ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΧΥΘΕΙ ΑΙΜΑ: ΠΩΣ Η ΕΥΡΩΠΗ ΑΛΛΑΞΕ ΤΑ ΓΗΠΕΔΑ ΤΗΣ

Στα περισσότερα ευρωπαϊκά γήπεδα σήμερα, κανείς δεν περνά την πύλη χωρίς ταυτότητα και χωρίς μια κάμερα να τον παρακολουθεί. 

Κάποτε όμως, τα δεδομένα ήταν διαφορετικά – μέχρι που μια δολοφονία άλλαξε τα πάντα.

Από τη φωτοβολίδα που σκότωσε τον Βιτσέντζο Παπαρέλι στο Ολίμπικο, μέχρι τη δολοφονία του Άλκη Καμπανού στη Θεσσαλονίκη, η ιστορία της οπαδικής βίας στην Ευρώπη είναι γεμάτη αίμα, φόβο και πολιτική αδιαφορία. 

Κάθε χώρα έχει τις δικές της τραγωδίες, αλλά όλες μοιράζονται ένα κοινό μοτίβο: ένα έγκλημα σοκάρει, ο Τύπος φουντώνει τον ηθικό πανικό, και η πολιτεία σπεύδει να ανακοινώσει μέτρα — που συχνά παραμένουν ανενεργά, μέχρι την επόμενη δολοφονία.

Το NEWS 24/7 ακολουθεί περιστατικά που διαμόρφωσαν το μέλλον των γηπέδων της Ιταλίας, της Αγγλίας και της Γαλλίας, μέχρι να φτάσει στην Ελλάδα – όπου οι οπαδοί συνεχίζουν να μαχαιρώνονται, ώσπου η πολιτεία να ανακοινώσει μέτρα, που συχνά έχει ήδη νομοθετήσει.

ΙΤΑΛΙΑ: Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΑ ΣΤΟ ΓΗΠΕΔΟ

Τον Οκτώβριο του 1979 στο Ολίμπικο της Ρώμης, πέφτει νεκρός ένας οπαδός της Λάτσιο. Ο Βιτσέντζο Παπαρέλι είχε βρεθεί στο γήπεδο με τη γυναίκα του για να παρακολουθήσει τον αγώνα, όταν μια ναυτική φωτοβολίδα από τους οπαδούς της Ρόμα καρφώθηκε στο μάτι του. 

Η ιταλική κυβέρνηση και ο ιταλικός Τύπος δε θα κινητοποιηθούν έντονα για το τραγικό γεγονός. Η οπαδική βία δε θα αποτελέσει κεντρικό θέμα συζήτησης στην Ιταλία μέχρι το 1984. 

Ο λόγος είναι η πολιτική βία που επικρατεί την ίδια περίοδο στη χώρα. 

Στην Ιταλία από το 1969 έως το 1980 παρουσιάζονται 178 θύματα ακροδεξιάς βίας και 119 θύματα ακροαριστερής βίας. Οι ιταλικές αρχές ανησυχούν πως λόγω της πολιτικοποίησης των οπαδών, η βίαιη πολιτική αναταραχή ενδέχεται να εξαπλωθεί στα γήπεδα. [1]

Για την τοποθέτηση των γεγονότων στον κατάλληλο πολιτικό χρόνο, αξίζει να σημειωθεί ότι, πριν και μετά το θάνατο του Παπαρέλι, λαμβάνουν χώρα δυο μεγάλα πολιτικά γεγονότα στην Ιταλία: η δολοφονία του Άλντο Μόρο και μια ακροδεξιά βομβιστική επίθεση με 85 νεκρούς στο σταθμό της Μπολόνια. 

Η ιταλική κυβέρνηση οδηγείται στην νομοθέτηση δυο αντιτρομοκρατικών νόμων στα τέλη του 1979 [2]. Η πολιτική βία βιώνει μια απότομη πτώση από το 1982 και έπειτα, ως απόρροια πολλών συλλήψεων βάσει των παραπάνω νόμων. 

Στην περίοδο ειρήνης που ακολούθησε, τα πολιτικά κόμματα απομακρύνθηκαν από την συλλογική βία. Οι οπαδοί όμως συνέχισαν να την εκπροσωπούν. 

Από τις αρχές του 1970, το φαινόμενο των ultras είναι διαδεδομένο στα ιταλικά γήπεδα, τα οποία επισκέπτονται ακροδεξιοί και αριστεροί οπαδοί με ριζοσπαστική δράση. Τα επεισόδια σημειώνονται εντός και εκτός γηπέδου, πριν και μετά την αναμέτρηση, με μαχαίρια και σιδερολοστούς, ενώ το 1973 ένας οπαδός καταλήγει νεκρός.

Ο Τύπος, ωστόσο, δεν παρουσιαζόταν ιδιαίτερα ανήσυχος. Τα αιτήματα των αρθρογράφων για επαναφορά της δημόσιας τάξης δεν στοχεύουν σε αυστηροποίηση των μέτρων, αλλά στην εφαρμογή των ήδη υφιστάμενων νόμων, ενώ παράλληλα ασκείται έντονη κριτική στις επεμβάσεις της αστυνομίας.

Η ανησυχία ότι το πεδίο της πολιτικής αντιπαράθεσης μπορεί να μεταφερθεί στο γήπεδο οδήγησε στην αλλαγή της επικοινωνιακής τακτικής του Τύπου. [1]

Το 1984, η οπαδική βία στην Ιταλία αποτελεί το μοναδικό φαινόμενο συλλογικής βίας που απασχολεί στην κοινωνία και στον Τύπο. Εκείνο το έτος σημειώνονται δυο θάνατοι οπαδών και στη συνέχεια ακολουθεί η τραγωδία του Χέιζελ, που περιλάμβανε θύματα ιταλικής καταγωγής. 

ΑΓΓΛΙΑ: ΟΙ «ΑΝΑΓΚΕΣ» ΤΟΥ ΡΕΠΟΡΤΑΖ 

Στη Βρετανία, ερευνητές συσχέτισαν τον ηθικό πανικό, που επικράτησε τη δεκαετία του 1970, με τον φόβο των συντηρητικών για τη βίαιη αμφισβήτηση του υπάρχοντος μεταπολεμικού συστήματος.

Ο Stuart Hall μελετώντας τις αναφορές του Τύπου σχετικά με τους χούλιγκανς στη Βρετανία, ανέπτυξε μια θεωρία που περιέγραφε πως η εκτεταμένη και φορτισμένη κάλυψη του προβλήματος είχε ως αποτέλεσμα την επιδείνωσή του. [3]

Στο διάστημα του μεσοπολέμου η μορφή του ρεπορτάζ άρχισε να αλλάζει, καθώς οι εφημερίδες προσέφεραν χώρο για διαφημίσεις, οπότε οι ιστορίες που παρουσίαζαν έπρεπε να είναι θελκτικές και εμπορικές.

Σύμφωνα με σχετική έρευνα, ο Τύπος της εποχής συνειδητά ή ασυνείδητα επέλεγε να παρουσιάζει το οπαδικό κοινό πιο ευγενικό και προσεγμένο απ΄ ό,τι ήταν στην πραγματικότητα [4]. Η πιο συνηθισμένη πρακτική, ήταν να μη σημειώνουν τυχόν βίαια επεισόδια που λάμβαναν χώρα.

Η πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση ηθικού πανικού που επιχείρησαν να διαμορφώσουν τα δημοσιεύματα του Τύπου αφορά το Παγκόσμιο Κύπελλο στην Ιταλία το 1990. Τα δημοσιεύματα αυτά, πριν καν την έναρξη της διοργάνωσης, προκάλεσαν πανικό στους αρχισυντάκτες για αναζήτηση σχετικών ιστοριών από τους δημοσιογράφους.

Έτσι, σύμφωνα με σχετική έρευνα που κατατέθηκε στο Συμβούλιο της Ευρώπης αναφορικά με το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1990 , οι ρεπόρτερ αναζητούσαν έστω και τα παραμικρά – ασήμαντα – γεγονότα για να δημοσιεύσουν μια ιστορία, ενώ δημοσιογράφοι φαίνεται να πλήρωσαν Άγγλους χούλιγκανς για να φωτογραφηθούν σε σκηνοθετημένες εικόνες. [5]

ΓΑΛΛΙΑ: ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΕΞΕΥΓΕΝΙΣΜΟΥ 

Το 2010 η Γαλλία αναλαμβάνει επίσημα τη διοργάνωση του Euro 2016. Το 2009 ο θάνατος δύο Γάλλων οπαδών, του Γιαν Λοράνς και του Μπρις Τατόν, οδήγησε τη Γαλλική κυβέρνηση να θεσπίσει οργανωμένα μέτρα για την καταπολέμηση του φαινομένου. 

Βασικό ορόσημο ήταν το Euro 2016, καθώς η διοργάνωση θα άλλαζε τα γήπεδα και εν τέλει και τους οπαδούς. Η διοργάνωση προέκρινε τους «οικογενειακούς πελάτες» και επιχειρούσε την εξυγίανση των γηπέδων και των στοιχείων αυτών που θα αποθάρρυναν τους γονείς να φέρουν τα παιδιά τους στο γήπεδο. [6]

Τα μέτρα που εισήχθησαν τότε, ήταν αυτά που σήμερα έχουν γίνει κανόνας σχεδόν σε όλα τα γήπεδα της Ευρώπης. 

Εγκαταστάθηκαν μέσα στο γήπεδο αστυνομικοί με πολιτικά για να αναγνωρίζουν την ταυτότητα των οπαδών, ξεκίνησε η εγκατάσταση καμερών για παρακολούθηση μέσω βίντεο, απαγορεύτηκε το αλκοόλ στα γήπεδα και καθιερώθηκαν αυστηρές ποινές για χρήση καπνογόνων και βεγγαλικών.

Τα παραπάνω βέβαια αποτελούσαν και αποτελούν συστατικό στοιχείο της κουλτούρας των παραδοσιακών οπαδών. Οι «οικογενειακοί πελάτες», που μπορούν σήμερα να προσφέρουν περισσότερα χρήματα για μια θέση, δεν έβλεπαν το αθλητικό προϊόν τόσο ασφαλές προς κατανάλωση, όσο μέσα σε αυτό επικρατούσε βία. Οι εκδηλώσεις αυτών των φαινομένων ελαττώθηκαν, ενώ οι τιμές των εισιτηρίων αυξήθηκαν. 

ΕΛΛΑΔΑ: ΑΛΚΗΣ, ΛΥΓΓΕΡΙΔΗΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ

Πριν τη δολοφονία του Άλκη Καμπανού, στην πόλη της Θεσσαλονίκης έχουν βρει το θάνατο, σε σχετικό με οπαδικά κίνητρα επεισόδιο, άλλα δύο άτομα. Ο Νάσος Κωνσταντίνου τον Απρίλιο του 2017 και ο Τόσκο Μποζατζίσκι τον Ιανουάριο του 2020. 

Παρότι και τα δύο άτομα δεν ενεπλάκησαν σε κάποιο οπαδικό επεισόδιο, αλλά αποτέλεσαν επίσης αθώα θύματα ενός κυνηγητού που οδήγησε στο μοιραίο θάνατο τους, ο Τύπος, η νομοθετική και η εκτελεστική εξουσία δεν έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η επιλεκτικότητα στην ευαισθησία της πολιτείας δεν είναι ελληνικό φαινόμενο, όπως παρατηρήσαμε προηγουμένως στην Ιταλία και στη Γαλλία.

Η δολοφονία του Άλκη Καμπανού με πολλαπλά χτυπήματα από διαφορετικούς δράστες, συγκλόνισε την ελληνική κοινωνία και προκάλεσε την καθυστερημένη αντίδραση του κράτους, που παρακολουθούσε το φαινόμενο να διογκώνεται. 

Τα γήπεδα παρέμεναν χωρίς θεατές ούτως ή άλλως λόγω της πανδημίας, και το κράτος ανακοίνωσε άλλα μέτρα. Συγκεκριμένα, τον Μάρτιο του 2022 καθιερώθηκε η απαγόρευση διάθεσης μεμονωμένων εισιτηρίων, το κλείσιμο των συνδέσμων και η ψηφιοποίηση στην Ηλεκτρονική Εποπτεία των αθλητικών εγκαταστάσεων.

Όλα αυτά συνοδεύονταν με την επιβολή ποινής διεξαγωγής αγώνων χωρίς θεατές σε περιπτώσεις ρίψης κροτίδας, πυρσού, καπνογόνου, φωτοβολίδας και οποιασδήποτε γενικώς εύφλεκτης ύλης.

Τα παραπάνω μέτρα, με εξαίρεση την αναστολή λειτουργίας των συνδέσμων, δεν έτυχαν εφαρμογής μέχρι τον επόμενο θάνατο, σχετικό με οπαδικά κίνητρα, του Μιχάλη Κατσούρη, τον Αύγουστο του 2023. 

Μετά το γεγονός αυτό, ανακοινώθηκαν εκ νέου από την πολιτεία τα ίδια μέτρα. 

Όμως ούτε αυτή η δολοφονία ήταν αρκετή για την εφαρμογή τους. Το σκηνικό των ανακοινώσεων επαναλήφθηκε για τρίτη φορά, τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, στον επόμενο θάνατο σχετικό με οπαδικά κίνητρα. Μόνο που αυτή τη φορά το θύμα ήταν ένας αστυνομικός των ΜΑΤ, ο Γιώργος Λυγγερίδης.

Η δολοφονία, τον Δεκέμβριο του 2023, οδήγησε σε αποκλεισμό των θεατών από τα γήπεδα για ένα χρονικό διάστημα. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε πως τα γήπεδα θα άνοιγαν με όλα τα συστήματα ασφαλείας εγκατεστημένα, όπως το ηλεκτρονικό εισιτήριο και οι κάμερες παρακολούθησης.

Όταν τα γήπεδα άνοιξαν ξανά και οι κερκίδες των οργανωμένων οπαδών γέμισαν και πάλι, η κυβέρνηση εφάρμοσε ένα αυστηρό πλαίσιο καταστολής, καταλήγοντας να επιβάλει πρόστιμα και να σφραγίζει τα γήπεδα των οπαδών που έκαναν χρήση βεγγαλικών ή ανήρτησαν πανό με επιλήψιμο περιεχόμενο. Παράλληλα, εφαρμόστηκε το ηλεκτρονικό εισιτήριο με χρήση ταυτοπροσωπίας, αστυνομικούς ελέγχους και συλλήψεις σχετικές με την παράτυπη είσοδο οπαδών. 

Τα βεγγαλικά και οι κροτίδες δημιουργούσαν για χρόνια μια μοναδική ατμόσφαιρα, για την οποία τα γήπεδα και οι οπαδοί των ελληνικών ομάδων είχαν γίνει διάσημοι στο εξωτερικό. 

Μαζί με τα βεγγαλικά όμως άλλαξαν και τα εισιτήρια. Μελετώντας τις τιμές των εισιτηρίων στα ελληνικά γήπεδα, παρατηρείται μια αύξηση των τιμών την τελευταία πενταετία. 

Ενδεικτικά εξετάσαμε την περίπτωση του γηπέδου της Τούμπας, αλλά το μοτίβο ανόδου των τιμών ισχύει για όλες τις ΠΑΕ από τη σεζόν 2024-2025.

Στη Θύρα 4 τα εισιτήρια διαρκείας τη σεζόν 2014-2015 ήταν 140 ευρώ και το μεμονωμένο εισιτήριο κόστιζε 10 ευρώ. Τη σεζόν 2021-2022 οι τιμές παρέμεναν σχεδόν ίδιες, με μια άνοδο 10 ευρώ στο εισιτήριο διαρκείας. 

Ωστόσο, τη σεζόν 2024-2025, τα πράγματα αλλάζουν. Οι τιμές αυξήθηκαν απότομα κατά 35% σε σχέση με το 2014. Το εισιτήριο διαρκείας στο πέταλο κοστίζει πλέον 190 ευρώ. Τα ελεύθερα εισιτήρια που απέμειναν για τους αγώνες βρίσκονταν σε πολύ ακριβότερες θύρες, με αποτέλεσμα όσοι φίλοι της ομάδας δεν προμηθεύτηκαν διαρκείας να έπρεπε να πληρώσουν τουλάχιστον 30 ευρώ για τη θύρα 5, που άλλοτε κόστιζε 15 ευρώ (2014). 

Ουσιαστικά, ο «πόλεμος» ενάντια στην οπαδική βία ήταν μια χρυσή ευκαιρία εξευγενισμού των γηπέδων.