Ελαιώνας: Η Ελλάδα δείχνει τον δρόμο για βιώσιμη ελαιοκομία

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Παρότι συνδέεται στενά με την ελληνική παράδοση, η σύγχρονη παραγωγή ελαιολάδου συνοδεύεται από σημαντικές περιβαλλοντικές προκλήσεις. Κάθε τόνος επεξεργασμένων ελιών στα ελαιοτριβεία παράγει περίπου 1 έως 2 κυβικά μέτρα ενός υγρού αποβλήτου (κατσίγαρος/λιοζούμι) με όξινο pH και υψηλό οργανικό και φαινολικό φορτίο. Η ανεξέλεγκτη διάθεσή του σε υδάτινους αποδέκτες προκαλεί ρύπανση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, οδηγεί σε ευτροφισμό και επιβαρύνει σοβαρά τους υδρόβιους οργανισμούς.

Παράλληλα, κάθε χρόνο καίγονται περίπου 3 εκατομμύρια τόνοι κλαδεμάτων, ξύλου και φύλλων ελιάς, πρακτική που όχι μόνο συμβάλλει στην ατμοσφαιρική ρύπανση αλλά και στερεί από τον αγρότη μία χρήσιμη πηγή οργανικής ύλης. Ταυτόχρονα, τα εδάφη των ελαιώνων, ιδιαίτερα στις Μεσογειακές περιοχές, παρουσιάζουν περιορισμένες συγκεντρώσεις οργανικής ουσίας και θρεπτικών στοιχείων, γεγονός που τα καθιστά επιρρεπή στη διάβρωση, στη μείωση της γονιμότητας και στην ανάγκη εντατικής εισαγωγής χημικών λιπασμάτων.

Χαρακτηριστικά σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκτιμάται ότι στην Ελλάδα το 95.4% των εδαφών διαθέτει οργανική ουσία <2%, τη στιγμή που για να χαρακτηριστούν υγιή και παραγωγικά θα έπρεπε να διαθέτουν 2-3%.

Το πρόγραμμα ΕΛΑΙΩΝΑΣ επιχειρεί να δώσει μία ολοκληρωμένη, περιβαλλοντικά φιλική και επιστημονικά τεκμηριωμένη απάντηση σε αυτό το πρόβλημα. Πρόκειται για μια καινοτόμο πρωτοβουλία που αξιοποιεί τα παραγόμενα υπολείμματα της ελαιοκομίας, όπως τα κλαδέματα, τα φύλλα, τον κατσίγαρο και την τέφρα από πυρηνελαιουργεία, για την παραγωγή κομπόστ και εδαφικών προσθετικών.

Η επιλογή του ελαιόδεντρου ως βασικής πηγής πρώτης ύλης υπήρξε στρατηγική, δεδομένου του μεγάλου όγκου υπολειμμάτων που παράγονται σε ετήσια βάση και της παραδοσιακής σημασίας του για τις τοπικές κοινωνίες της Κρήτης και της Λέσβου, όπου καλλιεργούνται αντίστοιχα πάνω από 30 και 10 εκατομμύρια δέντρα.

Η κομποστοποίηση αυτών των υπολειμμάτων επιτρέπει την αξιοποίηση τους με τρόπο που ελαχιστοποιεί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και ταυτόχρονα ενισχύει την ποιότητα του εδάφους, τη γονιμότητα, την οργανική του σύσταση και την ικανότητα συγκράτησης νερού, ενώ συμβάλλει και στη βιοποικιλότητα του υπεδάφους.

Στην υλοποίηση του έργου συμμετείχαν σημαντικοί ερευνητικοί και κοινωνικοί φορείς. Το Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου είχε τον επιστημονικό συντονισμό, ενώ συμμετείχε το Τμήμα Γεωπονίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου και η Ένωση Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων Ελλάδας. Στην πρωτοβουλία έλαβαν μέρος και τοπικοί παραγωγοί, όπως ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Πέτρας και η εταιρεία Seven Olea, που εφαρμόζουν βιολογική καλλιέργεια ελιάς. Το έργο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) της Ελλάδας 2014-2020 που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση – Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ).

Η πειραματική εφαρμογή του κομπόστ πραγματοποιήθηκε σε επιλεγμένους ελαιώνες στη Λέσβο και την Κρήτη, όπου τα υλικά ενσωματώθηκαν στο έδαφος και παρακολουθήθηκαν συστηματικά για διάστημα ενός έτους. Τα αποτελέσματα υπήρξαν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Στα σταθεροποιημένα κομπόστ παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση της περιεκτικότητας σε άζωτο και ταυτόχρονη μείωση των φαινολικών ενώσεων, ένδειξη ωρίμανσης και καλής ποιότητας του προϊόντος. Επιπλέον, βελτιώθηκε η αναλογία άνθρακα προς άζωτο, καθώς και η συγκέντρωση φωσφόρου στο έδαφος.

Από άποψη βιοποικιλότητας, το κομπόστ που προήλθε από φύλλα ελιάς και κατσίγαρο συνέβαλε στην ανάπτυξη μεγαλύτερης ποικιλίας φυτικών ειδών στον υπόροφο των ελαιώνων, ενώ αντίθετα, η εφαρμογή τέφρας από πυρηνελαιουργεία συνδέθηκε με μείωση της ποικιλότητας, ενδεχομένως λόγω αυξημένης αλατότητας του εδάφους.

Το κομπόστ που παρασκευάστηκε από ελαιοϋπολείμματα, και ιδίως από φύλλα και κατσίγαρο, φαίνεται να παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα σε σχέση με άλλες πρώτες ύλες, όχι μόνο λόγω της διαθεσιμότητάς του, αλλά και λόγω της θρεπτικής του αξίας και της θετικής του επίδρασης στο έδαφος και το μικροκλίμα του ελαιώνα.

Η εμπειρία που αποκτήθηκε μέσω του ΕΛΑΙΩΝΑ μπορεί να αποτελέσει τη βάση για μελλοντικές εφαρμογές μεγαλύτερης κλίμακας. Η επόμενη φάση του έργου θα μπορούσε να περιλαμβάνει συγκριτικές μελέτες με άλλες πρώτες ύλες φυτικής ή ζωικής προέλευσης, την προσθήκη biochar στο κομπόστ για ενίσχυση της σταθερότητας και της ικανότητας δέσμευσης άνθρακα, καθώς και την ανάπτυξη εργαλείων για την εφαρμογή της μεθόδου σε ευρύτερες γεωργικές περιοχές. Η δημιουργία τεχνικών οδηγιών και εκπαιδευτικών υλικών προς τους καλλιεργητές θα μπορούσε επίσης να ενισχύσει τη διάχυση της πρακτικής σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.

Η κομποστοποίηση των υπολειμμάτων της ελαιοκομίας δεν αποτελεί απλώς μία τεχνική επεξεργασίας αποβλήτων, αλλά μια στρατηγική επιλογή για την προώθηση της βιώσιμης γεωργίας, την αύξηση της παραγωγικότητας των εδαφών, την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας και την ανάδειξη του περιβαλλοντικού ρόλου του πολίτη. Μέσα από τη συνεργασία επιστημονικών φορέων, αγροτικών συνεταιρισμών και τοπικών κοινωνιών, αποδεικνύεται στην πράξη ότι τα γεωργικά απόβλητα μπορούν να μετατραπούν σε πολύτιμους φυσικούς πόρους, με οφέλη για το περιβάλλον, την οικονομία και τη συλλογική ευημερία.

Η ενεργή συμμετοχή όλων – παραγωγών, ερευνητών και πολιτών – είναι απαραίτητη προκειμένου να θεμελιωθεί ένα νέο πρότυπο παραγωγής, συμβατό με τις αρχές της βιωσιμότητας και της περιβαλλοντικής υπευθυνότητας.

Το έργο χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ 2014-2020) στο πλαίσιο του Υπομέτρου 16.1-16.5, «Συνεργασία για περιβαλλοντικά έργα περιβαλλοντικές πρακτικές και δράσεις για την κλιματική αλλαγή», Δράση 2: «Υλοποίηση του επιχειρησιακού σχεδίου (project) των συνεργασιών με σκοπό την προώθηση δράσεων οι οποίες επιδεικνύουν σεβασμό για την προστασία του περιβάλλοντος και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή» ΜΕΤΡΟ 16 ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ.

Περισσότερες πληροφορίες: https://elaionasproject.gr/ 

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

_{Υλοποιείται στο πλαίσιο του έργου «Αξιοποίηση των υπολειμμάτων της ελαιοκομικής και ελαιοπαραγωγικής διαδικασίας για την προστασία του περιβάλλοντος και την αύξηση της γονιμότητας τους εδάφους» με κωδικό έργου: Μ16ΣΥΝ2-00346 του Υπομέτρου 16.1 – 16.5 “ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΕΡΓΑ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ” της ΔΡΑΣΗΣ 2: «Υλοποίηση του επιχειρησιακού σχεδίου (project) των Επιχειρησιακών Ομάδων της ΕΣΚ για την παραγωγικότητα και βιωσιμότητα της γεωργίας», που συγχρηματοδοτείται από Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης) και Εθνικούς πόρους.}