγήθηκε συνάντηση και επί αθηναϊκού εδάφους) όπου υπήρχε ένας ισχυρός συνωμοτικός πυρήνας και “άνεση κινήσεων”.

Οι στόχοι ήταν συγκεκριμένοι, ανατροπή της νόμιμης κυβέρνησης, επάνοδος στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, απελεύθερωση των προφυλακισμένων στον Κορυδαλλό απριλιανών. Η στρατιωτική ανάκριση ανέδειξε και το σχέδιο τους για ένα προνουτσιαμέντο, πως δηλαδή η κυβέρνηση θα σταματούσε τις διώξεις των “εθνικοφρόνων” και πως θα έμπαινε στο περιθώριο το ΚΚΕ.

Η κατάληψη του Κέντρου Εκπαιδεύσεως Τεθωρακισμένων, η απομόνωση του αεροπορικού στρατηγείου της Λάρισας, η κατάληψη του στρατηγείου της Στρατιάς στη Λάρισα και ο παραμερισμός των διοικητών σε κάποιες νευραλγικές στρατιωτικές μονάδες. Το κίνημα θα εκδηλωνόταν μεταξύ 23 Φεβρουαρίου και 8 Μαρτίου του 1975.

Οι πρωτεργάτες του κινήματος ήταν οι ταξίαρχοι Ντερτιλής και Κονδύλης, ο ταγματάρχης Μπόλαρης και άλλοι ως επί το πλείστον ιωαννιδικοί αξιωματικοί, οι οποίοι οργάνωσαν και την υπόλοιπη συνωμοτική ομάδα.

Η Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών, ωστόσο, είχε ήδη διαβρώσει το “κύκλωμα”, ενώ η κίνηση ματ, έγινε από τον διοικητή της στρατιάς στη Λάρισα, στρατηγό Μυγδάλη. Έχοντας γνώση όλων των κινήσεων, αποφάσισε να διορίσει επικεφαλής του δεύτερου Γραφείου, τον συνταγματάρχη Φάνη, ο οποίος είχε εκδιωχθεί από τη χούντα. Με το που ολοκληρώθηκε η σύσκεψη των συνωμοτών στη Λάρισα, η όλη επιχείρηση ήταν … διάτρητη, από κάθε άποψη.

Σύσκεψη στο Γραφείο Καραμανλή

Στις δυο τα ξημερώματα, ο άνθρωπος που θα ενημέρωνε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, βρισκόταν στην Αθήνα. Άγνωστο γιατί, δεν συνάντησε τον Πρωθυπουργό, παρά την άλλη μέρα το πρωί στις 10. Με το που άκουσε τα καθέκαστα, ο Καραμανλής, έφυγε για το πολιτικό του Γραφείο, όπου κάλεσε σε έκτακτη σύσκεψη τον Αβέρωφ, τον αρχηγό του Στρατού στρατηγό Αρμπούζη και τους αρχηγούς των τριών όπλων, αντιστράτηγο Ντάβο, αντιναύαρχο Εγκολφόπουλο και αντιπτέραρχο Οικονόμου.

Εκτιμήθηκε η κατάσταση και αποφασίστηκε η κύρηξη επιφυλακής, που θα έφερνε στα στρατόπεδα όλους τους κινηματίες. Η σύλληψη τους έγινε εύκολη υπόθεση. Όσοι ήταν ήδη σε διαθεσιμότητα, η αποταχθέντες του στρατεύματος, τους συνέλαβε η χωροφυλακή σε συνεργασία με την στρατιωτική Αστυνομία. Η κυβέρνηση, θέλησε να δώσει την εντύπωση ότι είχε τον απόλυτο έλεγχο της κατάσταση, αλλά συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να προχωρήσει σε γενναίες εκκαθαρίσεις.

Η αντιπολίτευση θορυβήθηκε. Οι … αναμνήσεις από την χούντα ήταν πρόσφατες και δυο μέρες μετά την ανακοίνωση των συλλήψεων, έγινε μεγάλο συλλαλητήριο στην Πλατεία Κοτζιά (τότε πλατεία Δημαρχείου).

Οι ανακρίσεις των συλληφθέντων αποκάλυψε ολόκληρο το σχέδιο. Μέχρι και ο ασύρματος που χρησιμοποιούσαν για την επικοινωνία, περιήλθε στα χέρια των αρχών, σχολίαζε ο Τύπος, που προδίκαζε και άλλες συλλήψεις ειδικά “οκτώ λοχαγών, εναντίον των οποίων έχουν συγκεντρωθεί βαρύτατα στοιχεία”. Βρέθηκε επίσης και το διάγγελμα που θα εκφωνούσαν οι συνωμότες από το ραδιόφωνο. Μαζί και ένας πλήρης κατάλογος με τα ονόματα των αξιωματικών που θα συμμετείχαν στο κίνημα.

Στη συζήτηση που έγινε στη Βουλή, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έκανε λόγο για την εξάρθρωση της συνωμοσίας προτού αυτή εκδηλωθεί. “Αντιμετώπισα πρόβλημα προσωπικής ασφαλείας” σχολίασε ο Πρωθυπουργός, που υπερασπίστηκε την κυβερνητική πολιτική. “Έχουμε τον πλήρη έλεγχο της καταστάσεως” είπε τονίζοντας ότι οι συνωμότες δεν βρήκαν ανταπόκριση στα σχέδια τους, ήταν υπό παρακολούθηση για αρκετό καιρό, ενώ η αντίδραση της “κυβερνήσεως ήταν ακαραιαία”, σε ένα θνησιγενές κίνημα το οποίο “όσον κι αν υπήρξε οδυνηρόν, υπήρξε περιορισμένος εις έκτασιν. Ωρισμένοι έξαλλοι αξιωματικοί, είτε διότι ενοστάλγησαν δόξας του παρελθόντος, είτε διότι κατείχοντο από τον φόβον της προσωπικής τους τύχης, εσχεδίασαν ένα ανόητον όσο και εγκληματικόν κίνημα το οποίον ουδεμίαν εύρεν απήχησιν εις τας ενόπλους δυνάμεις”

Ταυτόχονα όμως ανακοίνωνε και μέτρα ώστε ο στρατός να “παύση να αποτελή πρόβλημα και να καταστή η ασπίς και το καύχημα του έθνους”. Ο πρωθυπουργός ανακοίνωνε την εκδίωξη από το στράτευμα των νοσταλγών της δικτατορίας, την αναδιάρθρωση όλη της ηγεσίας και την επιστροφή όσων αξιωματικών είχαν εκδιωχθεί από τη χούντα.

Τόσο ο Καραμανλής όσο βέβαια και ο Ευάγγελος Αβέρωφ δεν έκαναν βήμα πίσω από την πολιτική της κυβέρνησης τους, με τα πυρά πάντως της αντιπολίτευσης να είναι συτονισμένα κατά του Υπουργού Εθνικής Άμυνας.

Ο Γεώργιος Μαύρος, αρχηγός της Ενωσης Κέντρου-Νέες Δυνάμεις υποστήριξε ότι η κυβέρνηση καθυστερώντας να πάρει τα μέτρα αποχουντοποίησης, επέτρεψε στους συνωμότες να δράσουν με την άνεση τους.

Πυρ κατά Αβέρωφ

Λαύρος κατά του Ευ.Αβέρωφ εμφανίστηκε ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ: “Είσθε πειστικός κύριε Υπουργέ; Ειλικρινά σας λέγω όχι για την αίθουσαν αυτήν και τον ελληνικό λαό. Με αυτή και μόνο τη βάσιν ο ίδιος ζήτησα κύριε υπουργέ να παραιτηθείτε από το αξίωμα του υπουργού της εθνικής αμύνης. Οι συνωμότες, όπως μας είπε ο κ.Μαύρος, ήσαν πασίγνωστοι, κυκλοφορούσαν ελεύθερα, είχον θέσεις εις το στράτευμα, διατί; Πώς τους αφήνατε κ.υπουργέ όταν είχατε λάβει υποχρέωσιν ως κυβέρνησις, απέναντι του ελληνικού λαού την κάθαρισιν;” είπε ο Ανδρέας Παπανδρέου, καταγγέλλοντας ΝΑΤΟ και CIA ότι θα εξυπηρετούνταν από τα σχέδια των συνωμοτών.

Ο Ηλίας Ηλιού, πρόεδρος της ΕΔΑ, ζήτησε και αυτός την παράιτηση Αβέρωφ, εγκαλώντας τον υπουργό για την αδράνεια του μέχρι την εκδήλωση του κινήματος: “Κανείς δεν εκινήθη, λέγει ο υπουργός εθνικής αμύνης. Εδώ αποδείχθηκε ότι υπάρχει μια συνωμοσία, διακλαδωμένη σε όλη τη χώρα, σε όλες περίπου τις φρουρές της χώρας. Έχει δηλαδή, έκταση και βάθος… Μη λέμε δηλαδή, “μερικοί άφρονες”. Όχι μερικοί. Πολλοί. Διερωτάται κανείς, ύστερα απ’ όλα αυτά, αν έχη λυθή και σήμερα το ζήτημα εξουσίας; Ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπον; Ποιος τον ελέγχει;”

Τελικά η δίκη για τους πρωτεργάτες αυτού του κινήματος έγινε στο Στρατοδικείο της Αθήνας, λίγους μήνες αργότερα. Συνέπεσε μάλιστα με τη Δίκη των πρωταιτίων της χούντας στον Κορυδαλλό και το ξεκίνημα της αντίστοιχης των βασανιστών. Δεκατέσσερις από τους συνολικά 21 κατηγορούμενους που κάθισαν στο εδώλιο καταδικάστηκαν σε ποινές από 4 μέχρι 12 χρόνια. Εφτά αθωώθηκαν. Υπήρξαν πολλές ενστάσεις από τον Τύπο, καθώς για το αδίκημα της στάσης, προβλεπόταν τότε ακόμα και η ποινή του θανάτου. Αργότερα, στη δίκη σε δεύτερο βαθμό, έγιναν κι άλλες… εκπτώσεις.

Αναλυτικά οι ποινές των 14 καταδικασθέντων (αναφέρεται πρώτα η πρωτόδικη και μετά η ποινή στην έφεση):

Ταξίαρχος Γεώργιος Λαμπούσης (12 χρόνια κάθειρξη, 8 1/2 χρόνια) Ταγματάρχης Παρασκευάς Μπόλαρης  (11 χρόνια κάθειρξη ,8 χρόνια φυλάκιση), Συνταγματάρχης Ιωάννης Αντωνόπουλος (10 χρόνια κάθειρξη, 8 ½ χρόνια κάθειρξη), Λοχαγός Ανδρέας Θανόπουλος (10 χρόνια κάθειρξη, 7 χρόνια φυλάκιση), Αντισυνταγματάρχης Νικόλαος Ρετζέπης 8 χρόνια κάθειρξη, 7 χρόνια κάθειρξη), Ταγματάρχης Κωνσταντίνος Παπανδρέου (5 χρόνια φυλάκιση, 15 μήνες φυλάκιση), Αντισυγματάρχης Δημήτριος Σκόνδρας (5 χρόνια φυλάκιση, 18 μήνες φυλάκιση), Ταξίαρχος Σπυρίδων Ηλιόπουλος(5 χρόνια φυλάκιση, 1 έτος φυλάκιση), Ταγματάρχης Αθανάσιος Γερακίνης (5 χρόνια φυλάκιση, 3 χρόνια φυλάκιση), Ταγματάρχης Κωνσταντίνος Κοντώσης (5 χρόνια φυλάκιση, 3 χρόνια φυλάκιση), Ταγματάρχης Αθανάσιος Περδίκης (4 χρόνια φυλάκιση, 16 μήνες φυλάκιση), Αντισυγματάρχης Ιωάννης Σουλελές (4 χρόνια φυλάκιση, 1 έτος φυλάκιση), Αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Στοφόρος (4 χρόνια φυλάκιση, 1 έτος φυλάκιση), Ίλαρχος Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος (5 χρόνια φυλάκιση, 3 χρόνια φυλάκιση).

Κρίθηκαν αθώοι οι αντισυνταγματάρχες Γεώργιος Τσουλιάς και Ιωάννης Στειακάκης, οι ταγματάρχες Αριστείδης Παλαίνης, Σπυρίδων Σταθάκης, Κωνσταντίνος Ξανθάκος και οι ίλαρχοι Ιωάννης Αλμπάνης, Κωνσταντίνος Κώτσαρης.

Η δίκη για τους Δημήτρη Ιωαννίδη και Δημήτρη Παπαποστόλου είχε διαχωριστεί εξ αρχής, λόγω της αποστρατείας τους. Τιμωρήθηκαν με 14 και 10 χρόνια αντίστοιχα, ενώ ο Νικόλαος Ντερτιλής, καταδικάστηκε -στη Δίκη του Πολυτεχνείου- σε ισόβια για τη δολοφονία του 18χρονου, Μιχάλη Μυρογιάννη στις 18 Νοεμβρίου 1973. Ο Παρασκευάς Μπόλαρης πρωταγωνίστησε σε μια κινηματογραφική απόδραση το 1977, έμεινε για 20 χρόνια στο εξωτερικό, επέστρεψε στην Ελλάδα, άλλαξε το όνομα του και πέθανε το 2018.

Ήταν δεν ήταν σοβαρό, ήταν δεν ήταν πραξικόπημα της πυτζάμας, το κίνημα του Φεβρουαρίου 1975 κινητοποίησε την τότε κυβέρνηση που προχώρησε έστω και αργά, έστω και όχι εξ ολοκλήρου, σε εκδημοκρατισμό του στρατεύματος, θέλοντας να απαλλαγεί από τα σταγονίδια που μετατρέπονταν σε βαρίδια για τη λειτουργία της δημοκρατίας. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στην αστυνομία, το στράτευμα γνώρισε πιο γρήγορα τον πλήρη εκδημοκρατισμό του…