Δημήτρης Παπαδημητρίου στο NEWS 24/7: Στον Χατζιδάκι χρωστάω την εκτίμησή μου για το τραγούδι

Την Μεγάλη Τετάρτη 28 Απριλίου, ο συνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου παρουσιάζει στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση το τρίτο μέρος του «Μεγάλου Αιρετικού», ολοκληρώνοντας έτσι έναν κύκλο τραγουδιών εμπνευσμένο «από την ανυπότακτη, αντισυμβατική και επαναστατική παγκόσμια ποίηση». Οκέι, ας το αναπροσαρμόσουμε τώρα στα μέτρα των ημερών: την Μεγάλη Τετάρτη 28 Απριλίου, ο συνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου παρουσιάζει ΑΠΟ την Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών –τα υπόλοιπα, όπως παραπάνω…

Διαδικτυακά, λοιπόν, από την πλατφόρμα της Στέγης, θα μεταδοθούν τα τραγούδια του τρίτου μέρους του έργου του Παπαδημητρίου. Αρκούντως λυπηρό, αν σκεφτεί κανείς ότι το πρώτο και το δεύτερο μέρος είχαν, βέβαια, παρουσιαστεί μέσω κανονικής, παλλόμενης συναυλίας τον Φεβρουάριο και τον Νοέμβριο του 2019… Από την άλλη πάλι, η ιντερνετική μετάδοση έχει και τα καλά της. Διότι εκτός από δωρεάν, είναι και διαθέσιμη χωρίς χρονικό περιορισμό, ήτοι όποτε θελήσει κανείς, από την Μ. Τετάρτη και μετά, μπορεί να (ξανα)παρακολουθήσει την ωριαία συναυλία με την Βερόνικα Δαβάκη, τον Πάνο Παπαϊωάννου και τον Γιώργο Φλωράκη να ερμηνεύουν καινούρια τραγούδια που μελοποιούν «αιρετική» ποίηση μεγάλων ελλήνων και ξένων λογοτεχνών –από Αριστοφάνη έως Μπρεχτ. Να σημειώσουμε, ότι η λογοτεχνική επιμέλεια του κύκλου είναι του (ποιητή) Γιώργου Κοροπούλη, ενώ την σκηνοθεσία της μαγνητοσκόπησης υπογράφει η (εξαιρετική ντοκιμαντερίστρια) Αγγελική Αριστομενοπούλου.

Ενόψει της Μεγαλοβδομαδιάτικης συναυλίας, ο κ. Παπαδημητρίου απάντησε στις ερωτήσεις του NEWS 24/7.

«Μεγάλος Αιρετικός», μέρος τρίτο και καταληκτικό, λοιπόν. Πόσα ποιήματα, ή ποιητές συνόδεψαν αυτήν την φορά οι μουσικές σας συνθέσεις;

Μέρος τρίτο σίγουρα μεν, αλλά… και καταληκτικό δεν το ορκίζομαι! Το θέμα είναι κυριολεκτικά τεράστιο, και ακριβώς του γούστου μου. Ήδη θα προσέθετα άλλα έξι [ποιήματα] –των Σαχλίκη και Λαπαθιώτη περιλαμβανομένων, λόγου χάρη– τα οποία, αν και ήσαν στα σχέδια, δεν φτάσαν μέχρι την πραγματοποίηση καθώς οι υποψηφιότητες πλήθυναν. Στην αρχή σκεφτόμουν να μην είναι οι αναμενόμενοι. Και τώρα αναρωτιέμαι πώς γίνεται να μην περιέχονται οι… αναμενόμενοι.

Πρόκειται, θεωρείτε, για τραγούδια που δύνανται να σταθούν και έξω από το συγκεκριμένο πλαίσιο που τα δημιούργησε;

Φυσικά και τα τραγούδια αυτά στέκουν σαν απόλυτες μονάδες, αν και ανήκουν στον μεγάλο τους κύκλο. Αυτό είναι που τους δίνει και την αυτονόητη αυτονομία τους, ότι δηλαδή ανήκουν κάπου. Αν δεν ανήκαν πουθενά θα είχαμε να διαχειριστούμε και το τίποτε…

Ισχύει ότι ξεκινώντας δεν είχατε και σε μεγάλη υπόληψη το τραγούδι ως μουσική πρακτική, μέχρι που μια κόντρα σας με τον Μ. Χατζιδάκι επί του θέματος σάς άλλαξε, τρόπον τινά, μυαλά; Για ποιο λόγο, αλήθεια, είχατε αυτήν την άποψη για το τραγούδι;

Ναι, αληθεύει όλο αυτό. Στον Μάνο χρωστάω αυτή την μεγάλη, και αυτονόητη ιστορικά, αποκάλυψη: η ελληνική ιστορία περιέχει μόνο τραγούδια –από τα έπη μέχρι τα εκκλησιαστικά, τα ακριτικά, τα δημώδη κλπ. Η ποίηση είναι παιδί του τραγουδιού. Αλλά και η «καθαρή» μουσική γεννήθηκε από το τραγούδι. Η κλασική μουσική, που είναι παιδί εθνικών μουσικών σχολών, εννοείται ότι κατάγεται από την φωνητική μουσική του κάθε τόπου.

Φυσικά και το τραγούδι με συγχώρεσε, όπως όλοι οι ευγενείς αντίδικοι, γιατί παραδέχτηκα τη λάθος μου ευθαρσώς. Ήδη, όμως, και από τότε ήμουν ένας επαγγελματίας λαϊκός πολύ-οργανοπαίκτης που έπαιζε σχεδόν όλα τα γνωστά λαϊκά και έντεχνα τραγούδια, παράλληλα με το κλασικό ρεπερτόριο που σπούδασα. Μην ξεχνάτε, ότι εγώ έπαιξα, λόγου χάρη, μπαγλαμά στην “Εποχή της Μελισσάνθης”! Έτσι το τραγούδι, κι όταν αλληθώριζα, ήξερε ότι του ανήκω.

Αυτό που με εκνεύριζε ως νέο μουσικό –και εξακολουθεί να με εκνευρίζει ακόμα, που είμαι… νεότερος– είναι ότι η φυσική μας απόλυτη ροπή προς την αρχαία πηγή, δηλαδή το τραγούδι όπου ποίηση και μουσική ήσαν ένα, είναι ταυτόχρονα τροχοπέδη στην εξέλιξη της καθαρής μας μουσικής. Ενώ στην αποκολληθείσα ποίηση δεν συνέβη το ίδιο. Ο συνθέτης στην μαζική συνείδηση είναι αυτονόητα συνθέτης τραγουδιών και μόνο. Υπάρχει, δηλαδή, αυτό που ονόμαζα τραγουδοκρατία. Αν σε αυτό προσθέσετε την εμπορική και την χρηστική παράμετρο, εύκολα ο πουρίστας νεαρός συνθέτης θα υπερασπιζόταν την τέχνη της μουσικής και ως ανεξάρτητης τέχνης. Όμως με όλα αυτά, νομίζω, βρήκα εν τέλει και τον προσωπικό δρόμο μου: αντιμετωπίζοντας το τραγούδι σαν μια πυκνή σύνθεση, και τη συμφωνική μου μουσική σαν αβίαστο ποτάμι, σαν τραγούδι. Βγήκα κερδισμένος από αυτό και στα δύο πεδία –που τελικά γίναν μέσα μου ένα.

Μολαταύτα, το τραγούδι δεν σας κράτησε στάλα κακία ανταμείβοντάς σας με σουξέ που αντέχουν για χρόνια. Ποιο είναι ένα τραγούδι σας που ξεχωρίζετε; Κι ένα άλλου συνθέτη/ τραγουδοποιού, Έλληνα ή όχι, που διαχρονικά σας συνεπαίρνει;

Έγραψα και πολλά πιο γνωστά τραγούδια από αυτά που αναφέρατε. Και πολλά πολύ πιο λαϊκά από όσο θα περίμενα και ο ίδιος… Όπως η «Άννα της Κοκκινιάς» με το Μαργαρίτη, ή και το «Ένα τραγούδι μακρινό» με τον Θέμη Αδαμαντίδη. Ίσως χρειάζεται να θυμηθούμε και το «Αν είσαι πλάι μου» με τον Μητροπάνο. Ή το «Στα ίδια μέρη θα ξαναβρεθούμε» με τον πρωτοεμφανιζόμενο τότε Ανδρεάτο. Όμως για μένα, το τραγούδι είναι η ιδιαίτερη μου μουσική πατρίδα. Η συμφωνική μουσική είναι το μεγάλο μου ταξίδι. Δεν χαρίζω κανένα από τα δυό. Ο «Μεγάλος Αιρετικός» (όπως και οι προγενέστεροι κύκλοι των Μετασχηματισμών, «Τραγούδια της Αιώνιας Φυγής», «Του Έρωτα η Μαύρη Δόξα», όπως και οι « Μπαλάντες της Οδού Ατθίδων» όλα με τον Γιώργο Φλωράκη, και τον Διονύση Καψάλη), ορίζει ξεκάθαρα την ασυμβίβαστη τραγουδιστική πορεία μιάς γενιάς προς ένα σημαντικό νέο είδος τραγουδιού.

Ξέχασα να πω ένα τραγούδι ενός άλλου συνθέτη που με συνεπαίρνει! Δεν θα μιλήσω για τους προηγηθέντες της εποχής μου δίσκους. Θα πω για πολλά, που βγήκαν μεν στην εποχή μας, αλλά η χρονική απόσταση μάς εξασφαλίζει αρκετά στην κρίση. Τα λέω έτσι χύμα, χωρίς καλλιστεία. Το «Κοντά στη δόξα μια στιγμή» ολόκληρο, του [Νίκου] Ξυδάκη. Το «Κέντρο διερχόμενων» του δασκάλου [Νίκου] Μαμαγκάκη. Το «Μαμά, γερνάω», τα «Σκουριασμένα χείλη», και τόσα άλλα του [Σταμάτη] Κραουνάκη. Τα τραγούδια του [Βαγγέλη] Κορακάκη («Πρώτο φθινόπωρο», «Μάνα που ζω», «Παιδί θλιμμένο»). Ακόμα το «Αερικό» του [Βαγγέλη] Καζαντζή. Αυτά μου ήρθαν αυτόματα. Σίγουρα είναι κι αλλά τόσα… Α ναι! Η «Ζήνωνος» του [Νίκου] Ζούδιαρη. Η «Ζωή κλεμμένη» του [Σταμάτη] Σπανουδάκη… Πολλά. Πολλά. Ευτυχώς!!

Από «Το παράπονο» του Οδυσσέα Ελύτη με την φωνή της Ελευθερίας Αρβανιτάκη, μέχρι «Το σκάκι» του Μανόλη Αναγνωστάκη σε ερμηνεία Γεράσιμου Ανδρεάτου –για να μείνουμε στα πιο γνωστά– όλο και επιστρέφετε στην μελοποίηση της ποίησης. Πώς έτσι;

Η στιχουργική είναι η μαμά της ποίησης. Ο Όμηρος ήταν στιχουργός! Η διαφορά για μένα είναι μόνο η προφορικότητα. Η υποχρεωτική προφορικότητα δίνει στην στιχουργική άλλη ποιότητα εκφοράς των ίδιων νοημάτων. Η προφορικότητα υποχρεώνει σε ευσύνοπτη και ευμνημόνευτη εκφορά νοημάτων, που η βαθιά τους κατανόηση οδήγησε σε απλή και λιτή καταγραφή τους. Η ίδια η προφορικότητα ορίζει και την ανάγκη απομνημονευτικών τεχνικών: η ρίμα και η προσωδία, η επαναληπτικότητα μερών είναι καταλύτες βοηθητικοί στην απομνημόνευση ακόμα και επών. Ο γραπτός λόγος έδωσε στην ποίηση ποιότητες αποδέσμευσης από όλα αυτά. Την απελευθέρωσε. Αλλά την αποκόλλησε από την λαϊκότητα της. Όταν, λοιπόν, αναγνωρίσω ποίημα που έχει, παρόλα αυτά, τα χαρακτηριστικά του στίχου, ένα τραγούδι γεννιέται μέσα μου. Ο γυμνοσάλιαγκας ξαναβρίσκει το καβούκι του. Αλλά και ο στίχος για να τον κάνω τραγούδι, πρέπει να έχει μέσα του μια ποιητική μεγαλοσύνη εκπεφρασμένη απλά. Όχι αφελή απλοϊκότητα.

Μιλώντας για τους ποιητές του «Μεγάλου Αιρετικού», καλά ο Αριστοφάνης, ο Καβάφης, ο Μπρεχτ, ο Ρίλκε, ο Εμπειρίκος αποτελούν λίγο-πολύ καθεστηκυίες αξίες. Πείτε μου, όμως, τι σας προσέλκυσε στα μεταφυσικά, ενίοτε σκωπτικά ποιήματα του Τζον Νταν, ενός Άγγλου ποιητή και μετέπειτα κληρικού του 17ου αιώνα; Ή του Στέφανου Σαχλίκη, σατιρικού ποιητή από την Κρήτη του 14ου αιώνα;

Ο Τζον Νταν (ή Ντον) είναι από μόνος του μια σπουδαία περίπτωση! Ο «Ψύλλος» του μου ακούστηκε σαν ένα γάργαρο γέλιο που ξέφυγε ως πήδαξ από το στόμα ενός έξυπνου, ζωηρού και ερωτιάρη ιεροκήρυκα –που θα γινόταν σίγουρα φίλος μου! Ο δε Σαχλίκης, δυστυχώς όχι, δεν πρόλαβε να μπει στο κόλπο. Θα μπει όμως! Ο [Ουίσταν Χιού] Όντεν και ο [Φίλιπ] Λάρκιν, μαζί με τον [Σαρλ] Μπωντλαίρ και τον Αλέξανδρο Σχοινά, μια χαρά με οδήγησαν στο μέρος που θα τον συναντήσω… (Να’ ναι καλά ο Κοροπούλης και ο Καψάλης με τις τρομερές τους μεταφράσεις!)

«Ο Μεγάλος Αιρετικός» αφιερώνεται, λέτε, στην πνευματική, ηθική και αισθητική ελευθερία, ει μη και ελευθεριότητα. Αρχές του 2021, με την πανδημία και τις ασύλληπτες κοινωνικές συνέπειές της να συμπληρώνουν χρόνο-και-βάλε πάνω απ’ τα κεφάλια μας, πού να την αναζητήσει κανείς σήμερα την πνευματική, ηθική και αισθητική ελευθερία;

Η μόνη πραγματική συμμετοχή του κορονοϊού σε αυτά είναι ότι τον περιφρόνησα κανονικά. Δεν είναι λίγο αυτό! Έγραψα είκοσι από τα τριάντα αυτά τραγούδια [του κύκλου], ένα κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα, και ένα έργο για τις Θερμοπύλες/Σαλαμίνα –μεταξύ άλλων. Τα ηχογράφησα κιόλας. Ίσως, ο ιστορικός του μέλλοντος (sic) θα βρει κάποια θετική, η αποθετική, σύνδεση ανάμεσα στην πανδημία, τις Θερμοπύλες, το κοντσέρτο για πιάνο, και τον Μεγάλο Αιρετικό… Εγώ δεν θα το διακινδύνευα! Όμως, ακριβώς με την περιφρόνηση προς την πανδημία και τα παράγωγά της ψευδό-ιδεολογήματα, ο Αιρετικός ξεμπλοκάρει τις μικρές θρομβώσεις στα τριχοειδή του εγκεφάλου, κινητοποιεί ερωτικά το χιούμορ, και αντίστροφα, ανατρέπει και τεστάρει τις αντοχές των παραδοχών μας. Μελέτες έδειξαν πως ο κορονοϊός ποντάρει στην βαρεμάρα και τη μοναξιά μας. Είμαστε εδώ όλοι, οι Μεγαλοαιρετικοί. Μαζί σας. Για νέες περιπέτειες.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις