ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΠΡΟ ΤΩΝ ΠΥΛΩΝ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΛΟΓΩ ΤΩΝ ΤΡΑΜΠΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ – ΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΚΟ

«Μια θανατηφόρα μίξη παραγόντων που πλήττουν εκατομμύρια εκτοπισμένους: Η αύξηση του εκτοπισμού, η συρρίκνωση της χρηματοδότησης και η πολιτική απάθεια». Η παραπάνω φράση ανήκει στην διευθύντρια Εξωτερικών Σχέσεων της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, Ντομινικ Χάιντ, η οποία με τα λόγια αυτά είχε περιγράψει την συνθήκη που έχει δημιουργηθεί παγκοσμίως. Ένας σοβαρός κίνδυνος για τις ζωές ανθρώπων αλλά και για την κοινωνική συνοχή κρατών, με πολλές κυβερνήσεις, όπως και η ελληνική, να προτιμούν να κρύβουν την κατάσταση κάτω από το χαλί και να αναλώνονται σε επικοινωνιακής φύσης, λαϊκίστικες πολιτικές. 

Τι έχει συμβεί; Η εκλογή του Ντόλαντ Τραμπ στις ΗΠΑ ήταν αναμφίβολα σημείο καμπής. Στις 20 Ιανουαρίου, ο αμερικανός Πρόεδρος υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα με το οποίο κατήργησε το 90% της αμερικάνικης εξωτερικής χρηματοδότησης, οδηγώντας μια σειρά προγραμμάτων στήριξης ευάλωτων πληθυσμών σε κατάργηση και θέτοντας άλλα σε τεράστιο κίνδυνο. Σε συνδυασμό με περικοπές χρηματοδοτήσεων από μια σειρά άλλων κυβερνήσεων, όπως η Γαλλική, η Ιαπωνική κλπ, αλλά και ιδιωτών, ξαφνικά η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για Πρόσφυγες, βρέθηκε να σταματά ή να αναστέλλει προγράμματα αρωγής ύψους 1.4 δις. δολαρίων, μειώνοντας κατά 60% τις επείγουσες προμήθειες σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων το Σουδάν, το Τσαντ, και το Αφγανιστάν.

Σε πρόσφατη έκθεση της η Ύπατη Αρμοστεία υπολογίζει πως από τις περικοπές στη χρηματοδότηση θα επηρεαστούν περίπου 11.6 εκατομμύρια εκτοπισμένοι σε όλο τον κόσμο. Για να γίνει πιο εύκολα αντιληπτή η κατάσταση που επικρατεί, η χρηματοδότηση που πλέον δίνεται σε αυτά τα προγράμματα ανά τον κόσμο έχει περικοπεί στον βαθμό που ήταν πριν από δέκα χρόνια. Το πρόβλημα είναι πως συγκριτικά με πριν δέκα χρόνια οι εκτοπισμένοι σε όλο τον κόσμο έχουν διπλασιαστεί. 

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Σουδάν που βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο από το 2023. Εκεί, έχει προκληθεί η μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση που υπάρχει αυτή τη στιγμή με τους εκτοπισμένους να υπολογίζονται ότι ξεπερνούν τα 15 εκατομμύρια. Κάποιοι από αυτούς περνούν και μέσω της Λιβύης στην Ελλάδα. 

Όπως είναι φυσικό, η συνολική αυτή κρίση δεν αφήνει ανεπηρέαστη τη χώρα μας με το επόμενο διάστημα να είναι εξαιρετικά κρίσιμο αφού προφανώς οι περικοπές της οικονομικής βοήθειας δεν θα εξαφανίσουν με κάποιο τρόπο τους εκτοπισμένους, απλώς θα τους φέρουν σε δυσκολότερη κατάσταση, θέτοντας σε κίνδυνο αφενός τη ζωή τους και αφετέρου την κοινωνική συνοχή των χωρών που τους υποδέχονται όπως η Ελλάδα. Για την ώρα δεν διαφαίνονται πρωτοβουλίες που θα δώσουν λύση στο μείζον πρόβλημα. 

Περικοπές σε προγράμματα και προσωπικό κατά 50%

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες πολύ σύντομα θα αναγκαστεί να περικόψει προγράμματα και προσωπικό κατά 50%. Τα προγράμματα, σύμφωνα με τις πληροφορίες του NEWS 24/7, αφορούν στην ένταξη και την πρόσβαση σε εργασία, που θα μειωθεί σημαντικά,  προγράμματα ενταξιακά για νέους ενήλικες, προγράμματα μαθημάτων ελληνικών σε πρόσφυγες, ευαισθητοποίησης μαθητών στα σχολεία, προγράμματα που αφορούν παροχή υπηρεσιών με χρήματα σε επιζώντες έμφυλης βίας που θα σταματήσουν μέχρι το τέλος του 2025, καθώς και προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Γίνονται προσπάθειες να διαταραχθούν όσο το δυνατόν λιγότερο τα προγράμματα νομικής βοήθειας που αφορούν την πρόσβαση στο άσυλο, ωστόσο υπολογίζεται πως συνολικά 3.000 πρόσφυγες που ζουν στην Ελλάδα και χρειάζονται κάποιες από αυτές τις υπηρεσίες, είναι πιθανό να μην μπορούν πλέον να έχουν πρόσβαση. 

Κατάργηση του HELIOS+ από την κυβέρνηση;

Την στιγμή που συμβαίνουν όλα αυτά, ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Θάνος Πλεύρης, στο πλαίσιο των μέτρων αποτροπής που εξήγγειλε, μίλησε σε τηλεοπτική του συνέντευξη μέσα στον Ιούλιο για πιθανή κατάργηση και του προγράμματος HELIOS+, ενός προγράμματος που έχει σκοπό την ένταξη αναγνωρισμένων προσφύγων στην κοινωνία, υποστηρίζοντάς τους στο θέμα της στέγης, την βοήθεια με μαθήματα ελληνικών ώστε να μπορούν να εργαστούν και να αποκτήσουν δεξιότητες, την προώθησή τους στην αγορά εργασίας και την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας με σκοπό την προώθηση της κοινωνικής συνοχής. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που έχει χρηματοδοτηθεί με ευρωπαϊκά κονδύλια που δίνονται στην κυβέρνηση, από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο + (ΕΚΤ+) με σειρά οργανώσεων το προηγούμενο διάστημα να μιλά για ένα πρόγραμμα στην πράξη σχεδόν ανενεργό.

«Το πρόγραμμα HELIOS + προσωπικά εγώ ζήτησα να σταματήσει. Δεν καταλαβαίνω γιατί κάποιος που έχει πάρει άσυλο να επιδοτείται. Να πάει να βρει δουλειά», δήλωσε χαρακτηριστικά ο υπουργός Μετανάστευσης, Θάνος Πλεύρης στον ΣΚΑΙ στις 10 Ιουλίου, μιλώντας για τις σκέψεις κατάργησης του προγράμματος για το οποίο στην κυβέρνηση έχουν δοθεί ευρωπαϊκά χρήματα. 

Απειλές για διαγραφές

Σε αυτή τη χρονική συγκυρία, η κυβέρνηση φαίνεται πως επεξεργάζεται νομοσχέδιο, σύμφωνα με ρεπορτάζ της “Κ” για διαγραφή από τα επίσημα μητρώα των ΜΚΟ «που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αντιστρατεύονται την κυβερνητική πολιτική στο μεταναστευτικό», παρότι οι πηγές του υπουργείου λένε πως «στην πλειονότητά τους οι ΜΚΟ κάνουν καλή δουλειά» .Σενάριο που δημιουργεί πολύ μεγάλα ερωτηματικά για το κράτος δικαίου, αφού σύμφωνα με τις πληροφορίες, το να αντιστρατεύονται την πολιτική της κυβέρνησης, μπορεί να θεωρηθεί ακόμα και το να παρέχουν νομική συνδρομή σε αιτούντες άσυλο που το υπουργείο θεωρεί πως δεν δικαιούνται άσυλο. Το συγκεκριμένο σχέδιο είναι κάτι που φαίνεται να αποτελεί κεντρική επιλογή της κυβέρνησης εδώ και καιρό, αφού ήδη από τον Απρίλιο (16 Απριλίου 2025) ο υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Βασίλης Κικίλιας, σε συνάντησή του με τον τότε υπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου, Μάκη Βορίδη, είχε δηλώσει πως θα πρέπει να επανεξεταστεί ο ρόλος των ΜΚΟ στην Ελλάδα, σε ό,τι έχει να κάνει με το πλαίσιο της νομιμότητας στο οποίο πρέπει να κινούνται. Σημείωνε μάλιστα πως «είναι κομβικό για την εσωτερική ασφάλεια της χώρας και τον τρόπο με τον οποίον θα μπορέσουμε να υλοποιήσουμε την πολιτική της κυβέρνησης στο μεταναστευτικό».

Χθες, Παρασκευή, 68 οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών, απέστειλαν επιστολή στον πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη, επικαλούμενες παλαιότερες δηλώσεις του ίδιοι πως «η Κοινωνία των Πολιτών διαδραματίζει ουσιαστικό και σοβαρό ρόλο σε κάθε σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία και οι Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών αναγνωρίζονται διεθνώς ως βασικό μέσο για την ενεργοποίηση και τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά», λέγοντας ότι ο θεσμικός έλεγχος τους είναι όχι μόνο θεμιτός, αλλά και απαραίτητος «και γι’ αυτό πρώτα εμείς τον επιζητούμε, με προτάσεις μας στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνία των Πολιτών αλλά και πληθώρα πρωτοβουλιών και επιστολών με στόχο τη διασφάλιση της διαφάνειας και της λογοδοσίας», χαρακτηρίζοντας όμως «επικίνδυνη ολίσθηση» τις εξαγγελίες για ελέγχους σε όσες πλευρές εκφράζουν διαφωνίες προς την ασκούμενη πολιτική.

Σήμα κινδύνου από οργανώσεις που συρρικνώνονται ή οδεύουν προς κλείσιμο

Μέσα σε αυτό πλαίσιο, ο κίνδυνος έχει γιγαντωθεί για την πλειοψηφία των οργανώσεων που ασχολούνται με του ευάλωτους πληθυσμούς στη χώρα. Οργανώσεις που είναι στο μητρώο των ΜΚΟ, αναγνωρισμένες, με διεθνή παρουσία, πολυετή δράση στη χώρα, με σταθερή συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ. Οι πρόσφυγες και οι αιτούντες άσυλο κινδυνεύουν να βρεθούν σύντομα στο κενό, με την κυβέρνηση από τη μια πλευρά να απειλεί να τους περιορίσει κι άλλο την πρόσβαση στην εργασία ώστε να ενταχθούν στον κοινωνικό ιστό και από την άλλη τις οργανώσεις να αδυνατούν να τους προσφέρουν βοήθεια λόγω των τεράστιων οικονομικών περικοπών. Σε αυτή την οξύμωρη στάση βέβαια από πλευράς κυβέρνησης δεν μπορεί να μην συνυπολογιστεί πως έχει αυτή την αντιμετώπιση, σε μια περίοδο που η έλλειψη εργατικών χεριών γίνεται συνεχώς μεγαλύτερη τα τελευταία χρόνια δημιουργώντας προβλήματα εκτός από τους ίδιους τους εκτοπισμένους που αναζητούν τρόπο να διαβιώσουν και σε επιχειρήσεις και εργοδότες. 

Από την πλευρά τους οι Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών, μετά τις περικοπές χρηματοδότησης, η μια μετά την άλλη διακόπτουν υπηρεσίες, ενώ αρκετές φτάνουν μέχρι και στην αναστολή λειτουργίας. Υπηρεσίες που αφορούν, για παράδειγμα, τη διερμηνεία ή υποστήριξη σε γλώσσες πέραν των ελληνικών για τους πρόσφυγες που πρέπει να έχουν κάποια συνδιαλλαγή με το δημόσιο, καλύπτονταν εδώ και χρόνια από τις οργανώσεις, με τις ίδιες τις δημόσιες υπηρεσίες να μην διαθέτουν προσωπικό που θα κάνει αυτή τη δουλειά.

Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) που συνεργάζεται για πάνω από 20 χρόνια με την Ύπατη Αρμοστεία, προσφέρει κυρίως νομικές υπηρεσίες, μεταξύ άλλων, πρόσβαση στο άσυλο, διαδικασία υποδοχής, κράτηση, pushbacks, οικογενειακή επανένωση και έχει παρουσία σε διάφορα σημεία της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λέσβο Κω, Κρήτη Αλεξανδρούπολη). Πριν τις περικοπές μπορούσε να καλύψει ανάγκες περίπου 2.000 αιτούντων άσυλο, ενώ πλέον η δυνατότητα αυτή θα περιοριστεί κατά 50%. Έτσι, η νομική συνδρομή για τα άτομα που βρίσκονται υπό κράτηση θα είναι εξαιρετικά δύσκολη και μόνο ένας πολύ μικρός αριθμός επιλεγμένων περιπτώσεων θα είναι δυνατόν να υποστηριχθεί κατ’ εξαίρεση στο πλαίσιο του έργου. Οι ομάδες υποδοχής τόσο στην Αθήνα όσο και στη Θεσσαλονίκη θα μειωθούν. Δεν θα μπορέσει να αναλάβει πλέον καμία υπόθεση οικογενειακής επανένωσης, σε περιοχές όπως στην Κω οι ανάγκες θα καλύπτονται από μια δικηγόρο μερικής απασχόλησης, θα σταματήσουν υπηρεσίες διερμηνείας σε κάποιες γλώσσες ενώ θα επηρεαστούν και οι υπηρεσίες κοινωνικής υποστήριξης. 

Η HIAS Ελλάδας από την πλευρά της, ως παράρτημα της HIAS International που έχει έδρα τις ΗΠΑ, έλαβε ήδη από τον Ιανουάριο οδηγίες να σταματήσει προγράμματά της που χρηματοδοτούνταν από την Αμερικανική κυβέρνηση, προγράμματα που αφορούν στη διαφορετικότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη συμπερίληψη. Προχώρησε ακόμη σε μειώσεις προσωπικού σε ποσοστό περίπου  20% οριζοντίως, με ανθρώπους που εξυπηρετούνταν να κινδυνεύουν να μείνουν χωρίς νομική εκπροσώπηση σε ανοικτές υποθέσεις και άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας, θύματα βασανιστηρίων, επιζώντες έμφυλης βίας, μονογονεϊκές οικογένειες, και νέοι που έχουν πρόσφατα ενηλικιωθεί να κινδυνεύουν να μείνουν χωρίς θεραπεία. 

Η INTERSOS HELLAS, που δραστηριοποιείται στην Ελλάδα από το 2016, λειτουργεί ένα πρόγραμμα (#Together) που προσφέρει υποστήριξη για την αποτελεσματική πρόσβαση σε κοινωνικοοικονομικά δικαιώματα και ευκαιρίες βιοπορισμού στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Μέσω αυτού, 218 άτομα εργάζονται νόμιμα στη χώρα, ενώ για το 2025 προβλεπόταν η ένταξη επιπλέον 130 ανθρώπων σε θέσεις απασχόλησης. Το πρόγραμμα που λειτούργησε δύο χρόνια είχε βρει ανταπόκριση από ωφελούμενους και εργοδότες που αναζητούσαν εργαζόμενους, ωστόσο πλέον η απότομη διακοπή του είναι ένας ορατός κίνδυνος. 

Η IRC Hellas, προσέφερε υπηρεσίες ένταξης σε νεαρά άτομα ηλικίας 18-23 ετών συμπεριλαμβάνοντας ψυχοκοινωνική υποστήριξη, συμβουλευτική επαγγελματικού προσανατολισμού, επαγγελματική κατάρτιση και διασύνδεση με την αγορά εργασίας καθώς και βοήθεια στην αναζήτηση κατοικίας και στην διεκπεραίωση γραφειοκρατικών διαδικασιών. Σε λιγότερο από 2.5 χρόνια εξυπηρέτησε 345 άτομα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη από τα οποία 82 γράφτηκαν σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης, 75 βρήκαν νόμιμη εργασία, με το 63% των ωφελούμενων να είναι αιτούντες άσυλο. Από τη στιγμή που το πρόγραμμα έκλεισε, κανένα από τα άτομα που εξυπηρετούνταν εκείνη τη στιγμή δεν εντάχθηκε σε κάποιο εθνικό πρόγραμμα ένταξης. 

Ακόμη, η Solidarity Now, με το Blue Solidarity Center στη Θεσσαλονίκη από το 2016, έχει εξυπηρετήσει περισσότερους από 15.000 ανθρώπους, από 92 διαφορετικές εθνικότητες, ενώ μόνο το πρώτο τρίμηνο του 2025 σημειώθηκαν 675 επισκέψεις κατά μέσο όρο τον μήνα, παρέχοντας υπηρεσίες κοινωνικής και νομικής υποστήριξης, ενδυνάμωσης για την απασχόληση, λογιστικής υποστήριξης και διερμηνείας σε γλώσσες όπως τα αραβικά, φαρσί, γαλλικά και ουρντού. Πλέον το πρόγραμμα «Ευκαιρίες Ένταξης και Πρόσβασης στην Αγορά Εργασίας» (Livelihoods), το οποίο παρείχε υπηρεσίες που επιδιώκουν την ένταξή προσφύγων και αιτούντων άσυλο στην αγορά εργασίας παύει να λειτουργεί. Το πρόγραμμα υλοποιούταν από το 2023, και είχε σταθερή συνεργασία με πάνω από 100 ελληνικές επιχειρήσεις, συνδράμοντας στη στελέχωσή τους.

Οι παραπάνω είναι μερικές από τις οργανώσεις που επηρεάζονται, με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για του Πρόσφυγες, να υπολογίζει πως μέχρι το τέλος του 2025, από τις 11 οργανώσεις –επιχειρησιακούς της εταίρους με μεγάλη εμπειρία στο πεδίο και τεχνογνωσία στην προστασία ευάλωτων πληθυσμών, πρόσβαση στο άσυλο και άλλες υπηρεσίες, θα καταφέρει να κρατήσει συνεργασία με μόνο μερικές από αυτές. 

Καταληκτικά, η χώρα βρίσκεται προ μιας νέας πραγματικότητας που υποβόσκει όλους τους προηγούμενους μήνες και το ζητούμενο πλέον είναι το αν πέρα από τις επικοινωνιακές εξαγγελίες θα ληφθούν εγκαίρως οι πρωτοβουλίες που θα προλάβουν μια εξαιρετικά δύσκολη συνθήκη τόσο για τους ίδιους τους εκτοπισμένους, όσο και για τους υπόλοιπους κατοίκους της χώρας.