ΒΙΒΛΙΑ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ, ΜΙΑ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Συμβουλευτική, αυτοβελτίωση, self-help, new age θεωρίες, ζεν διδάγματα. Λέξεις που προκαλούν ρίγη ανατριχίλας στον μέσο Έλληνα βιβλιόφιλο και βρίσκονται κάτω από την ευρύτερη ομπρέλα των self-help εκδόσεων. Σε κάθε περίπτωση, το συγκεκριμένο είδος έχει συνήθως το δικό του φανατικό κοινό – ένα κοινό που σχεδόν πάντα οι υπόλοιπες αναγνωστικές υποομάδες κοιτούν με μισό μάτι. Αλήθεια, ποιος έχασε την αλήθεια για να τη βρουν τα βιβλία αυτοβοήθειας; Καλό, όμως, είναι πριν κρίνουμε κάποιο είδος να έχουμε διαβάσει πρώτα κάτι από αυτό. Να του έχουμε δώσει τουλάχιστον μία ευκαιρία.

Τα trends συνήθως αργούν να φτάσουν στη χώρα μας. Μάλιστα, ακόμα και όταν αποτελούν απτή πραγματικότητα καθώς κατακλύζουν τα ράφια, δεν είναι καθόλου σπάνιο να τα αγνοούμε επιδεικτικά. Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή στο μυαλό μας -ή έστω στο μυαλό μεγάλης μερίδας του κοινού- δεν είναι αρκετά σημαντικά, μιας και αποτελούν μία μόδα που αργά ή γρήγορα θα περάσει.

Το συγκεκριμένο trend, βέβαια, δεν μπορεί απλά να είναι παροδικό όταν πρόσφατα έδωσε βιβλία με 200 χιλιάδες πωλήσεις. Όπως, δηλαδή, συνέβη στην περίπτωση του Στέφανου Ξενάκη με Το δώρο (εκδ. Key Books). Αντίστοιχα, το να εθελοτυφλούμε απέναντί στο φαινόμενο δεν έχει κανένα νόημα, αφού κακά τα ψέματα μία τέτοια στάση δεν πρόκειται να το διώξει μακριά. Μήπως, λοιπόν, ήρθε η ώρα να μιλήσουμε ανοιχτά για το τι είναι πραγματικά τα βιβλία αυτοβοήθειας;

Εν αρχή ήταν τα quotes

“Μην αναβάλλετε για αύριο και μεθαύριο [ό,τι μπορείτε να κάνετε σήμερα]». Κάνοντας ένα google search θα βρεις αυτή τη φράση να αποδίδεται σε τελείως διαφορετικούς ανθρώπους: από αστέρες του Χόλιγουντ μέχρι τον Βενιαμίν Φραγκλίνο. Η αλήθεια είναι ότι οι παραλλαγές της έχουν χρησιμοποιηθεί πολλές φορές μέσα από τους αιώνες, πρώτη όμως φορά τη συναντάμε στο Έργα και Ημέραι του Ησίοδου. Το επικό ποίημα του αρχαίου συγγραφέα, το οποίο ξεκίνησε με αφορμή μία οικογενειακή διαμάχη που είχε ο τελευταίος με τον αδελφό του, έχει καθαρά διδακτικό χαρακτήρα. Προσπαθεί, δηλαδή, μέσα από τους 828 στίχους του να κρατήσει μακριά τους αναγνώστες από αδυναμίες όπως η ζήλια ή η απληστία.

Ναι, το Έργα και Ημέραι μπορεί εύκολα να θεωρηθεί ως ένα από τα πρώτα βιβλία αυτοβοήθειας που κυκλοφόρησαν ποτέ. Μάλιστα, στο ίδιο μοτίβο συνέχισε και η ρωμαϊκή γραμματεία: η νέα εμπλουτισμένη έκδοση του Η τέχνη του έρωτα του Οβιδίου με τίτλου Η τέχνη και τα αντίδοτα του έρωτα (εκδ. Μεταίχμιο) αποτελεί μία κατάδυση του συγγραφέα σε έναν κόσμο γεμάτο από ποιητικές συμβουλές για το ίσως πιο ισχυρό πράγμα στον κόσμο. Θα ειρωνευόμασταν, άραγε, ποτέ τον Ησίοδο ή τον Οβίδιο για τα self-help κείμενά τους; Μάλλον, όχι.

Δυστυχώς, η ευκολία με την οποία αφορίζουμε πολλές φορές τις νέες εκδόσεις αυτοβοήθειας θυμίζει άλογο που φορά παρωπίδες και βλέπει μόνο ένα πολύ μικρό μέρος του φάσματος. Σίγουρα, οι περιπτώσεις επιτήδειων που εκμεταλλεύονται τις ανάγκες του κοινού δεν είναι λίγες. Άλλωστε, δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από την εποχή που έγκυες τηλεπαρουσιάστριες πατούσαν (κυριολεκτικά) πάνω σε αναμμένα κάρβουνα για να ανυψωθούν πνευματικά. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι αποτελεί απαραίτητα και τον κανόνα.

Τεράστια αγορά, χιλιάδες επιλογές

Το 2006 οι έρευνες έκαναν λόγο για μία βιομηχανία 2,48 δισ. δολαρίων – όχι απλά εκδόσεις αυτοβοήθειας, αλλά και σεμινάρια, DVDs, audiobooks, διαλέξεις. Ήδη από τις αρχές των 2010s, η ίδια βιομηχανία ξεπερνά εύκολα τον τζίρο των 11 δισ. δολαρίων τον χρόνο. Προφανώς, όπως και σε κάθε βιομηχανία που ασχολείται με την ενημέρωση και την ψυχαγωγία, υπάρχει ένας πακτωλός από μέτριες ως κακές (ή και κάκιστες) προσπάθειες μαζί με πολύ ποιοτικές προτάσεις. Με άλλα λόγια, είναι στο χέρι του αναγνώστη να κρίνει τι ακριβώς αξίζει και τι όχι.

O σύγχρονος κόσμος είναι ακραία ανταγωνιστικός και ως τέτοιος ζητά εύκολες και γρήγορες λύσεις. Ιδιαιτέρα στις μεγάλες επιχειρήσεις χρειάζεται κάποιος να είναι -εκτός από καλός στη δουλειά του- γεννημένος performer. Η εξωστρέφεια, λοιπόν, αποτελεί απαραίτητο προσόν αφού χωρίζει την επιτυχία από την αποτυχία. Ή μήπως όχι; Αν μείνουμε στο κλασικό στερεότυπου του λαμπερού, εξωστρεφή, επιτυχημένου manager, τότε για όσους από εμάς δεν ανήκουμε στην κατηγορία αυτή, η ήττα μοιάζει προδιαγεγραμμένη.

Ευτυχώς, υπάρχουν κάποια βιβλία ικανά να μας βγάλουν από τις αρνητικές ψευδαισθήσεις. Η Δρ. Jennifer B. Kahnweiler έχει μία ριζοσπαστική θεωρία: υπάρχουν πολλά παραδείγματα πια εκεί έξω (Mark Zuckerberg, Bill Gates) που μας πείθουν για το ακριβώς αντίθετο. Μάλιστα, στο Ο εσωστρεφής ηγέτης (εκδ. Κλειδάριθμος) φιλοδοξεί να οδηγήσει μέσα από τέσσερα βήματα τους όχι-και-τόσο-έξω-καρδιά αναγνώστες της στη γη της εργασιακής επαγγελίας. Τώρα, αν κάποιος θα καταφέρει ή όχι βρίσκεται και στο δικό του χέρι. Αυτά τα βιβλία δίνουν συμβουλές και όχι κάποιο εγγυημένο συμβόλαιο για την επιτυχία. Τα διαβάζεις για να πάρεις ιδέες – δεν μπορούν να σε σώσουν, κανείς δεν μπορεί να σε σώσει πέρα από τον εαυτό σου.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, αποτελούν ένα χέρι βοηθείας σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς. Όπως για παράδειγμα αυτόν της υγείας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον παρουσιάζει το κείμενο Το σώμα σου είναι γενετικά προγραμματισμένο να είναι υγιές (εκδ. Μεταίχμιο) του Δρ. Δημήτρη Τσουκαλά, το οποίο βρίσκεται πια στην τρίτη αναθεωρημένη έκδοσή του. Σε μία εποχή που τα αυτοάνοσα νοσήματα και οι χρόνιες παθήσεις καλπάζουν στον Δυτικό Κόσμο, το εγχειρίδιο του διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Νάπολης και Πρόεδρου του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Διατροφικής Ιατρικής αποτελεί μία πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση για το πώς μπορούμε να φροντίσουμε την υγείας και τη μακροζωία μας με κύριο εργαλείο τη διατροφή.

Είναι όμως ποτέ δυνατόν ένα βιβλίο να έχει όλες τις λύσεις; Προφανώς, και όχι. Άλλωστε μιλάμε για εκδόσεις αυτοβελτίωσης και αυτοβοήθειας, στα πλαίσια μίας τυπωμένης συμβουλευτικής. Το γεγονός ότι ένα μέρος του κοινού -και εξαιτίας του υπερβολικού πολύ συχνά μάρκετινγκ- αντιμετωπίζει αυτά τα βιβλία σαν ιερά κείμενα που κρύβουν μέσα τους όλη την αλήθεια του κόσμου αποτελεί παρανόηση. Είπαμε: αυτοβελτίωση, όχι αυτο-σωτηρία.

Μη κρίνεις πριν διαβάσεις

Τελικά, στη διαστημική εποχή που ζούμε όλοι έχουμε συχνά πυκνά την ανάγκη να κατεβάσουμε ταχύτητες και να βγούμε από τον ιλιγγιώδη ρυθμό. Απλά είναι πολύ δύσκολο να βρούμε έναν τρόπο για να το κάνουμε. Έτσι, κείμενα όπως το Δείξε γενναιότητά στα δύσκολα (εκδ. Κλειδάριθμος) της Bene Brown μπορούν να μας δώσουν το κατάλληλο σπρωξιματάκι για να ξεπεράσουμε το αδιέξοδο στο οποίο έχουμε βρεθεί.

Η συγγραφέας που βρίσκεται πίσω από πολλά best sellers αυτοβοήθειας έχει περάσει όλη την καριέρα της ερευνώντας θεματικές που έχουν να κάνουν με το θάρρος, την ενσυναίσθηση, την ντροπή αλλά και το πόσο ευάλωτος είναι κανείς. Γνωρίζει, δηλαδή, όσο λίγοι εκείνες τις πρακτικές που μπορούν να μας βοηθήσουν να τα καταφέρουμε στον υπερηχητικό κόσμο που ζούμε. Αρκεί να είμαστε έτοιμοι να περπατήσουμε σε ένα μονοπάτι αυτογνωσίας που θα μας οδηγήσει μακριά από τον φόβο της απόρριψης – αφού πρώτα έχουμε περάσει από την άγρια ερημιά, ένας μέρος που μας βοηθά να γνωρίσουμε πραγματικά τον εαυτό μας.

Δεν είναι απίθανο πολλές από αυτές τις συμβουλές να ακούγονται ως κοπανιστός αέρας σε μπαρουτοκαπνισμένους αναγνώστες και σκληροπυρηνικούς managers που πιστεύουν πως όλα γίνονται σωστά μόνο όταν ακολουθεί κανείς τον παλιό, πατροπαράδοτο τρόπο. Μπορεί, τελικά, και να είναι στα δικά τους αυτιά. Πριν, όμως, κρίνουμε τα βιβλία αυτοβοήθειας ως κάτι που θα έπρεπε κανονικά να ριχτεί στην πυρά, καλό θα ήταν να τους δώσουμε πρώτα μια ευκαιρία.

Όταν αποκτήσουμε προσωπική άποψη θα μπορούμε και να προχωρήσουμε στην καταδίκη τους. Ή ίσως να γίνουμε φανατικοί αναγνώστες τους, έχοντας ξεπεράσει ένα παλιό αναγνωστικό ταμπού που θέλει όλα τα self-help βιβλία να είναι για πέταμα.