Η χρηματοδότηση της φαρμακευτικής έρευνας ως εργαλείο διαπραγμάτευσης

Μάιος 2025 – Η κυβέρνηση των ΗΠΑ εκδίδει εκτελεστικό διάταγμα, με το οποίο ζητά να ευθυγραμμιστούν οι τιμές φαρμάκων για τους Αμερικανούς ασθενείς με αυτές σε συγκρίσιμα ανεπτυγμένες χώρες [1].

Η κίνηση αυτή ευθυγραμμίζεται με τη γενικότερη πολιτική της κυβέρνησης Τραμπ ως προς τους πάλαι ποτέ εταίρους των ΗΠΑ, και την αρχή της οποίας σηματοδότησαν οι δασμοί: κανείς δεν επωφελείται από τις ΗΠΑ χωρίς αντάλλαγμα.

Γιατί όμως οι Αμερικανοί πληρώνουν περισσότερα για τα ίδια φάρμακα;

Οι φαρμακευτικές εφαρμόζουν «τιμολόγηση κατά βαθμίδες» για πατενταρισμένα φάρμακα. Κάθε χώρα δηλαδή πληρώνει διαφορετική τιμή για το ίδιο φάρμακο, ανάλογα με την αγοραστική της δύναμη. Οι χώρες με υψηλό ΑΕΠ πληρώνουν περισσότερο, οι χώρες με χαμηλότερο ΑΕΠ λιγότερο. Αυτό εξασφαλίζει ευρύτερη πρόσβαση χωρίς να μειώνονται τα συνολικά κέρδη των εταιρειών.

Ωστόσο, ακόμα και μεταξύ ανεπτυγμένων χωρών, οι ΗΠΑ πληρώνουν έως και τέσσερις φορές περισσότερα από χώρες όπως ο Καναδάς ή το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι φαρμακευτικές υποστηρίζουν ότι αυτό το «premium» επανεπενδύεται στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων, από τα οποία πρώτοι επωφελούνται οι Αμερικανοί. Θα δούμε παρακάτω αν αυτό ισχύει.

Φτηνότερα φάρμακα για όλους ή ακριβότερα φάρμακα για λίγους;
Αν θεωρήσουμε άδικο το δυσανάλογο κόστος για τον Αμερικανό φορολογούμενο, το ερώτημα είναι: θα μειωθούν οι τιμές; Ή θα αυξηθούν για όλους;

Δεδομένου ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του τζίρου από φάρμακα προέρχεται από πωλήσεις στις ΗΠΑ, είναι μικρή η πιθανότητα οι φαρμακευτικές να συμφωνήσουν σε χαμηλότερες τιμές για τη χώρα. (Μην ξεχνάμε εδώ ότι οι Δημοκρατικοί, με μπροστάρη τον Σάντερς, είχαν κάνει μεγάλες προσπάθειες σε αυτό το μέτωπο.)

Πιθανότερο είναι, εφόσον η κυβέρνηση επιμείνει σε ευθυγράμμιση, να υπάρξει μια μείωση της τιμής για τις ΗΠΑ, με ταυτόχρονη αύξηση των τιμών όλων των υπολοίπων χωρών ώστε να ισοφαρίσουν τη νέα τιμή. Δεδομένου επίσης ότι πολλές χώρες δε θα μπορούν να πληρώσουν τη νέα τιμή, το σενάριο αυτό θα δημιουργήσει μεγάλες ανισότητες στην πρόσβαση. Η ανάλυση στο άρθρο του Centre for Global Development επί του θέματος είναι διδακτική [2].

Υπάρχει λύση;

Μια λύση θα ήταν όντως μια αύξηση των τιμών των φαρμάκων για την Ευρώπη (και άλλες ανεπτυγμένες χώρες στον υπόλοιπο κόσμο), προϋποθέτοντας όμως ότι (μεγάλο) ποσοστό αυτού του “premium” δεσμεύεται για έρευνα και ανάπτυξη νέων φαρμάκων. Πάμε να δούμε κάποια νούμερα.

Ο συνολικός τζίρος των αμερικανικών φαρμακευτικών είναι περί τα 600 δισ. δολάρια ετησίως[3]. Από αυτόν τον τζίρο, περίπου 370 δισ. δολάρια προέρχονται από πωλήσεις στις ΗΠΑ, 130 δισ. από πωλήσεις στην Ευρώπη και περίπου 100 δισ. από πωλήσεις στον υπόλοιπο κόσμο.

Τι ποσοστό αυτού του τζίρου πάει σε έρευνα και ανάπτυξη; Αντίθετα με τους ισχυρισμούς των φαρμακευτικών που συχνά προσπαθούν να το μεγεθύνουν, στην πραγματικότητα το ποσοστό είναι περί το 20%[4].

Από τα υπόλοιπα έσοδα, ένα 25% δαπανάται σε marketing, 20% σε έξοδα παραγωγής και διανομής, 20% είναι τα καθαρά κέρδη, ενώ περίπου 15% δίνεται σε μερίσματα και επιστρέφει στις εταιρείες μέσω επαναγοράς των ίδιων των μετοχών τους.

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι θέλουμε να διατηρήσουμε το 20% των αμερικανικών φαρμακευτικών που πηγαίνει σε ανάπτυξη νέων προϊόντων, δηλαδή περί τα 120 δισ. δολάρια το χρόνο. Αντί όμως αυτό το ποσό να χρηματοδοτηθεί (δυσανάλογα) από τις υψηλές τιμές των φαρμάκων στις ΗΠΑ, ας το μοιράσουμε ισόποσα μεταξύ ΗΠΑ, Ευρώπης και λοιπών χωρών, 40 δισ. δολάρια έκαστος.

Ταυτόχρονα, ας υποθέσουμε ότι οι τιμές στις ΗΠΑ μειώνονται στο μισό, ενώ σε Ευρώπη και υπόλοιπες χώρες που αγοράζουν από τις αμερικανικές φαρμακευτικές, οι τιμές αυξάνονται κατά 30%. Αυτή η άσκηση καταλήγει στο ότι:

• Οι ΗΠΑ μειώνουν τη δαπάνη (μέσω των χαμηλότερων τιμών) κατά περίπου 45%
• Ευρώπη και άλλες ανεπτυγμένες χώρες επωμίζονται ένα επιπλέον 35% στις αγορές που κάνουν από αμερικανικές φαρμακευτικές
• Οι αμερικανικές φαρμακευτικές θα δουν μια μείωση τζίρου της τάξης του 14% (λιγότερο από όσο δαπανούν σε μερίσματα και επαναγορά μετοχών)

Στο παραπάνω σενάριο τα ποσά είναι ήδη διογκωμένα, καθώς το μέτρο θα εφαρμοζόταν μόνο σε πατενταρισμένα φάρμακα. Είναι δικαιότερο για τον Αμερικανό φορολογούμενο, και το επιπλέον κόστος για την Ευρώπη θα μπορούσε να διαμοιραστεί μεταξύ κράτους (υπό τη μορφή επιδότησης) και ασθενή (μέσω αυξημένης συμμετοχής για κάποιους).

Παράλληλα, η Ευρώπη θα είχε άμεση πρόσβαση σε πιο καινοτόμα φάρμακα και θα ενίσχυε τη δική της βιομηχανική παραγωγή λόγω ανταγωνιστικότερων τιμών. Τέλος, η στοχευμένη (και αμείωτη) χρηματοδότηση έρευνας και ανάπτυξης (earmarked funds) δε θα άφηνε περιθώρια ελιγμού στις φαρμακευτικές και θα μπορούσε να συνοδεύεται από όρους ισότιμης πρόσβασης σε φάρμακα για όλες τις χώρες που συμμετέχουν στο σχήμα.

Υπάρχει ελπίδα υλοποίησης του παραπάνω;

Μάλλον μικρή, καθώς οι εταιρείες θα αντιδράσουν, επικαλούμενες απώλεια ανταγωνιστικότητας. Κι όμως, η φαρμακοβιομηχανία (και δη η αμερικανική) παραμένει ιστορικά μεταξύ των 5 πιο κερδοφόρων βιομηχανιών.

Οι τιμές πρόσβασης σε φάρμακα για τον μέσο Αμερικανό πρέπει να μειωθούν, ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη ότι οι υψηλές τιμές έρχονται και προστίθενται στην άμεση επιδότηση έρευνας και ανάπτυξης νέων φαρμάκων με δημόσιους πόρους, δηλαδή μέσω των φόρων που ο ίδιος πολίτης καταβάλλει.

Προσθέστε στα παραπάνω το γεγονός ότι οι ΗΠΑ πρωτοστατούν στη χρηματοδότηση βασικής έρευνας για φάρμακα και εμβόλια για ασθένειες που είναι ενδημικές στην Αφρική και άλλες χώρες του Παγκόσμιου Νότου, ξανά μέσω δημόσιων πόρων. Με πολιτική βούληση και την υιοθέτηση διεθνών ρυθμιστικών πλαισίων, μια τέτοια μετριοπαθέστατη αναδιανομή είναι εφικτή.

Ο Γιώργος Σταθόπουλος εργάζεται στα κεντρικά γραφεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στη Γενεύη, όπου εξειδικεύεται στις αγορές εμβολίων και στη βελτίωση της πρόσβασης σε αυτά. Στις αρχές του 2022 διετέλεσε συν- επικεφαλής της επιχειρησιακής ομάδας διανομής εμβολίων Covid-19. Οι απόψεις που διατυπώνονται στο άρθρο είναι προσωπικές και δεν αντιπροσωπεύουν την επίσημη θέση του Οργανισμού.

[1] https://www.whitehouse.gov/presidential-actions/2025/05/delivering-most-favored-nation-prescription-drug-pricing-to-american-patients/

[2] https://www.cgdev.org/blog/market-prescription-drugs-broken-heres-why-trumps-executive-order-would-make-it-worse

[3] https://www.mastermindbehavior.com/post/u-s-pharmaceutical-statistics-f78c9?utm_source=chatgpt.com

[4] https://www.fiercebiotech.com/biotech/top-10-pharma-rd-budgets-2023?utm_source=chatgpt.com