Μ. Σφυρόερα γα τις σχολικές εορτές: “Παιδιά δύο και τριών ετών δεν μπορούν να νοηματοδοτήσουν την έννοια της πατρίδας”

Την περασμένη εβδομάδα η ακροδεξιά στη χώρα υπέστη έναν ακόμη ηθικό πανικό. Ένα video μίας νηπιαγωγού στο tik-tok στο οποίο εκφραζόταν η άποψη ότι οι εθνικές γιορτές δεν μπορούν να “πουν” κάτι σε παιδιά δύο και τριών ετών ήταν αρκετό για να εξαπολυθεί εναντίον της μία άνευ προηγουμένου επίθεση. Η Αφροδίτη Λατινοπούλου δε εξέφρασε την επιθυμία η εν λόγω εκπαιδευτικός να απολυθεί.

Το επίδικο, πάντως, παραμένει. Μπορεί ένα μικρό παιδί να κατανοήσει έννοιες όπως η πατρίδα; Πώς πρέπει να διεξάγονται οι γιορτές σε τμήματα με παιδιά αυτών των ηλικιών, αν θέλουμε να είναι ουσιαστικές και παραγωγικές;

Θέσαμε τα ερωτήματα στην Μαρία Σφυρόερα, Καθηγήτρια Παιδαγωγικής στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Αθηνών σε μία προσπάθεια να αντλήσουμε επιστημονικά τεκμηριωμένες απαντήσεις. Η κα Σφυρόερα, έτσι και αλλιώς, διαθέτει τεράστια πείρα στην προσχολική εκπαίδευση.
Ιδού λοιπόν:

Ενα παιδί που κάνει τα πρώτα του βήματα στην εκπαίδευση, ένα παιδί 2-3 ετών, ποιες έννοιες μπορεί και ποιες έννοιες δεν μπορεί να κατανοήσει; Τι λέει ας πούμε ένα παιδί όταν ακούει τη λέξη “πατρίδα”, ή τη λέξη “θάνατος”;

Γενικά σε αυτές τις ηλικίες (και τις μεγαλύτερες) οι έννοιες κατακτώνται βιωματικά. Τα παιδιά μέσα από τις δικές τους εμπειρίες και μέσα από αυτά που τα ενδιαφέρουν συγκροτούν τις έννοιες. Δεν τις μαθαίνουν μέσω της παραδοσιακής διδασκαλίας. Επειδή έχουν περιέργειες για τον κόσμο που τα περιβάλλει φτιάχνουν μάλιστα και τις δικές τους πρώτες «θεωρίες».

Σε αυτές τις θεωρίες συχνά τα ίδια είναι κεντρικά πρόσωπα. Μπορεί για παράδειγμα να πιστεύουν ότι ο ήλιος δύει γιατί εκείνα νύσταξαν. Επειδή έχουν την ανάγκη να κατανοήσουν τον κόσμο κάνουν μάλιστα εύκολα γενικεύσεις και ταξινομήσεις που δεν ανταποκρίνονται πάντα στην επιστημονική γνώση ή στον τρόπο σκέψης των ενηλίκων.

Επομένως, είναι σημαντικό να προσπαθούμε να σκεφτούμε τον τρόπο με τον οποίο το παιδί μπορεί να αντιληφθεί και να οικοδομήσει μία έννοια. Η έννοια της «πατρίδας» είναι μια πολύ αφηρημένη έννοια, που τα παιδιά αυτής της ηλικίας , αλλά και μεγαλύτερα δεν μπορούν να νοηματοδοτήσουν.

Επιπλέον, δεν γίνεται από όλους αντιληπτή με τον ίδιο τρόπο και υπάρχει ο κίνδυνος η συζήτηση για την πατρίδα σε τόσο μικρές ηλικίες να οδηγήσει σε παρανοήσεις για «καλούς» και «κακούς», σε τάση απόρριψης του διαφορετικού, κάτι που δεν συνάδει με τις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Υπάρχουν μάλιστα πολλές σχετικές έρευνες για το πώς διαφορετικές εκπαιδευτικές πρακτικές ενισχύουν στερεότυπα και προκαταλήψεις ή τα ανατρέπουν. Τα παιδιά που βρίσκονται στο ελληνικό σχολείο είναι πολίτες της ίδιας χώρας και μπορεί να έχουν την ίδια ή άλλες πατρίδες. Σε αυτή την ηλικία αυτά δεν είναι εύκολο να τα διακρίνουν.

Από την άλλη έννοιες όπως αυτή του «θανάτου» είναι πολύ επικίνδυνο να τις προσεγγίσουμε χωρίς να ξέρουμε πολύ καλά το πώς. Όταν μάλιστα αυτή η έννοια αγγίζει και θρησκευτικές πεποιθήσεις, πρέπει να λάβουμε πολύ συνειδητά υπόψη μας τα παιδιά που έχουμε απέναντί μας και τις διαφορετικότητές τους.

Ποιο είναι το πλαίσιο που πρέπει να διέπει τις σχολικές εορτές σ’ αυτές τις ηλικίες; Ποιες συμβουλές δίνετε στους φοιτητές σας γι’ αυτό;

Οι σχολικές γιορτές είναι μέρος της παιδαγωγικής διαδικασίας και σαν τέτοιο το συζητάμε με τους φοιτητές και τις φοιτήτριές μας. Κάθε τι μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να εμπλέκει και να ενδιαφέρει τα παιδιά, να τα κινητοποιεί, να έχει νόημα για αυτά.

Δεν είναι κάτι το διαφορετικό. Τις γιορτές τις κάνουμε για να τις απολαύσουν τα παιδιά, όχι για να καμαρώσουν οι γονείς τα παιδιά τους και να ανεβάζουν βίντεο στα κοινωνικά δίκτυα! Υπάρχουν και σχετικά με αυτό πολλά κείμενα επιστημονικά που έχουν γραφτεί.

Οι πιο πετυχημένες και ενδιαφέρουσες γιορτές είναι αυτές τις οποίες έχουν συνδιαμορφώσει τα παιδιά μαζί με τους εκπαιδευτικούς και ακόμη περισσότερο αυτές στις οποίες συμμετέχουν και οι γονείς. Είναι σημαντικό πχ να δείξουν τα παιδιά κατά τη διάρκεια της γιορτής κάτι που έχουν φτιάξει στην τάξη και κατανοούν τι είναι ή να κατασκευάσουν ή να παίξουν κάτι μαζί με τους γονείς τους παρά να λένε μηχανιστικά και με άγχος ακαταλαβίστικα άμπρα κατάμπρα για να τα χειροκροτήσουν οι γονείς και οι συγγενείς.

Oι γιορτές Μπροντγουαίη, όπως τις λέμε και στα μαθήματα, είναι χωρίς νόημα και οδηγούν στο να χάνεται πολύς δημιουργικός χρόνος. Επιπλέον, οδηγούν συχνά και σε διακρίσεις σε σχέση με τον ρόλο που έχουν τα διαφορετικά παιδιά σε αυτές.

Σε σχέση δε με το επιχείρημα ότι οι γονείς προτιμούν αυτές τις γιορτές, όπως λέω και στα μαθήματα, ο εκπαιδευτικός είναι αυτός που έχει τη θεωρητική γνώση και την υποχρέωση να εξηγήσει στους γονείς αυτό που κάνει και να το τεκμηριώσει. Στα νηπιαγωγεία που δουλεύουν με τον τρόπο που προτείνουμε (και έχουμε εξαιρετικά παραδείγματα εκπαιδευτικών) οι γονείς πείθονται και απολαμβάνουν και οι ίδιοι αυτή τη διαδικασία.

Που πρέπει να στρέφεται η προσοχή ενός εκπαιδευτικού προσχολικής ηλικίας όταν έχει στα χέρια του παιδιά τόσο μικρά; Ποιες είναι οι εκπαιδευτικές προτεραιότητες;

Οι εκπαιδευτικές προτεραιότητες είναι αυτό που λέμε η ολιστική ανάπτυξη των παιδιών. Να καλλιεργηθούν κοινωνικές δεξιότητες, να μάθουν τα παιδιά να συνεργάζονται, να συνυπάρχουν, να μάθουν να διερευνούν, να έχουν απορίες, να θέλουν να μαθαίνουν, να πειραματίζονται, να είναι δημιουργικά, να χαίρονται, να αυτονομούνται κλπ. Όλα αυτά γίνονται μέσα από ανοιχτές διαδικασίες μάθησης και παιχνιδιού, όπου τα παιδιά έχουν ιδιαίτερα ενεργό ρόλο. Επίσης το να ακούνε τον άλλο, να αποδέχονται τη διαφορετικότητα, να έχουν ενσυναίσθηση είναι πολύ βασικό να χτίζονται από αυτή την ηλικία. Η στροφή από τόσο μικρές ηλικίες σε ακαδημαϊκές γνώσεις αφαιρεί τη δημιουργικότητα που είναι η βάση για όλα τα άλλα.

Πόσο και πως αλλάζουν την εκπαίδευση στην προσχολική ηλικία η πρόοδος της τεχνολογίας και εργαλεία όπως το ΑΙ;

Η τεχνολογία και τα νέα εργαλεία προφανώς και έχουν αλλάξει το εκπαιδευτικό σκηνικό αλλά και τα παιδιά. Εκείνο όμως που είναι ιδιαίτερα σημαντικό είναι να τις αξιοποιούμε όταν πραγματικά έχουν προστιθέμενη αξία και όταν ξέρουμε γιατί.

Το να κάνω ένα ψηφιακό παζλ σε σχέση με ένα αναλογικό δεν ξέρω αν προσφέρει κάτι, πέρα από την εξοικείωση με το τεχνολογικό μέσο, αν και δεν είμαι σίγουρη ότι είναι αυτό που χρειάζονται τα παιδιά του σήμερα. Το να φτιάξω ένα μικρό ταινιάκι όμως με τα παιδιά με απλά μέσα και να τα ενδυναμώσω μέσα από αυτό, προφανώς και έχει τεράστιο νόημα.

Το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο αλλάζει και είναι αυτό που καθορίζει το τι έχει νόημα να κάνει ο εκπαιδευτικός στην τάξη. Αν στην τάξη του τα παιδιά δεν μπορούν να συνυπάρξουν, να παίξουν αυθόρμητα παιχνίδια ρόλων, να χρησιμοποιήσουν τα χέρια τους για να κατασκευάσουν κάτι, εκεί είναι που πρέπει να δοθεί προτεραιότητα και όχι στα ψηφιακά μέσα. Η ιδέα ότι όπου τεχνολογία έχουμε και σύγχρονη παιδαγωγική προσέγγιση δεν έχει καμία επιστημονική βάση.

H Mαρία Σφυρόερα είναι Καθηγήτρια Παιδαγωγικής στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει Διδακτορικό Δίπλωμα στις Επιστήμες της Αγωγής του Πανεπιστημίου Paris V- René Descartes.