Επιχειρηματικότητα στα Πανεπιστήμια: Τι ισχύει σε Ελλάδα και Ευρώπη

Ο δρόμος για την ουσιαστική διασύνδεση του πανεπιστημίου με την πραγματική οικονομία, δεν είναι εύκολος. Ωστόσο υπάρχουν ακαδημαϊκά ιδρύματα που επιχειρούν την προώθηση της καινοτομίας και συμβάλλουν στην εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας μέσω της συμπαραγωγής γνώσης, καινοτομίας και οικονομικής ανάπτυξης.

ΕΠΕΦΑ

Νικόλαος Μυλωνάς

Καθηγητής Χρηματοοικονομικής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, ΕΚΠΑ

Αναπληρωτής Πρύτανης Οικονομικών Υποθέσεων

Διευθυντής του εργαστηρίου Επενδυτικών Εφαρμογών (ΕΠΕΦΑ)

«Το ΕΠΕΦΑ αποτελεί εκπαιδευτικό, ερευνητικό και συμβουλευτικό βραχίονα του Τομέα Οικονομικής και Διοίκησης Επιχειρήσεων Χρηματοοικονομικής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στόχος του είναι η παροχή εκπαιδευτικών και συμβουλευτικών υπηρεσιών σύμφωνα με τις συγκεκριμένες ανάγκες του εκάστοτε οργανισμού με την αξιοποίηση της πολυετούς εμπειρίας των συνεργατών του. Το ΕΠΕΦΑ δραστηριοποιείται μέσα από ομάδα καθηγητών και εκπαιδευτών συμμετέχοντας σε εκπαιδευτικές και ερευνητικές δραστηριότητες. Συνεργάζεται επίσης με στελέχη και εμπειρογνώμονες της τραπεζικής αγοράς και αγοράς κεφαλαίων με ειδικές γνώσεις σχετικά με το θεσμικό πλαίσιο, τη διαχείριση και τη λειτουργία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.

Σημαντική πρωτοβουλία του εργαστηρίου είναι η διοργάνωση του δωρεάν προγράμματος «Επιχειρηματικότητα στην Πράξη». Με επίκεντρο το Πανεπιστήμιο και την ευγενική υποστήριξη της επιχειρηματικής κοινότητας επιτυγχάνεται η σύνδεση των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την πραγματική οικονομία και δίνεται η ευκαιρία για τη δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων.

Το Πρόγραμμα έχει κλείσει 4 χρόνια λειτουργίας και στο Ακαδημαϊκό Έτος 2018-19 θα διεξαχθεί ο 5 Κύκλος. Οι αιτήσεις θα πρέπει να υποβληθούν τον Σεπτέμβριο στην ιστοσελίδα: http://epefa.econ.uoa.gr/».

ΕΠΙ.νοώ

Γιάννης Καλογήρου

Καθηγητής ΕΜΠ

Eπιστημονικός υπεύθυνος της Μονάδας Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητα του ΕΜΠ

Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της Θερμοκοιτίδας ΕΠΙ.νοώ του ΕΠΙΣΕΥ του ΕΜΠ

«Ο κόμβος «ΕΠΙ.νοώ του ΕΠΙΣΕΥ του ΕΜΠ» είναι Δομή Διασύνδεσης της Έρευνας με την Επιχειρηματικότητα, στο πλαίσιο της οποίας λειτουργεί Θερμοκοιτίδα νεοφυών επιχειρήσεων τεχνολογίας και γνώσης. Δημιουργήθηκε στο τέλος του 2013, με πρωτοβουλία του ΕΜΠ μέσω της σύμπραξης της Μονάδας Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας και του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών (ΕΠΙΣΕΥ), με την αρχική υποστήριξη του Δήμου Αθηναίων. Αποστολή του είναι η προετοιμασία ομάδων ερευνητών, μηχανικών και άλλων επιστημόνων προκειμένου να αξιοποιήσουν ερευνητικά αποτελέσματα που προέρχονται από την τεχνική πρακτική (engineering practice). Για τον σκοπό αυτό έχει αναπτυχθεί μια μεθοδολογία coaching, ενώ αξιοποιούνται ως coaches και μέντορες έμπειροι επιχειρηματίες καθώς και στελέχη επιχειρήσεων. Το δίκτυο αποφοίτων του ΕΜΠ αποτελεί σημαντική δεξαμενή.

Το Invent ICT (inventict.gr) είναι πρόγραμμα της θερμοκοιτίδας του ΕΠΙ.νοώ, τριετούς διαρκείας (2017-19). Υλοποιείται σε τρεις ετήσιους κύκλους και υποστηρίζεται από την Ένωση Εταιρειών Κινητής Τηλεφωνίας. Σκοπός είναι η επώαση καινοτόμων επιχειρηματικών σχημάτων στον τομέα των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών αλλά και στην αξιοποίηση των ΤΠΕ σε άλλους τομείς οικονομικής δραστηριότητας (ενέργεια, περιβάλλον, υγεία, μεταποίηση κ.α.).

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε ομάδες που συγκροτούνται από υποψήφιους διδάκτορες, μεταδιδακτορικούς και άλλους ερευνητές, μέλη ΔΕΠ, αποφοίτους μηχανικούς και επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων».

ACEin

Δρ. Αγγελική Καραγιαννάκη

Managing Director, Athens Center for Entrepreneurship and Innovation

«Το 2014 ήταν χρονιά σταθμός για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, καθώς με χρηματοδότηση που έλαβε από το Δήμο Αθηναίων δημιούργησε το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας (acein.aueb.gr), με στόχο να υποστηρίξει τις πιο ώριμες ομάδες στην υλοποίηση των επιχειρηματικών τους σχεδίων. Έτσι, πέρα από την εκπαίδευση φοιτητών και ερευνητών, το Κέντρο αποτελεί τη θερμοκοιτίδα του Πανεπιστημίου με στόχο την υποστήριξη νέων επιχειρηματικών σχημάτων και ερευνητικών ομάδων. Παρέχει υπηρεσίες φιλοξενίας, εκπαίδευσης, υποστήριξης, δικτύωσης και υποστηρίζει διάφορες δράσεις στήριξης της επιχειρηματικότητας, όπως ο φοιτητικός διαγωνισμός ennovation.eu, το πρόγραμμα ανοικτής καινοτομίας idea.aueb.gr κλπ.

Το Κέντρο βοηθάει τα επωφελούμενα επιχειρηματικά σχήματα να αναπτύξουν τις ιδέες τους και να προχωρήσουν στο στάδιο της επιχειρηματικής υλοποίησης, αυξάνοντας τις πιθανότητες επιτυχίας μέσα από συνεχή αλληλεπίδραση με την αγορά. Επίσης παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην επιχειρηματική αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων.

Δεν απευθυνόμαστε αποκλειστικά σε φοιτητές αλλά σε όλους ανεξαιρέτως χωρίς ηλικιακό όριο. Θα μπορούσα να δώσω τρεις βασικούς παράγοντες με βαρύτητα, έτσι ώστε να ενταχθεί κάποιος στο ACEin: η ομάδα παίζει σημαντικό ρόλο, η δέσμευση στο στόχο και η επιχειρηματική ιδέα. Όταν αυτοί οι παράγοντες λειτουργούν αρμονικά μεταξύ τους, τότε θα έχουμε θετικό αποτέλεσμα».

Οι δυσκολίες στη διασύνδεση της επιστημονικής έρευνας με την επιχειρηματικότητα και την πραγματική οικονομία. Τι ισχύει στην ΕΕ.

Ν.Μ. Στη χώρα υπάρχει πολύ καλή ανώτατη εκπαίδευση που βρίσκεται πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ και συγκρίνεται αξιοπρεπώς διεθνώς. Η έρευνα που παράγεται δεν έχει να ζηλέψει τίποτα σε σχέση με ξένα πανεπιστήμια εκτός βέβαια από τα αναγκαία κονδύλια για την περαιτέρω ενίσχυσή της.

Η φυγή των επιστημόνων έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια αλλά υπήρχε ανέκαθεν. Ο λόγος είναι ότι δεν φρόντισε η Πολιτεία να δημιουργήσει συνθήκες για να δημιουργηθούν ερευνητικά κέντρα, να προσελκυσθούν μεγάλες εταιρείες για να αναπτύξουν νέες τεχνολογίες εδώ. Αντιθέτως, τα ερευνητικά κέντρα βρίσκονται στην αλλοδαπή και οι επιστήμονές μας μεταναστεύουν σε αυτά για να απασχοληθούν.

Μέχρι πρότινος η λέξη «επιχειρηματικότητα» απουσίαζε από τα πανεπιστήμια ως εάν αυτή αφορούσε στους επιχειρηματίες μόνο. Δεν έγινε κατανοητό ότι η οικονομία προάγεται με την έρευνα και την καινοτομία. Δεν είναι ανάγκη οι ερευνητές να γίνουν επιχειρηματίες. Πλέον υπάρχουν Κέντρα που φιλοδοξούν να συνδέσουν την έρευνα με την επιχειρηματικότητα, στόχος επιτεύξιμος.

Για την επιτυχία της προσπάθειας απαιτείται η επιχειρηματική κοινότητα στην Ελλάδα να αξιοποιήσει τα ερευνητικά αποτελέσματα και τις καινοτομίες, να επενδύσει σε έμψυχο δυναμικό και υποδομές και να πρωτοπορήσει. Μόνο έτσι θα αποκτήσει η χώρα δυναμική οικονομία.

Οι αναπτυγμένες χώρες έχουν αντιληφθεί τη θετική επίδραση που έχει η διασύνδεση της έρευνας με την επιχειρηματικότητα εδώ και χρόνια. Ο λόγος που χαρακτηρίζονται αναπτυγμένες είναι όχι μόνον η καλή ανώτατη εκπαίδευση αλλά και η σχέση της με την οικονομία. Η παραγωγή νέας γνώσης και τεχνολογίας ως αποτέλεσμα της ακαδημαϊκής έρευνας, έχει δημιουργήσει νέους κλάδους που ώθησαν την οικονομική ανάπτυξη. Το παράδειγμα αυτό ας το μιμηθούμε και εμείς.

Γ.Κ. Στη χώρα μας, η περιορισμένη σύνδεση του παραγωγικού και επιχειρηματικού συστήματος και ευρύτερα της οικονομίας της με την έρευνα, την τεχνολογία και την καινοτομία αποτελεί έναν κρίσιμο ελλείποντα κρίκο και συνιστά μια δομική αναπτυξιακή υστέρηση. Η συστημική αυτή αδυναμία -τόσο του εγχωρίου παραγωγικού και επιχειρηματικού δυναμικού, όσο και του ερευνητικού συστήματος της χώρας – αποτυπώνεται: αφενός στην χαμηλή καινοτομική επίδοση των ελληνικών επιχειρήσεων ως συνόλου (με αξιοσημείωτες αλλά σχετικά μειοψηφικές εξαιρέσεις) και αφετέρου, στην περιορισμένη εμπορική και αναπτυξιακή αξιοποίηση της αξιοσημείωτης (με διάφορα κριτήρια) ερευνητικής δραστηριότητας που διεξάγεται στα ελληνικά ακαδημαϊκά ιδρύματα, παρά το γεγονός ότι λειτουργούν σε ιδιαίτερα δυσμενές περιβάλλον. Εντελώς διαφορετική είναι η εικόνα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες – στις οποίες, η συνεργασία των πανεπιστημίων και των ερευνητικών ιδρυμάτων με τη βιομηχανία βρίσκεται στο επίκεντρο της αναπτυξιακής τους πολιτικής, ενώ η συστηματική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων με τη δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων ή/και με τη μεταφορά τεχνολογίας στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι πραγματικότητα εδώ και τουλάχιστον δυο δεκαετίες.

Α.Κ. Η έρευνα που πραγματοποιείται στα Ελληνικά Πανεπιστήμια θεωρείται από τις πολύ καλές στην Ευρώπη σε ποιοτικό και ποσοτικό επίπεδο. Οι 6000 και πλέον ερευνητές λειτουργούν σε πάνω από 1500 ερευνητικές ομάδες ενώ υπάρχουν τουλάχιστον 200 οργανωμένα ερευνητικά εργαστήρια σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους που θεωρούνται κορυφαία διεθνώς.

Η διεθνής ανταγωνιστικότητα των Ελλήνων ερευνητών αποδεικνύεται από την επιτυχία στο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα H2020 και τις επιστημονικές δημοσιεύσεις. Παρόλα αυτά, η αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων είναι ιδιαίτερα απογοητευτική αφού ετησίως οι Ευρωπαϊκές πατέντες από την χώρα μας είναι μόλις 20-40 ενώ της Φιλανδίας ξεπερνούν τις 1000. Mόνο 1-2 υψηλής επίδρασης νέες εταιρίες, από τις 25 που δημιουργούνται ετησίως, βασίζουν το επιχειρηματικό τους μοντέλο και την επιτυχία τους στην αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων και στη δημιουργία καινοτόμων προϊόντων/υπηρεσιών.

Αρκετοί είναι οι λόγοι που οδηγούν σε αυτό, όπως η χαμηλή επένδυση για έρευνα από τον ιδιωτικό τομέα, η γραφειοκρατία των ΕΛΚΕ (οι Ειδικοί Λογαριασμοί Κονδυλίων Έρευνας που διαχειρίζονται τα ερευνητικά και προγράμματα των ΑΕΙ), η φορολογική αντιμετώπιση των ερευνητών αλλά και η έλλειψη πληροφόρησης και εμπιστοσύνης μεταξύ της ακαδημαϊκής και επιχειρηματικής κοινότητας.

Αυτή η αρνητική εικόνα θα μπορούσε να αναστραφεί με ένα ολοκληρωμένο σύνολο δράσεων με στόχο την περαιτέρω αναβάθμιση της κουλτούρας έρευνας και ανάπτυξης (R&D), την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων και την δημιουργία ενός εθνικού οικοσυστήματος καινοτομίας προς όφελος της εθνικής οικονομίας.

Πως μπορεί να λειτουργήσει το Πανεπιστήμιο προκειμένου να εμποδίσει το brain drain και να ενισχύσει παράλληλα το brain gain.

Ν.Μ. Θα πρέπει τα πανεπιστήμια να δημιουργήσουν Κέντρα Έρευνας Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στα οποία θα προσφέρεται υποστήριξη στους ερευνητές να κατοχυρώσουν τις καινοτομίες τους και να συνεργαστούν με ενδιαφερόμενους επενδυτές. Παράλληλα, θα πρέπει να λειτουργούν επιχειρηματικούς επιταχυντές (θερμοκοιτίδες) όπου θα εκκολάπτονται οι υποσχόμενες καινοτομίες να γίνουν επιχειρήσεις. Με τον τρόπο αυτό θα δημιουργηθούν δομές που θα στηρίξουν τους νέους μας στην Ελλάδα. Προς το σκοπό αυτό το ΕΚΠΑ έχει δημιουργήσει πρόσφατα το Κέντρο Έρευνας, Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας «Αρχιμήδης» και φιλοδοξεί να καλύψει την απόσταση μεταξύ έρευνας και οικονομίας.

Όσο για το brain gain, τα πανεπιστήμια δεν μπορούν να κάνουν πολλά πράγματα χωρίς χρηματοδότηση. Στο θέμα αυτό η Πολιτεία οφείλει να διαμορφώσει συνθήκες να δημιουργηθούν δομές στη χώρα μας από ξένες επενδύσεις που θα απασχολήσουν τους έμπειρους πλέον Έλληνες ερευνητές της αλλοδαπής. Οι συνθήκες αυτές απαιτούν διαμόρφωση κατάλληλου φορολογικού περιβάλλοντος αλλά και μεταρρυθμίσεων που τονώνουν την εξωστρέφεια κυρίως σε τομείς όπου η χώρα μας διαθέτει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, όπως είναι ο ιατρικός τουρισμός και η εκπαίδευση σε ξένους φοιτητές, για παράδειγμα.

Γ.Κ. Ο κίνδυνος σήμερα για τη χώρα μας, μετά τη δεκαετή βαθειά κρίση, είναι η μακρόσυρτη στασιμότητα της οικονομικής δραστηριότητας σε πολύ χαμηλά επίπεδα – είτε σε σύγκριση με το προ κρίσεως επίπεδο, είτε με την αναπτυσσόμενη οικονομική δραστηριότητα άλλων ευρωπαϊκών χωρών- και η υποβαθμισμένη θέση του ελληνικού παραγωγικού συστήματος στον διεθνή καταμερισμό εργασίας και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των χωρών. Η εξέλιξη αυτή μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω μονομερή διαρροή εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού και στην υποβάθμιση της θέσης του ελληνικού παραγωγικού συστήματος στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Η μόνη διέξοδος είναι η επικέντρωση της προσπάθειας της χώρας στην επένδυση στην αλυσίδα «έρευνα- καινοτομία- επιχειρηματικότητα εντάσεως γνώσης», στη συστηματική αξιοποίηση του εκπαιδευμένου και καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού και στην τεχνολογική και οργανωτική αναβάθμιση της εγχώριας παραγωγής και της δημόσιας διοίκησης. Το Πανεπιστήμιο σε όλες του τις μορφές- και ιδίως τα Πολυτεχνεία- ήταν και παραμένει ένας βασικός πυλώνας του συστήματος καινοτομίας μιας χώρας, ως οργανισμός εκπαίδευσης, παραγωγής και αξιοποίησης της γνώσης. Η αναβάθμιση των Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, με τη συνδυασμένη ενίσχυση της αριστείας και της ταυτόχρονης βελτίωσης του μέσου επιπέδου των σπουδών, την υποστήριξη της έρευνας σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων και της παραγόμενης γνώσης, αποτελεί ύψιστη εθνική προτεραιότητα.

Α.Κ. Η στρατηγική του Κέντρου σηματοδοτεί και το σύγχρονο ρόλο των Ελληνικών ΑΕΙ ως κέντρα σύγχρονων μορφών εκπαίδευσης, ως κέντρα καινοτόμου και αξιοποιήσιμης έρευνας και ως κέντρα δημιουργίας και ανάπτυξης βιώσιμης και καινοτόμου επιχειρηματικότητας. Σε μακροχρόνια βάση, το Κέντρο ACEin στοχεύει:

• Στη δημιουργία νέων καινοτόμων επιχειρήσεων και κατ’ επέκταση θέσεων εργασίας που αξιοποιούν τόσο αναδυόμενες επιχειρηματικές ευκαιρίες, όσο και ερευνητικά αποτελέσματα και νέες τεχνολογίες.

• Στην ενίσχυση της καινοτομίας των υπαρχόντων επιχειρήσεων, μέσω σύνδεσης του ευρύτερου επιχειρηματικού κόσμου και των δημόσιων οργανισμών με τη νεανική κοινότητα της καινοτόμου επιχειρηματικότητας και υποστήριξης δράσεων ανοικτής καινοτομίας (open innovation).

• Στη συστηματική διεύρυνση του πλήθους των πετυχημένων επιχειρηματικών σχημάτων, παρέχοντας ουσιαστική υποστήριξη στο σχηματισμό και ανάπτυξη ομάδας (δράση match & develop) και στη δημιουργία γεφυρών επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ ατόμων/ οργανισμών με επιχειρηματικό πνεύμα και ατόμων/ οργανισμών με υψηλές δεξιότητες και γνώσεις σε ερευνητικούς και τεχνολογικούς τομείς.

• Στη δικτύωση σε διεθνές επίπεδο με στόχο τόσο τη διεθνή επέκταση των υποστηριζόμενων επιχειρηματικών σχημάτων, όσο και την προσέλκυση της επιχειρηματικής κοινότητας του εξωτερικού και τη δημιουργία επιχειρηματικών σχημάτων με διεθνή προσανατολισμό.

• Στην κινητοποίηση των νέων και την ανάπτυξη του επιχειρηματικού τρόπου σκέψης ήδη στο πλαίσιο των προπτυχιακών τους σπουδών αλλά και νωρίτερα (όπως π.χ. επιτυγχάνεται με την εκπαίδευση μαθητών λυκείου κατά το Θερινό Σχολείο Επιχειρηματικότητας, yes.aueb.gr).

• Στην ουσιαστική εκπαίδευση και υποστήριξη της νεανικής επιχειρηματικής κοινότητας και των start-ups με στόχο την αύξηση του ποσοστού επιτυχίας και βιωσιμότητας.

Απώτερος στόχος του ACEin είναι να αποτελέσει όχι μόνο ένα κέντρο αριστείας στην επιχειρηματική εκπαίδευση, καθοδήγηση και δραστηριοποίηση των νέων στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και πόλο έλξης για ταλαντούχους νέους και φορείς από το εξωτερικό.

Η Μαρία Κωστάλα είναι Επικοινωνιολόγος, Υπ. Διδακτωρ Τμημα Επικοινωνιας και ΜΜΕ, ΕΚΠΑ