Από τα δύο καρπούζια στη ζυγαριά της ενεργειακής μετάβασης, η Ελλάδα επιλέγει περήφανα το σάπιο

Όπως λέει o λαός, “δεν χωράνε δύο καρπούζια κάτω από την ίδια μασχάλη”. Στη διαδικασία της ενεργειακής μετάβασης, την οποία πρέπει να ακολουθήσει η χώρα μας, η Ευρώπη και ο υπόλοιπος κόσμος, υπάρχουν ένα καλό και ένα κακό καρπούζι. Είναι γενική παραδοχή ότι όσο κι αν μπαίνουν συχνά στη “ζυγαριά”, λόγω των πολλών πτυχών που κάνουν την ενεργειακή μετάβαση μία σχετικά περίπλοκη υπόθεση, το ένα καρπούζι θα πρέπει να μείνει πίσω, για να μπορέσει να κουβαληθεί το άλλο αρκετά μακριά. Γνωρίζοντας τα μεγέθη στη χώρα μας, είναι φανερό εδώ και πολλά χρόνια ότι δεν μπορούν να εφαρμοστούν πολλά μεγάλα σχέδια παραλλήλως για τον ενεργειακό τομέα, πολλώ δε μάλλον όταν οι σκοποί τους συγκρούονται. Οι τελευταίες εξελίξεις στη χώρα μας αποδεικνύουν ακριβώς αυτή τη διαπίστωση. Σήμερα ο πρωθυπουργός της χώρας συναντήθηκε με τη νεοδιορισθείσα πρέσβειρα των ΗΠΑ, Κimberly Gilfoyle, με μία ατζέντα γεμάτη με έργα ορυκτών καυσίμων και τη χώρα μας σε θέση υπηρέτη και προωθητή ξένων ενεργειακών συμφερόντων.

Πίσω στην αναλογία της λαϊκής ρήσης, το καλό καρπούζι περιέχει τη μετάβαση σε ένα ενεργειακό σύστημα όλο και περισσότερο βασισμένο στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αποσκοπώντας στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, σε υγεία, οικονομική ασφάλεια, ενεργειακή αυτάρκεια. Οι σπόροι αυτού του καρπουζιού θα βλαστήσουν ως βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, προστασία της φύσης, καθαρή ατμόσφαιρα, κοινωνική συνοχή και αφθονία από ένα ενεργειακό σύστημα που προσφέρει ευρέως στην κοινωνία, χωρίς να στερεί κανένα αγαθό.

Το κακό καρπούζι φέρει την ετικέτα της “συμμαχίας για τα ορυκτά καύσιμα” και περιέχει πολύ γνωστές επιπτώσεις σε μεγάλη κλίμακα: συνέχιση ή και επιδείνωση της εξάρτησης από τα βρώμικα καύσιμα, ακόμα μεγαλύτερη ατμοσφαιρική ρύπανση με επιδείνωση των συνθηκών για την υγεία των κατοίκων στα αστικά κέντρα, επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο με ακόμα περισσότερα και πιο έντονα ακραία καιρικά φαινόμενα, συγκεντρωτική διαχείριση της ενέργειας. Οι σπόροι αυτού του κακού καρπουζιού γρήγορα θα καρπίσουν, παράγοντας ανασφάλεια λόγω ευαλωτότητας σε ενεργειακές κρίσεις (πραγματικές ή τεχνητές), υψηλό επίπεδο ενεργειακών δαπανών για πολίτες και επιχειρήσεις, καταστροφή της φύσης, συμπεριλαμβανομένων πολλών σημαντικών βιοτόπων άγριων ζώων, αγνόηση βούλησης τοπικών κοινωνιών με ταυτόχρονη εύνοια προς μεγάλα συμφέροντα, πολιτική εμπλοκή και συμπόρευση με ιδιωτικά, αλλά και εθνικά συμφέροντα ξένων χωρών χωρίς ηθικούς φραγμούς. Όλο και περισσότερα από αυτά βλέπουμε να εξελίσσονται κατά τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, λόγω της ενεργειακής πολιτικής που ακολουθείται.

Μία από τις σημαντικές τακτικές για την επίτευξη μίας δίκαιης και βιώσιμης ενεργειακής μετάβασης είναι η ανάπτυξη της κοινοτικά παραγόμενης ενέργειας μέσω του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων. Οι ενεργειακές κοινότητες έχουν θεσμοθετηθεί στην Ελλάδα από το 2018 και αποτελούν ένα υπόδειγμα για την παραγωγή ενέργειας από τους πολίτες για δική τους χρήση, αλλά συχνά και προς όφελος οικονομικά αδύναμων συμπολιτών τους ή για την κάλυψη αναγκών άλλων φορέων όπως οι δήμοι. Το μοναδικό πρόγραμμα που είχε σχεδιαστεί έκτοτε για την προώθηση και παροχή επιδοτήσεων για τη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων ήταν το πρόγραμμα “Απόλλων”, το οποίο αφορούσε σε δήμους και περιφέρειες. Έτσι πολλοί δήμοι και δέκα περιφέρειες της χώρας είχαν κάνει σχέδια για τη σύσταση δικών τους ενεργειακών κοινοτήτων με σκοπό να καλύψουν λειτουργικές τους ανάγκες, αλλά και να παράσχουν ενέργεια σε πολίτες τους. Το πρόγραμμα “Απόλλων” είχε ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για χρηματοδότηση ύψους 100.000.000 ευρώ. Υπολογίζεται ότι θα μπορούσε να υποστηρίξει 50.000 νοικοκυριά και αγρότες μέσω της δημιουργίας νέων ενεργειακών κοινοτήτων. Είχε δηλαδή πολύ έντονο κοινωνικό χαρακτήρα, αλλά και την προοπτική να ενισχύσει σημαντικά τοπικές οικονομίες με ώθηση προς την παραγωγή καθαρής ενέργειας με τοπικό όφελος.

Προσφάτως έγινε γνωστή η πρόθεση της κυβέρνησης να το εγκαταλείψει, καθώς όπως συνέβη και με άλλα προγράμματα, δεν κατάφερε να προχωρήσει αρκετά της διαδικασίες ώστε να εκκινηθούν οι χρηματοδοτικές διαδικασίες εντός των προθεσμιών. Έτσι χάνεται μία σημαντική ευκαιρία να γίνουν γνωστά και να διαχυθούν με απτό τρόπο τα οφέλη της ενεργειακής μετάβασης σε όλη την επικράτεια χώρας. Παραλλήλως, από τις λιγοστές πολιτικές αντιδράσεις που έγιναν γνωστές για την απώλεια αυτού του πολύ μεγάλου ποσού (στην ουσία ολόκληρου του σχεδίου) του προγράμματος “Απόλλων” γίνεται φανερό ότι ούτε τα κόμματα της αντιπολίτευσης έχουν κατανοήσει τα διακυβεύματα της ενεργειακής μετάβασης και πόσες ευκαιρίες χάνονται.

Ενώ εξελισσόταν όμως αυτή η παραμέληση από πλευράς κυβέρνησης αλλά και αντιπολίτευσης κατά τα πρόσφατα έτη, οι προσπάθειες προώθησης των σχεδίων για εξορύξεις υδρογονανθράκων και το όραμα να καταστεί η Ελλάδα “ενεργειακός κόμβος για τη νοτιοανατολική Ευρώπη και την ανατολική Μεσόγειο” εντατικοποιήθηκαν με το τέλος της πανδημίας του Covid-19 και δηλώθηκε εμφατικά ότι η χώρα θα επιδιώξει ξανά την προώθηση για εξορύξεις υδρογονανθράκων στην επικράτειά της. Με έμφαση στο λεγόμενο “γεωπολιτικό” επιχείρημα για υποτιθέμενη διασφάλιση κυριαρχικών δικαιωμάτων έναντι της Τουρκίας, δόθηκε σε αυτά τα σχέδια το περισσότερο βάρος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και του Υπουργείου Εξωτερικών. Εξορύξεις στα ελληνικά χωρικά ύδατα, νέες μονάδες εισαγωγής υγροποιημένου ορυκτού αερίου (βασικά αμερικανικού) για προμήθεια αγορών της ανατολικής Ευρώπης, συνδεόμενες με την πολιτική επιλογή για απεξάρτηση από το αέριο της Ρωσίας και πολλές νέες μονάδες καύσης αερίου για εγχώρια παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Έχουμε δηλαδή ένα σύνολο σχεδίων που βασίζονται στην επιλογή να χρησιμοποιούμε -εμείς και άλλες χώρες γύρω μας- τα ορυκτά καύσιμα, από τα οποία έχουμε δεσμευτεί διεθνώς να απεξαρτηθούμε.

Πλέον ο βασικός σκοπός της χώρας μας στον τομέα της ενέργειας είναι να “στήσει” έργα ορυκτού αερίου κυρίως με εμπλοκή αμερικανικών εταιρειών με κάθε κόστος. Για την προώθηση αυτών των σχεδίων το ΥπΕΝ έχει δαπανήσει πολλά εκατομμύρια ευρώ (π.χ. για να διεξάγει έρευνες, τις οποίες υποτίθεται ότι θα αναλάμβαναν οι ενδιαφερόμενες εταιρείες), διπλωματικό κεφάλαιο, ενώ έχει διαμορφώσει την εξωτερική πολιτική της χώρας γύρω από αυτό το αφήγημα (χωρίς μάλιστα να έχει παράξει θετικά αποτελέσματα). Παρά τις έντονες επιπτώσεις, όπως τις μεγάλες οικονομικές ζημίες, τις οποίες σχεδόν κάθε χρόνο βιώνουμε στην Ελλάδα λόγω της επιδείνωσης της κλιματικής αλλαγής, η κυβέρνηση της Ελλάδας κάνει τα αδύνατα δυνατά ώστε να εγκαταστήσει νέες υποδομές βρώμικων καυσίμων και να “φιλοξενήσει” εξορύξεις στον θαλάσσιο χώρο της. Αντιθέτως, έχει υποτιμήσει και αγνοήσει παντελώς (ή ηθελημένα πράττοντας;) τις δυνατότητες της μικρής κλίμακας ανάπτυξης ΑΠΕ και δη των ενεργειακών κοινοτήτων να συμβάλουν στην ενεργειακή μετάβαση και στην οικονομική ανάπτυξη, ειδικά στην περιφέρεια της χώρας. Παρά τις διακηρύξεις για οφέλη από τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, ο λογαριασμός ως τώρα γράφει ‘μείον 100.000.000 ευρώ και πολλά οφέλη’ στις τοπικές οικονομίες από την απώλεια του προγράμματος “Απόλλων” και ‘μείον πολλά εκατομμύρια ευρώ’ (άγνωστο πόσα) από τις δαπάνες για την προώθηση των βρώμικων ενεργειακών σχεδίων για τη χώρα.

Η χώρα μας με τον λαό της που τόσο πολύ αγωνίζεται να υπερασπιστεί τα κεκτημένα του, για να έχει μία αξιοπρεπή διαβίωση και να δει τη χώρα του συνολικά να προοδεύει, έχει ανάγκη από κάτι φρέσκο. Το “σάπιο καρπούζι” της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων είναι πολύ βαρύ και πολύ βρώμικο. Είναι βέβαιο ότι όχι μόνο θα το πληρώσουν ακριβά οι Έλληνες πολίτες και οι επιχειρήσεις, αλλά και ότι θα αφήσει κάκιστη γεύση. Ευχαριστούμε, αλλά δεν θα το πάρουμε!

*Ο Κώστας Καλούδης είναι υπεύθυνος της εκστρατείας για το κλίμα και την ενέργεια, ελληνικό γραφείο Greenpeace