60 χρόνια ΕΕ: Δημοκρατία, μια έννοια που διέφυγε

του Θοδωρή Βουρεκά*

Η Σύνοδος της Ρώμης στις 25 Μαρτίου 2017, ως επετειακή εκδήλωση για τα 60 χρόνια από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (τότε ΕΟΚ), δεν μπορεί με τη χρήση οποιασδήποτε ρητορικής να αναιρέσει ή να ανασκευάσει την πλήρη κατάρρευση του ευρωπαϊσμού και των λεγόμενων ευρωπαϊκών ιδεωδών. Η πραγματικότητα της αδυσώπητης κοινωνικής υποβάθμισης και συντριβής, που επισυμβαίνει σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κρίσης, δεν επιτρέπει ψευδαισθήσεις. Οι αρχές «της ισοτιμίας, της αλληλεγγύης και της δημοκρατίας» ως αξιακά προτάγματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι απλώς αναφορές κενές περιεχομένου, αλλά δίνουν την αίσθηση του κακόγουστου αστείου και του άθλιου εμπαιγμού.

Η ΕΕ δεν έχει «έλλειμμα δημοκρατίας», όπως λένε διάφοροι αριστεροί και σοσιαλίζοντες ευρωπαϊστές. Απλώς δεν έχει καθόλου δημοκρατία. Είναι μια απόφανση που φαίνεται απόλυτη. Είναι όμως απολύτως ακριβής. Συμβαίνει, όπως λέει εύστοχα ο Γιάνης Βαρουφάκης, που μόνο αντισυστημικός δεν μπορεί να θεωρηθεί, ό,τι με το φεγγάρι και το οξυγόνο. Το φεγγάρι δεν έχει «έλλειμμα οξυγόνου» -απλώς δεν έχει καθόλου οξυγόνο. Αυτό συμβαίνει με την ΕΕ και τη δημοκρατία.

Έχουμε εξαρχής μια συνειδητά σχεδιασμένη απουσία κοινωνικής παρέμβασης, λαϊκής επίδρασης και οποιασδήποτε μορφής δημοκρατικής νομιμοποίησης στη λειτουργία της ΕΕ. Τα κέντρα λήψης αποφάσεων ελέγχονται απευθείας και αδιαμεσολάβητα από τα λόμπι των ευρωπαϊκών πολυεθνικών και των ιδιωτικών τραπεζών και δεν επηρεάζονται από τη βούληση των λαών. Αξίζει στο σημείο αυτό, προς επίρρωση των παραπάνω, να αναφερθούμε σε μια πρώιμη θεωρητική σύλληψη του ζητήματος ενός από τους πατέρες του νεοφιλελευθερισμού, του Φ. Α. Χάγιεκ, ήδη από το 1939, για την ανάγκη «ομοσπονδιακών μορφών στην Ευρώπη, που θα ακυρώσουν ή θα μειώσουν δραστικά τη δυνατότητα κοινωνικών παρεμβάσεων στην οικονομία, τις οποίες προσφέρουν, με διαβαθμίσεις έστω, οι δομές του εθνικού κράτους».

Ποιος κάνει κουμάντο στην ΕΕ;

Ας τα δούμε ένα ένα: Η Κομισιόν είναι νομοθετικό (κατά το ήμισυ, καθώς μοιράζεται το νομοθετικό έργο με τα συμβούλια υπουργών) και ταυτόχρονα εκτελεστικό όργανο -η αντίστοιχη κυβέρνηση. Όμως, δεν εκλέγεται, δεν ελέγχεται και δε λογοδοτεί πουθενά, παρά μόνο στις ευρωπαϊκές πολυεθνικές. Η Κομισιόν βασίζει τη λειτουργία της θεσμικά και ουσιαστικά σε ομάδες εμπειρογνωμόνων, στους περίφημους λομπίστες, που ορίζονται απευθείας από τις ευρωπαϊκές πολυεθνικές. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ πως μόνο στις Βρυξέλλες δρουν περίπου 10.000 λομπίστες. Στην περίπτωση της Κομισιόν παραβιάζονται οι πιο θεμελιώδεις αρχές της αστικής δημοκρατίας, που είναι ο διαχωρισμός των εξουσιών και η λογοδοσία της εκτελεστικής εξουσίας σε δημοκρατικά νομιμοποιημένα σώματα.

Αναπόσπαστο στοιχείο της αντιδημοκρατικής δομής της ΕΕ είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που έχει πλήρη ανεξαρτησία από τις κυβερνήσεις, αλλά και τους υπόλοιπους ευρωπαϊκούς θεσμούς, ακόμη και από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο! Η ΕΚΤ χαράζει τις νομισματικές και χρηματοπιστωτικές πολιτικές της σε αποκλειστική διαβούλευση με τις ιδιωτικές τράπεζες και τα funds. τα αποτελέσματα τα χουμε ζήσει στο πετσί μας…

Το μόνο όργανο που εκλέγεται από τους λαούς, το Ευρωκοινοβούλιο, έχει σχεδόν διακοσμητικό ρόλο με ασήμαντες αρμοδιότητες. Είναι ένα σαθρό ομοίωμα δήθεν κοινοβουλευτικής λειτουργίας, με μόνο στόχο να κρύψει ακριβώς την απόλυτα αυταρχική δομή της λήψης αποφάσεων στην ΕΕ. Είναι, θα έλεγε κανείς, η ντροπή της αστικής δημοκρατικής κοινοβουλευτικής παράδοσης: δεν έχει καμιά τυπική κοινοβουλευτική λειτουργία. Έτσι π.χ. δε διορίζει κυβέρνηση, όπως είναι στην περίπτωσή μας η Κομισιόν. Δε νομοθετεί, παρά μόνο γνωμοδοτεί ή και συναποφασίζει τελευταία σε κάποιες οριακές περιπτώσεις. Το κυριότερο, δεν ελέγχει την εκτελεστική εξουσία, πέρα από τις ανέξοδες προσχηματικές συζητήσεις με τους διάφορους θεσμικούς εκπροσώπους της ΕΕ, που δεν αλλάζουν σε τίποτα τις αποφάσεις της και λειτουργούν ως επίφαση κοινοβουλευτικού ελέγχου.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι κι αυτές οι ίδιες οι στεγανές θεσμικές εκφράσεις της ΕΕ παραμερίζονται συνήθως από την άτυπη πυραμιδωτή δομή και ιεραρχία που συγκροτούν τα ηγεμονικά κεφάλαια και κυρίως το γερμανικό κεφάλαιο. Δε μιλάμε πλέον για την εγγενή ανισοτιμία που έχει υποχρεωτικά κάθε μόρφωμα συνασπισμού ή ένωσης κεφαλαίων. Μιλάμε για ένα καθεστώς κάθετης εσωτερικής επιβολής. Πρόκειται κυριολεκτικά για τον ορισμό της ΕΕ ως σύγχρονης απολυταρχίας του κεφαλαίου.

Και ο λαός;

Εκκωφαντικό όμως είναι κι αυτό που υποστηρίζουν σε γραπτά τους ακαδημαϊκοί «οργανικοί διανοούμενοι» της ΕΕ. Οι κύριοι αυτοί υποστηρίζουν επώνυμα με κάθε σοβαρότητα στον 21ο αιώνα πως η όποια λαϊκή επίδραση και παρέμβαση είναι ανεπιθύμητη ως αντιεπιστημονική, ακριβή και αντιπαραγωγική!

Δεν πρέπει να μας προκαλεί όμως εντύπωση. Είναι μια σύγχρονη θεωρητικοποίηση της βαθιάς παραδοσιακής εχθρότητας των ελίτ προς τον λαό. Η φιλελεύθερη παράδοση –κι όχι μόνο η σύγχρονη νεοφιλελεύθερη εκδοχή της– διακρίνεται για την περιφρόνηση, την απέχθεια, αλλά και τον φόβο για τον λαό, τον οποίο αντιλαμβάνονται ως «πλήθος που δεν αποτελείται από πλήρως έλλογα όντα, καθώς κατά κύριο λόγο στις αποφάσεις τους κυριαρχούν τα πάθη τους». Είναι κάτι που εκφράζεται άλλοτε ανοιχτά και άλλοτε υπόρρητα. Αυτό ερμηνεύει και το σημερινό εμμονικό ολιγαρχικό στερεότυπο περί «λαϊκισμού» από όλες τις ευρωπαϊκές ελίτ. Είναι κάτι που στηρίζεται ακριβώς σε αυτό το ιδεολογικό υπόβαθρο περιφρόνησης των λαών.

*Ο Θοδωρής Βουρεκάς είναι εκπαιδευτικού και μέλους της Πρωτοβουλίας για την αποδέσμευση από την ΕΕ ΔιΕΕξοδος

 

(Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: AP/ Alessandra Tarantino)