Let it flow: Γιατί ο ποταμός Αώος πρέπει να μείνει ελεύθερος

Σε έναν κόσμο που συνεχώς μας ωθεί προς τον στείρο καταναλωτισμό και την αποξένωση από την ίδια μας τη “φύση”, τα ποτάμια μας θυμίζουν πως η ζωή μας, το αληθινό μας “αίμα”, βρίσκεται στις κοίτες και στις όχθες τους. Η ελευθερία του να αφήνεσαι στη ροή των πραγμάτων, η δύναμη του νερού ως διαρκής αλλαγή αλλά και ως “στάση” ηρεμίας, ο σεβασμός στα αχαρτογράφητα σημεία τους, η ένωση ετερόκλητων περιοχών και περασμάτων, όλα αυτά αποτυπώνονται εκεί. “Πρέπει να βγούμε στα ποτάμια”, πριν “πήξει το αίμα μέσα στην καρδιά μας”, “πρέπει να βγούμε μέσα από τα ποτάμια”, όπως έγραφε ο Μίλτος Σαχτούρης.

Αυτό που γίνεται σταδιακά πιο γνωστό, είναι πως ένας από τους πιο ελεύθερους ποταμούς στην Ευρώπη (εξαιρουμένης της Ρωσίας), βρίσκεται εντός των συνόρων μας! Όχι μεταφορικά, κυριολεκτικά. Τόσο ο Αώος, όσο και οι κύριοι παραπόταμοί του, όπως ο Βοϊδομάτης και ο Σαραντάπορος, παραμένουν ως τώρα “ελεύθερης ροής”, κάτι που δεν απαντάται στην υπόλοιπη Ευρώπη, με μια “ελευθερία” που είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη βιοποικιλότητα. Η “ελευθερία” αυτή θωρακίζεται περισσότερο το τελευταίο διάστημα, με τη διασφάλιση και επιτήρηση της σωστής ροής νερού, ώστε να αποφευχθούν ανεπανόρθωτες επιπτώσεις στη φύση της περιοχής. Ακόμη, ο Αώος αποτελεί ένα σημείο “ένωσης” και “επικοινωνίας” Ελλάδας και Αλβανίας, και η κοινή διαχείρισή του είναι μια υπέροχη ευκαιρία για τη συνεργασία των δύο λαών.

• Στόχος ανάδειξης των παραπάνω άλλωστε είναι το φετινό Transboundary River Forum, πληροφορίες για το οποίο μπορείτε να βρείτε εδώ

Το NEWS 24/7 ανιχνεύει το σήμερα και το αύριο ενός ποταμού που πρέπει να παραμείνει ελεύθερος, για το καλό όλων μας. Ξεκινάμε από την ιστορία του Αώου, καταγράφουμε τη βιοποικιλότητά του και καταλήγουμε στις προτάσεις συνεργασίας Ελλάδας και Αλβανίας, που κρίνεται παραπάνω από ουσιαστική.

Η “ακτινογραφία” του ποταμού

Με συνολικό μήκος 270 χλμ., ο Αώος κυλά σε μια διαδρομή απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς από τις πηγές του στην Πίνδο, λίγο έξω από το Μέτσοβο, διασχίζοντας 70 χλμ από την πλευρά της Ελλάδας πριν περάσει στο Αλβανικό έδαφος, για να συνεχίσει το ταξίδι του, με την ονομασία Vjosa, μέχρι τις εκβολές του στην Αδριατική θάλασσα. Στην ελληνική πλευρά του Αώου, ζει η καφέ αρκούδα, ο λύκος, η βίδρα, στις βραχώδεις πλαγιές ζει το αγριόγιδο, ενώ σημαντικός αριθμός ζαρκαδιών και αγριογούρουνων διατρέφονται στα πυκνά δάση τριγύρω.

Η πλούσια βιοποικιλότητα που διασφαλίζει ο Αώος, εξαρτάται απόλυτα από την ελεύθερη ροή του.

Στα “σπλάχνα” του είναι επίσης χτισμένη η Μονή Στομίου ενώ χαρακτηριστικό “έμβλημά” του είναι το μεγάλο μονότοξο γεφύρι της Κόνιτσας. Λίγο μετά τον εύφορο κάμπο της Κόνιτσας, ο Αώος ενώνεται με τον Βοϊδομάτη και πριν περάσει τα σύνορα, στην περιοχή της Μολυβδοσκέπαστης, ανταμώνουν με τον Σαραντάπορο, ο οποίος έρχεται από την οροσειρά του Γράμμου. Τα υπόλοιπα 200 χλμ. του Αώου, διασχίζουν πλέον τη γειτονική Αλβανία, μέχρι την Αδριατική θάλασσα όπου εκβάλλει.

Πετρόχτιστα γεφύρια

Η στενή σχέση περιβάλλοντος και ανθρώπου μέσα στα χρόνια διαμόρφωσε την ιδιαίτερη ταυτότητα του τόπου. Και για να είμαστε ειλικρινείς, ο Αώος ακόμη και σήμερα επιβιώνει κατά βάση λόγω των ανθρώπων που αναπνέουν γύρω (και μέσα) από αυτόν.

Ιστορικά, στους τελευταίους χρόνους της οθωμανικής κυριαρχίας παρατηρήθηκε ένα πέρασμα της περιοχής από τη γεωργική και την κτηνοτροφική αυτάρκεια σε νέες παραγωγικές δραστηριότητες. Η οικονομική και η δημογραφική στενότητα “ανάγκασαν” τους κατοίκους να στραφούν στην οικοδομική τέχνη, “σφραγίζοντας” έτσι το βίο και τον πολιτισμό τους. Δείγμα της, αποτελούν το πλούσιο δίκτυο από χειροποίητους ορεινούς δρόμους, τα αψιδωτά γεφύρια, τα φιδίσια μονοπάτια και τα πέτρινα καλντερίμια.

Η θαυμαστή τους τεχνοτροπία, τους “ταξίδεψε” από τα όμορφα χωριά τους γύρω από τις όχθες του Σαραντάπορου σε όλη την ελληνική επικράτεια και στα Βαλκάνια, αλλά και μακρύτερα, στην Αίγυπτο, στο Σουδάν, στην Αιθιοπία, στην Περσία, στη Ρωσία, στη Γαλλία και στην Αμερική.

Δυστυχώς η μαστορική τέχνη άρχισε να παρακμάζει μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων, όταν μπήκαν σύνορα ανάμεσα στις χώρες της Βαλκανικής. Ωστόσο, συνδέθηκε άρρηκτα με την Ήπειρο και τον ποταμό. Σαν να “τροφοδότησαν” το ένα το άλλο.

Συνολικά, μαζί με τους δύο κύριους παραποτάμους του στην Ελλάδα, Σαραντάπορο και Βοϊδομάτη, ο Αώος συγκροτεί ένα μοναδικό ποτάμιο οικοσύστημα υψηλής οικολογικής αξίας, τη λεκάνη απορροής του Αώου, με αναγνωρισμένο καθεστώς προστασίας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο (Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου, Προστατευόμενο Τοπίο και Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός στην υπολεκάνη του Σαραντάπορου, 13 περιοχές του δικτύου Natura 2000, κ.ά.).

Στις πηγές του ποταμού βρίσκεται εγκατεστημένο από το 1987 το μεγάλο υδροηλεκτρικό φράγμα, ή αλλιώς η τεχνητή λίμνη των Πηγών Αώου  που βρίσκεται μεταξύ δύο χαρακτηρισμένων προστατευόμενων εθνικών δρυμών, του Βίκου-Αώου και της Πίνδου.

Άλλες, μικρότερης κλίμακας παρεμβάσεις περιλαμβάνουν:

• Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα σε Σαραντάπορο, Αώο και Βοϊδομάτη που βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια αδειοδότησης.
• Ορισμένες μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας που λειτουργούν κατά μήκος των παραποτάμων, οι οποίες μπορούν να ενσωματώσουν καλύτερες πρακτικές για να μειωθεί το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα.

Το MedINA παρακολουθεί συστηματικά από το 2023 τις εξελίξεις, αναλύοντας δεδομένα αδειοδότησης έργων από τη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) και άλλες δημόσιες πηγές, ώστε να αποφευχθεί η παράβαση της απόφασης του ΥΠΕΝ (ΥΠΕΝ/ΔΔ ΦΠΒ/61148/1574) με την περιοχή να χαρακτηρίζεται ως Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός και Προστατευόμενο Τοπίο. Η απόφαση αποκλείει την κατασκευή περαιτέρω φραγμάτων, καθώς και τη χωροθέτηση υδροηλεκτρικών έργων και σταθμών όλων των κατηγοριών (Ο χαρακτηρισμός ενός Εθνικού Πάρκου είναι μία διακριτή διαδικασία, η οποία προϋποθέτει την εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ). – Αυτήν την περίοδο εκκρεμεί η ολοκλήρωση των ειδικών περιβαλλοντικών μελετών για τις περιοχές Natura 2000 της Ελλάδας και για τα υφιστάμενα Εθνικά Πάρκα από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας).

Το MedINA προχώρησε ακόμη στην καταγραφή, αξιολόγηση και ψηφιακή χαρτογράφηση όλων των εμποδίων στην υπολεκάνη του Σαραντάπορου (πάνω από 200 μικρά τεχνικά έργα και ανθρωπογενείς φραγμοί), δημιουργώντας το πρώτο ολοκληρωμένο ευρετήριο σε εθνικό επίπεδο, ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση.

Παρακάτω εξετάζουμε:

Ποιες είναι οι βασικές αλλαγές που υπέστη ο Αώος τον 20ό αιώνα λόγω του εκσυγχρονισμού; Υπάρχει επαρκής περιβαλλοντική εποπτεία; Πώς βλέπουν οι νέοι σήμερα τον Αώο και τη σημασία της διατήρησής του; Μπορεί ο Αώος να λειτουργήσει ως γέφυρα φιλίας και κοινής περιβαλλοντικής δράσης;

Ασφαλίζοντας το μέλλον του Αώου

Η πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε από τις οργανώσεις RiverWatch, EuroNatur και MedINA, στο πλαίσιο της διεθνούς πρωτοβουλίας Save the Blue Heart of Europe, τεκμηριώνει πως η έλλειψη οικολογικής παροχής στις πηγές του Αώου την περίοδο κατασκευής του υδροηλεκτρικού έργου του 1987, επηρέασε το ποτάμιο οικοσύστημα με τις επιπτώσεις αυτού να είναι εμφανείς έως και σήμερα. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε ακόμα ολοκληρωμένο περιβαλλοντικό πλαίσιο, ενώ πλέον όλα τα τεχνικά έργα καλούνται να ευθυγραμμιστούν με την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

• Χρήσιμη σημείωση: Η οικολογική παροχή είναι η ελάχιστη ροή νερού που πρέπει να διατηρείται σε ένα ποτάμι ή ρέμα, κατάντη από ένα υδατικό έργο (όπως φράγμα) ή υδροληψία, ώστε να προστατεύεται η οικολογική ποιότητα του υδατικού οικοσυστήματος και να διασφαλίζεται η επιβίωση της πανίδας και χλωρίδας. Είναι μια αναγκαία ροή για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την υγεία του οικοσυστήματος.

Όπως δηλώνει στο NEWS 24/7 ο Αλέξης Κατσαρός, Εκτελεστικός Διευθυντής του MedINA, “ο μεγαλύτερος σημερινός κίνδυνος αφορά την αύξηση των πιέσεων στους παραποτάμους, κυρίως λόγω των σχεδίων ανάπτυξης μικρών υδροηλεκτρικών έργων (ΜΥΗΕ), τα οποία απειλούν να κατακερματίσουν το δίκτυο των ελεύθερων ροών και να υποβαθμίσουν τη συνολική οικολογική συνοχή του ποταμού και των παραποτάμιων οικοσυστημάτων του”.

Επιπλέον, η εκτροπή του Αώου προς την περιοχή του Αράχθου έχει προκαλέσει πολυδιάστατες επιπτώσεις για το οικοσύστημα και τις τοπικές κοινωνίες, επηρεάζοντας την ιχθυοπανίδα και προκαλώντας σημαντικές απώλειες σε είδη ψαριών. Η κατασκευή μικρών υδροηλεκτρικών έργων στα παραποτάμια τμήματα του Αώου συμβάλλει στη σταδιακή υποβάθμιση του οικοσυστήματος του ποταμού καθώς περιορίζει τη φυσική ροή του και κατακερματίζει το οικολογικό δίκτυο του ποταμού.

Ο Φανούριος – Νικόλαος Σακελλαράκης, Συντονιστής Προγράμματος για το Νερό του MedINA, αναφέρει στο NEWS 24/7 μιλώντας για τις απειλές:

“Το οικοσύστημα του Αώου αντιμετωπίζει σήμερα πληθώρα απειλών, που σχετίζονται κυρίως με ανθρώπινες δραστηριότητες. Η δημιουργία μικρών υδροηλεκτρικών σταθμών καθώς και ο κατακερματισμός του ποταμού Αώου από τεχνητά εμπόδια, αποτελούν σημαντική πίεση, καθώς επηρεάζουν συσσωρευτικά την οικολογική ισορροπία του ποταμού – ειδικά όταν αυτοί οι μικροί υδροηλεκτρικοί σταθμοί βρίσκονται εντός προστατευόμενων περιοχών, όπως το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου και περιοχές Natura 2000″. Στον Αώο δημιουργήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια ήδη τέσσερις σταθμοί.

Για το φράγμα των πηγών, ο ίδιος απαντά: “Η εκτροπή μεγάλου όγκου νερού από την ανάντη περιοχή προς τον ταμιευτήρα και το σύστημα της τεχνητής λίμνης Αώου και στη συνέχεια η διοχέτευσή του σε άλλη λεκάνη απορροής, χωρίς πρόβλεψη για οικολογική παροχή, οδήγησε στο παρελθόν στην αποστέρηση νερού σχεδόν σε ολόκληρο το τμήμα των πρώτων χιλιομέτρων του ποταμού. Αυτό είχε σοβαρές συνέπειες στην υδρομορφολογία και τη λειτουργία του οικοσυστήματος”, αναδεικνύοντας τη σημασία των απαραίτητων, διευθετούμενων βελτιώσεων.

“Ταυτόχρονα, ο τουρισμός χωρίς πλαίσιο, όπως φαίνεται και από την ανεξέλεγκτη επισκεψιμότητα πιστών στη Μονή Στομίου με τη χρήση μηχανοκίνητων εντός του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, καθώς και η ρύπανση από γεωργικά απόβλητα, ανεπεξέργαστα λύματα και ιχθυοκαλλιέργειες απειλούν σοβαρά τη βιοποικιλότητα και τη φυσική λειτουργία του οικοσυστήματος του Αώου. Παράλληλα, η σταδιακή εγκατάλειψη της μετακινούμενης κτηνοτροφίας έχει συμβάλει στην αλλοίωση του τοπίου και στην απώλεια πρακτικών διαχείρισης που παραδοσιακά διατηρούσαν τη δυναμική ισορροπία των ορεινών οικοσυστημάτων”, προσθέτει ο Φανούριος-Νικόλαος Σακελλαράκης.

Τα τοπικά είδη σε κίνδυνο

Η ιονική πέστροφα, που αποτελεί προστατευόμενο είδος, κινδυνεύει με εξαφάνιση εάν δεν “θωρακιστεί” περαιτέρω ο Αώος. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και άλλα είδη, όπως ο Κωβιός της Σκόδρας και ο Μουστακαλής.

Ο Φανούριος-Νικόλαος Σακελλαράκης μας λέει ακόμη, σχετικά με τα τοπικά είδη:

“Ο Αώος είναι ένα θερμό σημείο βιοποικιλότητας με πολλά σπάνια και προστατευόμενα είδη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα 12 είδη αυτόχθονων ψαριών που απαντώνται στον Αώο και τους παραποτάμους του, εκ των οποίων τα έξι εντοπίζονται στην Ελλάδα αποκλειστικά εντός της λεκάνης απορροής του. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται ο Κωβιός της Σκόδρας, ο Μουστακαλής και ο Χειλάς. Ξεχωριστή θέση κατέχει η ιονική πέστροφα (Salmo farioides), ένα είδος που περιλαμβάνεται στην εθνική Κόκκινη Λίστα των Απειλούμενων Ζώων ως “τρωτό”, γεγονός που υποδηλώνει υψηλό κίνδυνο εξαφάνισής του στο μέλλον, εάν δεν ληφθούν κατάλληλα μέτρα προστασίας. Για την προστασία της έχει ήδη καταρτιστεί Εθνικό Σχέδιο Δράσης, το οποίο προβλέπει τη λήψη δέσμης στοχευμένων μέτρων για τη διατήρηση και τη βελτίωση της πληθυσμιακής της κατάστασης.

Save Ασπροπάρη

Παράλληλα, αρκετά σπάνια και ενδημικά είδη εντοπίζονται σε άλλες ομάδες οργανισμών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα προστατευόμενου πουλιού για την περιοχή αποτελεί ο Ασπροπάρης, γνωστός και ως κουκάλογο. Το είδος αυτό κατατάσσεται ως κρισίμως κινδυνεύον με βάση τον επικαιροποιημένο κόκκινο κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της Ελλάδας και η κατανομή του περιορίζεται σε μόλις πέντε σημεία στη χώρα μας, με το ένα από αυτά να είναι εντός της ΛΑΠ του Αώου. Από τα θηλαστικά της περιοχής, ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά και -άμεσα σχετιζόμενα με το υδάτινο στοιχείο- είδη είναι η Ευρασιατική βίδρα. Ως ημιυδρόβιο θηλαστικό, με ιδιαίτερη προτίμηση σε καθαρά νερά, αποτελεί βιοδείκτη της οικολογικής κατάστασης των ποτάμιων οικοσυστημάτων. Με το είδος να εντοπίζεται στην πλειοψηφία του υδρογραφικού δικτύου του Αώου, επιβεβαιώνεται ότι ο ποταμός προσφέρει ένα ιδανικό και προστατευμένο υγιές φυσικό περιβάλλον για την ευημερία αυτού του σημαντικού και προστατευόμενου είδους καθώς επίσης και των ψαριών που αποτελούν το θήραμα του”.

Η βελτίωση της ροής θα βοηθήσει ώστε να μην μειωθούν τα είδη και ο πληθυσμός της ιχθυοπανίδας και να αποφευχθεί “η δραματική απώλεια βιοτόπων, ειδικά για είδη όπως η Βαλκανική Πέστροφα (Salmo farioides) η οποία αποτελεί προστατευόμενο είδος σύμφωνα με την Οδηγία για τους Οικοτόπους (92/43/ΕΟΚ) αλλά και το κρισίμως κινδυνεύον ευρωπαϊκό χέλι που δεν εντοπίστηκε καθόλου σε τμήματα του ποταμού πλησίον του φράγματος”, όπως λέει ο. κ Σακελλαράκης.

“Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο κρίσιμη λόγω του υψηλού βαθμού ενδημισμού που χαρακτηρίζει την περιοχή, δηλαδή της παρουσίας ειδών που απαντώνται αποκλειστικά σε περιορισμένη γεωγραφική κλίμακα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, μόνο στη λεκάνη απορροής του Αώου. Αυτά τα είδη είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε οποιαδήποτε αλλαγή ή διατάραξη του οικοσυστήματος, γεγονός που τα καθιστά πιο επιρρεπή στον αφανισμό. Για τον λόγο αυτό, έχουν εκπονηθεί εθνικά σχέδια διαχείρισης για κρίσιμα είδη της περιοχής, όπως η ιονική πέστροφα και ο ασπροπάρης, των οποίων η πληθυσμιακή μείωση απαιτεί άμεση και στοχευμένη δράση προστασίας”, βεβαιώνει και η Eιρηλένα Λιναρδάκη, υπεύθυνη έργου “Ri-connect: O ποταμός Αώος ως διασυνοριακός οικολογικός διάδρομός”.

Υπάρχει επαρκής περιβαλλοντική εποπτεία;

Η Eιρηλένα Λιναρδάκη αναφέρει πως η εποπτεία της περιοχής είναι ένα περίπλοκο στοίχημα.

“Ο Αώος διασχίζει στο πέρασμά του 13 περιοχές του ευρωπαϊκού δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 και 14 καταφύγια άγριας ζωής. Μεγάλο τμήμα του προστατεύεται και από το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Μιλάμε για το μεγαλύτερο εθνικό πάρκο στην Ελλάδα, με αντικειμενική δυσκολία στην πλήρη και αποτελεσματική εποπτεία του. Ωστόσο, γίνονται σημαντικά βήματα από τον ΟΦΥΠΕΚΑ για την περαιτέρω στελέχωση των Μονάδων Διαχείρισης αλλά και για την ολοκληρωμένη και ολιστική περιβαλλοντική διαχείρισή και προστασίας της περιοχής. Εντούτοις, είναι πλέον σαφές ότι μόνο όταν οι ίδιοι οι κάτοικοι μιας περιοχής αναλάβουν ουσιαστικά ρόλο στην προστασία, μπορεί να επιτευχθεί πραγματική και βιώσιμη φύλαξη και διατήρηση. Αυτό αποδεικνύεται έμπρακτα από περιπτώσεις όπως η αποτροπή της διάνοιξης δρόμου στον Γράμμο χάρη στην άμεση κινητοποίηση των κατοίκων, αλλά και από τη συλλογική πρωτοβουλία 17 Πολιτιστικών Συλλόγων, Συνδέσμων και Αδελφοτήτων – καθώς και του Δήμου Κόνιτσας – που κατέθεσαν τις ενστάσεις τους κατά της αδειοδότησης μικρού υδροηλεκτρικού σταθμού στο ρέμα Πληκάτι–Γοργοπόταμος, στα Μαστοροχώρια, κατά τη διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης του έργου”.

“Οι τοπικές κοινωνίες, και ειδικά οι κάτοικοι της Βωβούσας, έχουν εδώ και χρόνια διαπιστώσει μείωση του νερού, τόσο στην καθημερινότητά τους όσο και στο τοπίο που τους περιβάλλει, με προφανείς συνέπειες στην τοπική οικονομία, τον τουρισμό, την αγροτική δραστηριότητα και την πολιτιστική τους ταυτότητα, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον Αώο”, προσθέτει ο Φανούριος-Νικόλαος Σακελλαράκης.

“Πρόσφατα, εντός του φετινού καλοκαιριού, Δήμοι της περιοχής του Αώου απηύθυναν έκκληση στους δημότες για εξοικονόμηση νερού, εξαιτίας της παρατεταμένης λειψυδρίας και της μειωμένης απόδοσης των πηγών. Η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, αναδεικνύουν την ανάγκη επανεξέτασης παρεμβάσεων όπως οι εκτροπές ποταμών και η βελτίωση της οικολογικής παροχής. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η διατήρηση της οικολογικής λειτουργίας των ποταμών αποκτά ιδιαίτερη σημασία, τόσο για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των οικοσυστημάτων όσο και για τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια του υδατικού ισοζυγίου”, έρχεται να υπογραμμίσει.

Πώς βλέπουν οι νέοι σήμερα τον Αώο και τη σημασία της διατήρησής του;

Ο Αλέξης Κατσαρός, Εκτελεστικός Διευθυντής MedINA, τονίζει στο NEWS 24/7 πως η συμμετοχή μαθητών και νέων σε εκπαιδευτικά και βιωματικά προγράμματα του MedINA και άλλων φορέων, όπως το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κόνιτσας, αναδεικνύει και ενισχύει τη σύνδεσή τους με το ποτάμι. Μέσα από δράσεις χαρτογράφησης, ζωγραφικής και παιχνιδιών ρόλων, γνωρίζουν τον Αώο, τον μαθαίνουν και τον αναστοχάζονται. Ακόμη, οι αντιδράσεις τοπικών κοινοτήτων και νεολαιών ενάντια σε έργα που απειλούν τον Αώο -όπως μικρά υδροηλεκτρικά- μαρτυρούν μια ενεργή στάση υπεράσπισης του φυσικού περιβάλλοντος.

“Η καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης στις νεότερες γενιές αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα για το MedINA”, σημειώνει. Στο πλαίσιο αυτό, την περασμένη χρονιά υλοποιήθηκε το έργο Let It Flow ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που ενσωματώνει περιβαλλοντικά θέματα και ταυτόχρονα ενθαρρύνει τη συμμετοχή των μαθητών σε τοπικά ζητήματα. Το Let it flow ως παιχνίδι ρόλων φέρνει τους μαθητές των γυμνασίων και λυκείων της περιοχής στη θέση των τοπικών φορέων, ερευνώντας και συζητώντας για το μέλλον του ποταμού Αώου στο πλαίσιο της βιώσιμης και συμπεριληπτικής συνδιαμόρφωσής του.

Επιπλέον, υλοποιούνται δράσεις επιστήμης των πολιτών, όπως τα λεγόμενα Bioblitz – συμμετοχικές δραστηριότητες στις οποίες πολίτες-εθελοντές καταγράφουν όσο το δυνατόν περισσότερα είδη φυτών και ζώων μέσα σε συγκεκριμένο χώρο και χρονικό πλαίσιο. Οι δράσεις αυτές έχουν διττή αξία: αφενός ευαισθητοποιούν το κοινό σχετικά με τη βιοποικιλότητα της περιοχής, αφετέρου συμβάλλουν ουσιαστικά στη συλλογή επιστημονικών δεδομένων για την παρουσία και την κατανομή των ειδών. Με αυτόν τον τρόπο, οι συμμετέχοντες —ανεξαρτήτως εμπειρίας— γίνονται ενεργά μέλη της επιστημονικής διαδικασίας.

Σε διεθνές επίπεδο, ένα εξαιρετικό παράδειγμα είναι το Sarantaporos Science Week ή Επιστημονική Εβδομάδα στον Σαραντάπορο, που διοργανώθηκε από το MedINA και εταίρους από τη συμμαχία “Σώστε τη Μπλε Καρδιά της Ευρώπης”.

Διεθνείς διαστάσεις

Παράλληλα, η ευαισθητοποίηση γύρω από το θέμα έχει λάβει και διεθνείς διαστάσεις, μέσω της διεθνούς εκστρατείας “Save the Blue Heart of Europe”, για την προστασία των Βαλκανικών ποταμών, της οποίας σύμβολο έχει γίνει ο Αώος/Vjosa, ακριβώς λόγω της μοναδικότητάς του ως ένας από τους τελευταίους ελεύθερους ποταμούς της Ευρώπης. Μέσω αυτής της διεθνούς συνεργασίας, της οποίας μέλος είναι το MedINA μαζί με άλλες οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών, περιβαλλοντικές ΜΚΟ και ενεργοί πολίτες, έχουν γίνει σημαντικά βήματα για την ανάδειξη του ζητήματος, την ενημέρωση του κοινού και την πίεση προς τους υπεύθυνους φορείς για την προστασία του ποταμού.

Ο Φανούριος-Νικόλαος Σακελλαράκης παρατηρεί: “Σημαντικά επιτεύγματα της διεθνούς αυτής συμμαχίας και των συντονισμένων και πολυετών προσπάθειες των οργανώσεων της μέχρι σήμερα ήταν ο χαρακτηρισμός του Αλβανικού τμήματος του Αώου (Vjosa) ως Εθνικό Πάρκο τον Μάρτιο του 2023 καθώς και ο χαρακτηρισμός μέρος του Αώου από στην ελληνική πλευρά των συνόρων ως Προστατευόμενου Φυσικού Σχηματισμού και Προστατευόμενου Τοπίου τον Νοέμβριο του ίδιου έτους! Απώτερος στόχος της διεθνούς αυτής συμμαχίας αποτελεί η θέσπιση του Αώου/Vjosa ως του πρώτου Διασυνοριακό Εθνικού Πάρκου Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη!”.

Οι Τοπικές Κοινότητες και ο Αώος

Οι τοπικές κοινότητες, όπως οι κάτοικοι της Βωβούσας, παρακολουθούν με ανησυχία τη μείωση του νερού και τις αρνητικές συνέπειες στην τοπική οικονομία, τον τουρισμό και τη γεωργία όπως βεβαιώνει ο Δήμαρχος Κόνιτσας, Βασίλειος Σπανός, μιλώντας στο NEWS 24/7.

Η σχέση των κατοίκων με τον Αώο είναι βαθιά και συναισθηματική. Ο ποταμός αποτελεί μέρος της ταυτότητας της περιοχής και η αειφορία του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιβίωση των τοπικών κοινωνιών. Ο Δήμαρχος Κόνιτσας, Βασίλειος Σπανός, αναφέρει: “Ο Αώος δεν είναι απλώς ένα ποτάμι για την περιοχή μας. Είναι μέρος της ταυτότητάς μας, της καθημερινότητάς μας, και έχει άμεσο αντίκτυπο στη ζωή μας. Η διαφύλαξή του είναι απαραίτητη για την επιβίωση των τοπικών κοινοτήτων και για την οικονομική τους ανάπτυξη”.

Η μείωση της ποσότητας του νερού και η αλλαγή του τοπίου απασχολούν έντονα την τοπική αρχή. “Ο Δήμος Κόνιτσας έχει εκφράσει ξεκάθαρη και σταθερή αντίθεση σε έργα όπως η εκτροπή του Αώου και η κατασκευή φραγμάτων. Αυτά τα έργα θεωρούνται ασύμβατα με τον χαρακτήρα της περιοχής, η οποία βασίζεται σε ένα μοντέλο ήπιας, βιώσιμης ανάπτυξης που εστιάζει στη φύση και στον εναλλακτικό τουρισμό. Παρόμοια έργα θα αλλοίωναν ανεπανόρθωτα το τοπίο και θα υποβάθμιζαν τη βιοποικιλότητα”, τονίζει ο κ. Σπανός.

“Η βιώσιμη ανάπτυξη μπορεί να στηριχθεί σε εναλλακτικές στρατηγικές, όπως η Ενίσχυση του οικοτουρισμού και του αθλητικού τουρισμού, με βάση τον Αώο και το φυσικό περιβάλλον (ράφτινγκ, πεζοπορία, ορειβασία), η Ανάδειξη της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς μέσα από μονοπάτια, θεματικά κέντρα, μουσεία και τοπικές διαδρομές, η Στήριξη της αγροδιατροφής και της βιολογικής γεωργίας με τοπικά προϊόντα που συνδέονται με την περιοχή, καθώς και η Δημιουργία “ζωνών προστασίας” κατά μήκος του ποταμού, με δυνατότητα ήπιας αξιοποίησης”, συνεχίζει ο κ. Σπανός.

Η τοπική Περιβαλλοντική Ευαισθητοποίηση

“Οι νέοι της περιοχής δείχνουν σαφές ενδιαφέρον, ειδικά όταν τους δίνονται τα σωστά ερεθίσματα. Πολλοί συμμετέχουν σε δράσεις, σχολικά προγράμματα, ακόμη και σε εθελοντικές πρωτοβουλίες για το περιβάλλον”, αναφέρει ο κ. Σπανός, για να συμπληρώσει:

“Ωστόσο, η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση χρειάζεται ενίσχυση μέσα από, περιβαλλοντική εκπαίδευση στα σχολεία, συνεργασία με νέους μέσω των κοινωνικών δικτύων με περιεχόμενο που να τους αφορά, δημιουργία τοπικών εθελοντικών ομάδων νεολαίας με δράσεις γύρω από τον Αώο, επαφή με ειδικούς, επιστήμονες και φορείς προστασίας, ώστε να αναπτυχθεί γνώση και κριτική σκέψη και τέλος στήριξη της νεανικής επιχειρηματικότητας σε πεδία όπως ο οικοτουρισμός και η περιβαλλοντική καινοτομία. Στο Δήμο Κόνιτσας λειτουργεί Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Κ.Π.Ε) με μεγάλη επισκεψιμότητα και πολύ καλά αποτελέσματα.

Η νέα γενιά μπορεί και πρέπει να γίνει πρωταγωνίστρια στη διατήρηση του ποταμού Αώου, γιατί είναι αυτοί που θα ζήσουν με τις συνέπειες των σημερινών επιλογών”.

Και στέλνοντας ένα μήνυμα για την προστασία της ελεύθερης ροής του Αώου, ο δήμαρχος Κόνιτσας καταλήγει:

“Η διαφύλαξη του Αώου είναι θέμα επιβίωσης, ταυτότητας και μέλλοντος για τις τοπικές κοινότητες. Το ποτάμι προσφέρει καθαρό νερό, συμβάλλει στην ευημερία των καλλιεργειών και της κτηνοτροφίας, στηρίζει τον τουρισμό και αποτελεί πόλο έλξης για επισκέπτες. Ταυτόχρονα, λειτουργεί ως φυσική ασπίδα απέναντι στην κλιματική κρίση. Αν καταστραφεί, δεν χάνεται μόνο ένα οικοσύστημα, υπονομεύεται ένα ολόκληρο μοντέλο ζωής που βασίζεται στην αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης”.

Πρωτοβουλίες Συνεργασίας Ελλάδας-Αλβανίας για την Προστασία του Αώου

Η διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας για την προστασία του Αώου αποτελεί άλλωστε κρίσιμο βήμα για την ενίσχυση της προστασίας του ποταμού.

Ο Γιώργος Αμυράς, πρώην υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας και βουλευτής Ιωαννίνων, αναφέρει στο NEWS 24/7:

“O ποταμός Αώος είναι μια χρυσή ευκαιρία για Ελλάδα και Αλβανία να συνεργαστούν σε βάθος, όχι μόνο για την προστασία του ιδίου, αλλά και για τη βελτίωση της ζωής των κατοίκων και από τις δύο πλευρές. Κατά τη θητεία μου στο Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας, ως Υφυπουργός, πυκνώσαμε τις επαφές μας με τους Αλβανούς συναδέλφους μας, ώστε να βρούμε κοινό βηματισμό για την ορθολογική διαχείριση και παρακολούθηση του ποτάμιου οικοσυστήματος. Οι διασυνοριακές μελέτες και η διεθνής «Εβδομάδα Επιστήμης στον Σαραντάπορο» προέκυψαν από την κοινή ανάγκη των δύο χωρών να προστατεύσουν και να αναδείξουν τον Αώο. Το κλίμα είναι θετικό και οι προοπτικές μεγάλες, υπό το ευρωπαϊκό πρίσμα”.

Απαντώντας ως προς το τι εκκρεμεί θεσμικά για τη διαφύλαξη της ελεύθερης ροής του ποταμού, ο κ. Αμυράς σχολίασε στο NEWS 24/7:

“Από την ελληνική πλευρά έχουμε κάνει σημαντικά για την προστασία του ποταμού. Σας θυμίζω ότι, κατά τη θητεία μου στο ΥΠΕΝ και συγκεκριμένα τον Νοέμβριο του 2023 κηρύξαμε, ως προστατευόμενο φυσικό σχηματισμό, το ποτάμιο οικοσύστημα με τις παρόχθιες περιοχές και την κοίτη του. Αλλά και από την πλευρά της Αλβανίας έχουν γίνει βήματα, ισχυρό σημάδι ότι υπάρχει πολιτική απόφαση και θέληση. Ωστόσο, απομένουν και άλλα βήματα που πρέπει να γίνουν, από την αλβανική πλευρά, όπως για παράδειγμα, η καταγραφή και ο περιορισμός ρυπογόνων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων κατά μήκος της ροής του ποταμού, έως την εκβολή του στην Αδριατική”.

“Για να φτάσουμε σε ένα διακρατικό φυσικό πάρκο, με επίκεντρο τον Αώο, θα πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι εκτός από τον πολιτικό συντονισμό μεταξύ των δύο χωρών, θα ακολουθούνται και κοινώς αποδεκτά πρότυπα που κατά τη γνώμη μου πρέπει να είναι τα ευρωπαϊκά, καθώς και να τηρείται διαφανής ανταλλαγή δεδομένων. Η διαχείριση τέτοιου διακρατικού πάρκου προϋποθέτει πλήρη θεσμική εναρμόνιση μεταξύ των δύο πλευρών, ως προς το προστατευτέο αντικείμενο και ευρωπαϊκή συμμετοχή”, προσθέτει.

Κατά τον κ. Αμυρά, μία από τις πιο σημαντικές πρωτοβουλίες που πρέπει να ληφθούν είναι η δημιουργία του πρώτου διασυνοριακού εθνικού πάρκου για τον Αώο, με την υποστήριξη περιβαλλοντικών οργανώσεων και της επιστημονικής κοινότητας.

“Ο Αώος, ήδη, αποτελεί γέφυρα φιλίας ανάμεσα στους δυο λαούς. Είναι από τις περιπτώσεις που η πολιτική έπεται των λαών. Ωστόσο, μπορούν να γίνουν πολλά ακόμη όπως προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, δράσεις εναλλακτικού τουρισμού, επιστημονικής έρευνας και φύλαξης των οικοτόπων. Ο Αώος δεν είναι απλώς ένα φυσικό αγαθό, αλλά πρωτίστως πολιτισμικό και για τους δύο λαούς”, καταλήγει ο κ. Αμυράς, αναδεικνύοντας τη σημασία του ποταμού ως σημείο “ένωσης” δύο γειτονικών λαών.

Σημειώνεται πως στις 15 Μαρτίου 2023, το Αλβανικό τμήμα του ποταμού ανακηρύχθηκε «Εθνικό Πάρκο Άγριου Ποταμού», λαμβάνοντας τον τίτλο του πρώτου Εθνικού Πάρκου Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη – όπου η ελεύθερη και άγρια ροή των ποταμών και των ρεμάτων τοποθετούνται πλέον στο επίκεντρο των πολιτικών προστασίας.

Εν κατακλείδι, η προστασία του Αώου παραμένει κρίσιμη για την οικολογική ισορροπία της περιοχής και την ευημερία των τοπικών κοινωνιών. Μέσω της διασυνοριακής συνεργασίας, της ευαισθητοποίησης των νέων και των βελτιώσεων στην περιοχή των πηγών του, ο Αώος μπορεί και πρέπει να συνεχίσει να ρέει ελεύθερα για τις επόμενες γενιές, κάτι που υπερβαίνει το “στενό” μας σήμερα και που οφείλει να αποτελεί ραχοκοκαλιά και κεντρικό μέλημα κάθε μα κάθε, πολιτικού σχεδιασμού.

Transboundary River Forum: Η πρώτη συνάντηση για τη βιώσιμη διασυνοριακή διαχείριση ποτάμιων οικοσυστημάτων στην Ελλάδα!

Επιστήμονες, ακαδημαϊκοί, φορείς χάραξης πολιτικής, οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών και ενεργοί πολίτες συναντιούνται αυτόν τον Σεπτέμβριο στα Ιωάννινα και συζητούν τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που σχετίζονται με τη βιώσιμη διαχείριση των διασυνοριακών ποταμών.

Στο κέντρο του TRF θα βρίσκεται ο Αώος/Vjosa, ένας από τους τελευταίους άγριους ποταμούς της Ευρώπης!

Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να εγγραφούν εδώ