Αστακός: Είναι αθάνατος; Ουρεί από το κεφάλι; Μύθοι και αλήθειες

Οι αστακοί είναι από τα πιο ενδιαφέροντα και “περίεργα” ζώα της φύσης.

Ένα από τα στοιχεία που τους κάνουν “ιδιαίτερους” είναι το γεγονός ότι αλλάζουν το κέλυφός τους διαρκώς στη ζωή τους, κάτι που πολλοί ίσως δεν γνωρίζουν.

Επίσης ένας μέσος αστακός τον πρώτο χρόνο ζωής του, μπορεί να αλλάξει το κέλυφος του 44 φορές. Από τον δεύτερο χρόνο μέχρι να φθάσει τα επτά χρόνια, αλλάζει κέλυφός μια φορά το χρόνο. Από εκεί και πέρα αυτό συμβαίνει μια φορά στα δύο με τρία χρόνια, ενώ κάθε φορά που αλλάζει κέλυφος, μεγαλώνει σε μέγεθος.

“Κάντο όπως ο αστακός”

Πρακτικά, καθώς ο αστακός μεγαλώνει, το εξωτερικό του περίβλημα, η “πανοπλία” του γίνεται πιεστική. Τότε ο αστακός βρίσκει καταφύγιο συνήθως κάτω από βράχια για να προστατευτεί από αρπακτικά ψάρια και κρύβεται για ένα διάστημα, μέχρι να παράξει καινούργιο. Για πολλούς, όλο αυτό συμβολίζει κάτι αλληγορικό και για τη δική μας ψυχολογία: Όταν νιώθουμε πως ασφυκτιούμε, πως πιεζόμαστε, αυτό δείχνει πως πρέπει να αλλάξουμε “πανοπλία”, προσεγγίσεις, είναι σημάδι πως πρέπει να “μεγαλώσουμε”.

Χρειάζονται περίπου 30 λεπτά για να ολοκληρωθεί η διαδικασία της “έκδυσης” ενός αστακού (molting), αλλά μπορεί να χρειαστούν αρκετές εβδομάδες για να σκληρύνει πλήρως το μαλακό κέλυφος. Η διαδικασία της έκδυσης στους αστακούς προκαλείται από την απελευθέρωση μιας ορμόνης που ονομάζεται α-εκδυσόνη. Μάλιστα, οι θηλυκοί αστακοί γενικά ζευγαρώνουν μόνο όταν βρίσκονται σε κατάσταση μαλακού κελύφους.

Απροσδιόριστο μέγεθος και ηλικία

Σχετικά με το μέγεθος που μπορούν να φτάσουν, ο μεγαλύτερος στην ιστορία έχει εντοπιστεί στη Νέα Σκωτία στον Καναδά το 1977 και ζύγιζε 20,14 κιλά.

Ένας “μύθος” που διέπει τη ζωή των αστακών, είναι πως δεν τελειώνει ποτέ, κάτι που δεν ξέρουμε με απόλυτη βεβαιότητα αν ισχύει. Αυτό που είναι αλήθεια είναι πως δεν μπορούμε να υπολογίσουμε ακριβώς το πόσα χρόνια ζουν οι αστακοί, καθώς όπως είπαμε αποβάλλουν διαρκώς το κέλυφός τους και αυτή η συνθήκη καθιστά τον προσδιορισμό της πραγματικής τους ηλικίας, ιδιαιτέρως δύσκολη.

Ειδικοί προσπάθησαν να προσδιορίσουν την ηλικία τους από τα μάτια τους. Από τις έρευνες προκύπτει πως οι αστακοί ενδέχεται να φτάσουν και στα 100 χρόνια ενώ έχει επιβεβαιωθεί ηλικία καρκινοειδούς που έφτανε τα 72 έτη. Ισχύει όμως πως αναπτύσσονται απεριόριστα μέχρι να πεθάνουν και κανείς δεν ξέρει πόσο μεγάλοι μπορούν να γίνουν.

Μια έρευνα ανέφερε πως η μακροζωία τους συνδέεται με την απεριόριστη ποσότητα του ενζύμου τελομεράση στον οργανισμό τους.

Σε κάθε περίπτωση, κανείς δεν ξέρει με ακρίβεια το πώς πεθαίνουν (έχουν εκπονηθεί πάνω από 300 έρευνες για το θέμα). Κάποιοι εκτιμούν πως αν δεν βρουν τροφή, δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν κέλυφος και χάνουν τη ζωή τους από την εξάντληση (συμβαίνει σε ένα 15% του πληθυσμού). Το βέβαιο είναι πως δεν έχουν τις “συνέπειες” της γήρανσης, δεν εξασθενούν, δεν γίνονται μη γόνιμοι, ίσα ίσα που όσο μεγαλώνουν σε ηλικία γίνονται και πιο “καρπεροί”. Όπως καταλαβαίνετε, οι επιστήμονες συνεχίζουν τις μελέτες για την μακροζωία τους για να δουν πώς μπορούν να προστατευθούν και τα ανθρώπινα κύτταρα από τη γήρανσή τους.

Άλλοι θεωρούν πως η βασική αιτία θανάτου είναι η “νόσος του κελύφους” τους, μια λοίμωξη του εξωτερικού κελύφους που προκαλεί δευτερογενείς λοιμώξεις στον οργανισμό. Ένας άλλος λόγος για τον οποίο ένας αστακός μπορεί να πεθάνει, είναι το βάρος του. Καθώς μεγαλώνει, βαραίνει και δεν μπορεί να κινηθεί, με αποτέλεσμα να πεθαίνει από την πείνα.

Ωστόσο, η πιο συχνή αιτία θανάτου τους είναι είτε η θήρευση, είτε η θανάτωση από άλλα ζώα, ενώ “ενδιαφέρον” έχει πως οι αστακοί είναι – κυριολεκτικά – κανίβαλοι. Αν δεν βρουν τροφή, μπορεί να φάνε ο ένας τον άλλο, ενώ η κλιματική αλλαγή έχει επηρεάσει αυτή την πρακτική, καθώς δεδομένου ότι δυσκολεύονται να βρουν τροφή, επιδίδονται στο να αλληλοσπαράζονται. Το ίδιο ισχύει και για το όταν βρίσκονται σε συνθήκες αιχμαλωσίας.

Ο αστακός είναι εν γένει παμφάγο ζώο, τρέφεται κυρίως με οργανικά υπολείμματα, ακατέργαστα φύκια, νηματώδη φύκια, ρίζες, φύλλα και θραύσματα υδρόβιων φυτών, γαιοσκώληκες του νερού, αυγά υδρόβιων εντόμων, νύμφες, γαστρόποδα, μύδια και μικρά ψάρια.

Άλλα “περίεργα” στοιχεία για τον αστακό:

• Οι αστακοί έχουν ένα τριμερές πεπτικό σύστημα – πρόσθιο έντερο, μεσαίο έντερο και οπίσθιο έντερο. Το πρόσθιο έντερο διασπά την τροφή, το μεσαίο έντερο απορροφά τα θρεπτικά συστατικά και το οπίσθιο έντερο αποβάλλει τα απόβλητα.
• Ακόμη, έχουν δύο στομάχια. Το ένα βρίσκεται στο κεφάλι τους και έχει δόντια και χρησιμοποιείται για να συνθλίβουν το φαγητό τους. Το δεύτερο βρίσκεται πίσω από το πρώτο και φτάνει μέχρι την κοιλιακή περιοχή, ώστε να βοηθά στην πέψη.
• Οι αστακοί έχουν ανοιχτό κυκλοφορικό σύστημα, που σημαίνει ότι το αίμα τους δεν περιέχεται πάντα σε αιμοφόρα αγγεία. Αντίθετα, το αίμα τους ρέει μέσα από μια σειρά από κοιλότητες στο σώμα τους.
• Οι αστακοί “ουρούν” από το κεφάλι. Η κύστη ενός αστακού βρίσκεται κάτω από τον εγκέφαλό του και πράγματι ουρούν από τα ακροφύσια απελευθέρωσης ούρων που βρίσκονται κάτω από τα μάτια τους. Μάλιστα ουρούν ο ένας τον άλλο, ως τρόπο επικοινωνίας.

• Το χρώμα του αστακού ποικίλλει ανάλογα με το είδος και την κατάστασή του. Στη φύση, οι περισσότεροι αστακοί είναι καφέ, μερικές φορές με αποχρώσεις του γκρι ή του μπλε. Υπάρχουν όμως και πορτοκαλί αστακοί, όπως ο “Μεξικάνικος νάνος αστακός”.
• Ακόμη, οι αστακοί μπορεί να χάσουν μια δαγκάνα και να την αναδημιουργήσουν. Η δε δαγκάνα τους μπορεί να φτάσει να ζυγίζει 11 κιλά και να σπάσει το χέρι ενός άνδρα.
• Τα μεγάλα μάτια ενός αστακού ανιχνεύουν μόνο φως και σκιές, όχι χρώματα ή εικόνες. Έχουν επίσης εξαιρετικά κακή ακοή, χρησιμοποιώντας αισθητηριακές τρίχες για να “ακούνε” μόνο ό,τι μπορούν σε πολύ κοντινή απόσταση. Βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε τρία σετ κεραιών για πλοήγηση, εκτός από την αυξημένη αίσθηση της όσφρησης και της γεύσης που έχουν.
• Επίσης, μυρίζουν και γεύονται μέσα από τα πόδια και τα πέλματά τους.

Το θηλυκό έχει τον “πρώτο λόγο”

Το πιο ενδιαφέρον πράγμα με τους αστακούς είναι ότι όταν ζευγαρώνουν, τα αυγά τους δεν γονιμοποιούνται αμέσως. Το θηλυκό μπορεί να επιλέξει πότε οι συνθήκες είναι οι κατάλληλες για να γονιμοποιήσει τα αυγά του. Όταν οι αστακοί ζευγαρώνουν, το αρσενικό εναποθέτει τα σπερματοζωάριά του και το θηλυκό μπορεί να τα κρατήσει για έως και δύο χρόνια και ακόμη και να αναζητήσει ένα ή περισσότερα επιπλέον αρσενικά για να γονιμοποιήσει δεκάδες χιλιάδες αυγά.

Μόλις ο αστακός γονιμοποιήσει τα αυγά, τα αυγά μπορεί να παραμείνουν μέσα του για ένα ακόμη χρόνο πριν τα γεννήσει. Όταν γεννά τα αυγά, αυτά παραμένουν προσκολλημένα στα μικρά πόδια κάτω από την ουρά του θηλυκού, για 9 έως 11 μήνες.

Τα δε θηλυκά είναι αυτά που καλούν τα αρσενικά για αναπαραγωγή. Τα θηλυκά που μόλις έχουν αφήσει τα κελύφη τους εκπέμπουν μια φερομόνη μέσα από τα ούρα τους, για να ενημερώσουν τα αρσενικά ότι έχουν “όρεξη”. Συνήθως, οι αστακοί που αφήσουν τα κελύφη τους είναι ευάλωτοι και θα μπορούσαν να φαγωθούν από άλλους αστακούς, ωστόσο λόγω της φερομόνης τις περισσότερες φορές τα αρσενικά προτιμούν να κάνουν σεξ από το να φάνε. Τα θηλυκά, δεν είναι μονογαμικά.

Για να συνεχίσουμε δε, με τα “παράξενα”, τα κελύφη των αστακών χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για να κατασκευαστούν μπαλάκια του γκολφ.

Τέλος, στην αποικιακή εποχή, μόνο οι φτωχοί, οι μισθωτοί υπηρέτες και οι κρατούμενοι έτρωγαν αστακούς επειδή ήταν φθηνοί, υπερβολικά άφθονοι και θεωρούνταν “άγευστοι”.

Το “βράσιμο” του αστακού

Σήμερα, ένα από τα μεγαλύτερα γαστρονομικά ζητήματα είναι το βράσιμο του ζωντανού αστακού. Το βράσιμο γίνεται γιατί ο αστακός, όπως όλα τα οστρακοειδή, όταν είναι ζωντανός συντηρεί έναν πολύ μεγάλο αριθμό βακτηρίων που είναι επικίνδυνα για τον ανθρώπινο οργανισμό. Το δε κρέας του χαλάει πολύ γρήγορα. Έτσι, αν περάσει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα από τη στιγμή της θανάτωσης του ζώου και της προετοιμασίας του, υπάρχει πολύ σοβαρός κίνδυνος τα βακτήρια αυτά να αναπαραχθούν και έπειτα από την κατανάλωση, να δημιουργήσουν έντονα εντερικά προβλήματα σε όσους καταναλώνουν την τροφή.

Αν και δεν είναι απολύτως επιστημονικά τεκμηριωμένο το ότι ο αστακός νιώθει πόνο κατά τη διαδικασία αυτή, κάποιες χώρες όπως η Ελβετία και η Νέα Ζηλανδία έχουν απαγορεύσει το “ζωντανό μαγείρεμα” του αστακού. Πάντως, δεν “ουρλιάζουν” όταν βράζονται, καθώς δεν έχουν φωνητικές χορδές. Ο ήχος που ακούγεται είναι ο αέρας που απελευθερώνεται από το στομάχι τους μέσω του στόματός τους .