ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΣ: 15 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ, Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΔΟΛΟΦΟΝΕΙ ΑΚΟΜΑ

Έχουν περάσει 15 χρόνια από εκείνον τον Δεκέμβρη που συντάραξε την ελληνική κοινωνία, τρυπώντας τις καρδιές μιας βίαια ωριμασμένης εφηβείας και χαράσσοντας ανεξίτηλα την ιστορική μνήμη. Η δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου υπήρξε ένα συμβάν συμπύκνωσης του κρατικού αυταρχισμού αλλά και πρελούδιο μιας παρατεταμένης κρισιακότητας.

Σε μια εποχή φαινομενικής νηνεμίας, ξεφλούδισε τη λεπτή επιδερμίδα της διακηρυγμένης κοινωνικής δικαιοσύνης, φανερώνοντας καθάριο μπροστά μας τον πυρήνα της εδραιωμένης βαναυσότητας του κρατικού μηχανισμού που επιτηρεί, ελέγχει, καταστέλλει και εν τέλει τιμωρεί οτιδήποτε δε συμμορφώνεται με τους ιδεολογικούς κανόνες μιας απονευρωμένης και πειθήνιας πολιτειότητας. Κι έτσι αυτοί που έλαβαν το χρίσμα της περιφρούρησης του Νόμου, με πρόδηλη ευκολία παραβιάζουν το Νόμο στο όνομα της τήρησης του. Αυτοί που έχουν σαν αρμοδιότητα την ασφάλεια των πολιτών, είναι οι ίδιοι που καθιστούν τις ζωές πολλών ανθρώπων απολύτως επισφαλείς μέσα από την εμπέδωση ενός καθεστώτος φόβου, αυθαιρεσίας και ατιμωρησίας.

15 χρόνια μετά ο Επαμεινώνδας Κορκονέας κυκλοφορεί ελεύθερος. Έμεινε στη φυλακή λιγότερα χρόνια ακόμα κι από τα πολύ λίγα χρόνια που πρόλαβε να ζήσει ο Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος. Αμετανόητος δολοφόνος σε κάθε στιγμή, δε σταμάτησε ποτέ να προσβάλλει το νεαρό θύμα του και να περιφέρει τη βλοσυρότητα του. 15 χρόνια μετά, οι σφαίρες των αστυνομικών συνεχίζουν να «εξοστρακίζονται» πάνω σε ανθρώπινα κορμιά.

Το πρόβλημα της αστυνομικής βίας, σχεδόν εγγενές στην ίδια τη συγκρότηση του κρατικού μηχανισμού, όχι μόνο παραμένει ανεπίλυτο αλλά τα τελευταία χρόνια έχει λάβει τρομακτικές διαστάσεις. Ο κατάλογος των δολοφονημένων από χέρια αστυνομικών μεγαλώνει. Στις 21 Σεπτεμβρίου του 2018 ο Ζακ Κωστόπουλος δολοφονήθηκε με τη διαδικασία λιντσαρίσματος, στην οποία συμμετείχαν και αστυνομικοί. Στις 14 Ιουλίου του 2020 ο Βασίλης Μάγγος βρέθηκε νεκρός στο κρεβάτι του. Είχε προηγηθεί έναν μήνα νωρίτερα ο άγριος βασανισμός του από αστυνομικούς. Τον Οκτώβρη του 2021 ο 18χρονος Ρομ Νίκος Σαμπάνης έπεσε νεκρός, αφού το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε γαζώθηκε από 36 σφαίρες αστυνομικών. Τον Δεκέμβρη του 2022 ο 16χρονος Ρομ Κώστας Φραγκούλης εκτελέστηκε με μια σφαίρα στο κεφάλι από όπλο αστυνομικού. Το Νοέμβρη του 2023 ο 17χρονος Ρομ Χρήστος Μιχαλόπουλος πυροβολήθηκε εν ψυχρώ από αστυνομικό.

Τον Σεπτέμβρη του 2023 ο 58χρονός Κώστας Μανιουδάκης άφησε την τελευταία του πνοή σε αστυνομικό μπλόκο στην Εθνική Οδό Χανίων – Ρεθύμνου. Οι συγγενείς του καταγγέλλουν ότι οι αστυνομικοί τον ξυλοκόπησαν και τον έδεσαν πισθάγκωνα με χειροπέδες, με αποτέλεσμα  να μην αντέξει και να πάθει ανακοπή. Αναφέρουν μάλιστα ότι υπάρχουν μαρτυρίες κατοίκων ότι τον κλωτσούσαν στο κεφάλι και στο σώμα. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθούν και ο θάνατος του Νιγηριανού μικροπωλητή Εμπουκά Μαμάν Σούμπεκ στο Αστυνομικό Τμήμα της Ομόνοιας τον Φεβρουάριο του 2019 με τις καθόλου πειστικές περιγραφές των αστυνομικών για το πλαίσιο στο οποίο έλαβε χώρα. Στο ίδιο αστυνομικό τμήμα, πέραν των βασανιστηρίων που έχουν καταγγελθεί σε διάφορες υποθέσεις, εντάσσονται και οι «υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες» θάνατοι μιας 28χρονης Ρομά το ’17 κι ενός 47χρονου το ’18. Και βέβαια, δεν πρέπει να παραλειφθούν οι φορές που οι αστυνομικοί σήκωσαν τα όπλα τους «εκτός υπηρεσίας». Η τριπλή γυναικοκτονία στους Αγίους Αναργύρους το 2017 από αστυνομικό και η διπλή γυναικοκτονία έξω από σούπερ μάρκετ το 2020 από αστυνομικό, είναι κάποιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις. 

Οι δολοφονίες αποτελούν την κορυφή της πυραμίδας της αστυνομικής βίας. Από κάτω θα βρούμε αμέτρητα περιστατικά βασανισμών – με δηλωτικές τις υποθέσεις της οικογένειας Ινδαρέ και της οικογένειας Καττή, ξυλοδαρμών όπως συνέβη στη Νέα Σμύρνη την περίοδο της καραντίνας, σεξουαλικής βίας όπως ο καταγγελλόμενος ομαδικός βιασμός κοπέλας μέσα στο αστυνομικό τμήμα της Ομόνοιας, βίαιες και εξευτελιστικές συμπεριφορές συχνά με ρατσιστικό, σεξιστικό ή ομοτρασφοβικό υπόβαθρο, κακομεταχείριση ατόμων που έχουν προσαχθεί ή συλληφθεί, ξεγυμνώματα,  προσβολές και δεκάδες επιθέσεις με χημικά και βία σε διαδηλώσεις. 

Το λίπασμα για την αστυνομική βία είναι η σκανδαλώδης θεσμική προστασία που απολαμβάνει. Καμία κυβέρνηση δεν θέλησε να παρέμβει αποφασιστικά και να λάβει μέτρα αντιμετώπισης της ασυδοσίας των σωμάτων ασφαλείας. Ωστόσο, δε γίνεται να παραγνωριστεί πως από το 2019, από την πρώτη κυβερνητική θητεία της Νέας Δημοκρατίας, διαμορφώθηκαν οι όροι για μια πρωτοφανή αποχαλίνωση της αστυνομικής αυθαιρεσίας. Η κυβέρνηση μέσα από συμβολικές και υλικές ενέργειες ενίσχυσης της αστυνομίας, την κατέστησε στην πραγματικότητα ρυθμιστή της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Εξου και πύκνωσαν τα περιστατικά. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την απουσία ουσιαστικών μηχανισμών εποπτείας, λογοδοσίας, απόδοσης της ευθύνης και με την επιλογή των δικαστικών αρχών να αντιμετωπίζουν με καταφανώς μεροληπτική επιείκεια τους υπόλογους αστυνομικούς, δημιουργούν μια συνθήκη άκρως απειλητική για την έννοια του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 

Δεν είναι κρυφό. Κραυγάζουν οι επισημάνσεις οργανισμών και φορέων. Η Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) έχει επισημάνει ήδη από το 2016, ότι παρά τις συντριπτικές περί του αντιθέτου ενδείξεις, οι ελληνικές αρχές αρνούνται να αποδεχθούν ότι η κακομεταχείριση αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στην Ελλάδα και δεν έχουν προβεί στις απαιτούμενες ενέργειες για την εφαρμογή των συστάσεων της Επιτροπής και την αποτελεσματική καταπολέμηση του φαινομένου. Σύμφωνα με την Έκθεση του 2020 η CPT, εξέφρασε για ακόμη μία φορά τη βαθιά της ανησυχία ότι η κακομεταχείριση από την αστυνομία παραμένει συχνή πρακτική σε όλη την ελληνική επικράτεια και ότι το υφιστάμενο σύστημα διερεύνησης καταγγελιών για κακομεταχείριση δεν μπορεί να θεωρηθεί αποτελεσματικό. «Οι δυνάμεις ασφαλείας διέπραξαν κάποιες καταχρηστικές πρακτικές» σημειώνεται στην έκθεση του State Department για την Ελλάδα, ενώ, στη συνέχεια, τονίζεται ότι, «σε σημαντικά ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπήρχαν αξιόπιστες αναφορές για σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση κρατουμένων στη φυλακή και μεταναστών και αιτούντων άσυλο από τις αρχές επιβολής του νόμου».

Σύμφωνα με την Ειδική Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη ως Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας για το 2021: «Το γεγονός ότι οι καταγγελίες για αστυνομική βία και παράτυπες προσαγωγές ή/και συλλήψεις, στο πλαίσιο αστυνομικών ελέγχων για την τήρηση των επιβαλλόμενων μέτρων προς αντιμετώπιση της πανδημίας, αφορούσαν, σε έναν μεγάλο βαθμό, νέους πολίτες, επιχειρηματολογεί υπέρ του ισχυρισμού περί γενικευμένης στοχοποίησής τους ενώ, επιπλέον, συντείνει υπέρ της άποψης ότι οι έλεγχοι για την πανδημία λειτούργησαν, ομοίως, σε μεγάλο βαθμό ως όχημα για την εντατικοποίηση της αστυνομικής καταστολής.

«Το να τηρούνται τα αυτονόητα της αξιοπρεπούς αιτιολόγησης του καταναγκασμού δεν στοιχειοθετεί κάποια απαίτηση νομιμοφροσύνης προς τη δημοκρατία, αλλά τις στοιχειώδεις προδιαγραφές του επαγγελματισμού που αξιώνει κανείς από ένα σώμα κρατικών υπαλλήλων επιφορτισμένων με ένα τόσο σοβαρό έργο όσο η προστασία των δικαιωμάτων μας. Αν σε όλα αυτά κανείς προσθέσει τα πολύ συχνά φαινόμενα επίδειξης ή ανοχής ρατσιστικής συμπεριφοράς από τους αστυνομικούς απέναντι σε πρόσφυγες, μετανάστες, Ρομά, αστέγους και άλλες ευάλωτες ομάδες, καθώς και επίδειξης ή ανοχής σεξιστικής συμπεριφοράς απέναντι σε γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ άτομα καθώς και τα φαινόμενα στοχοποίησης των νέων ανθρώπων που χαρακτηριστικά παρατηρεί ο Συνήγορος του Πολίτη στην τελευταία του έκθεση, αντιλαμβανόμαστε ότι η Ελληνική Αστυνομία στις μέρες μας απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο από τα πρότυπα ενός δημοκρατικού σώμα κρατικών υπαλλήλων. Και αυτό είναι πρόβλημα» υπογραμμίζει η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. 

Ο Δεκέμβρης του 2008 ήταν η δολοφονία. Μα ήταν κι η εξέγερση. Έτσι έγινε ένα εμβληματικό σημείο αναφοράς για χιλιάδες νέα παιδιά, ένα ακριβό κομμάτι μνήμης που καίει ακόμα. Γιατί εκείνη η δολοφονία δεν έμεινε αναπάντητη. Η απώλεια δεν έμεινε απένθητη. Ο πόνος δεν εγκιβωτίστηκε σε μια μοναχική απόσυρση και ματαίωση. Στις εκδηλώσεις της συλλογικής οργής υφάνθηκε ένα αίτημα για ζωή. Κι αν διαρρήχθηκε το συνεχές της ατιμωρησίας της αστυνομικής βίας, αυτό οφείλεται στην εξέγερση. Μπορεί να μην κατόρθωσε να εκπληρώσει το όραμα για έναν ριζικό μετασχηματισμό αλλά ανάγκασε την εξουσία να την ακούσει.  Έχει σημασία να το κρατάμε ως παρακαταθήκη σε καιρούς κοινωνικής ακηδίας, εξατομίκευσης και μουδιάσματος, όπου ο κρατικός αυταρχισμός μαζί με την άνοδο της ακροδεξιάς σφίγγουν έναν κορσέ ζόφου πάνω στα σώματα μας. Έχει ένα ανεξόφλητο χρέος η δημοκρατική κοινωνία απέναντι στους/ις νεκρούς/ες της αστυνομικής βίας.