Είδαμε “Τα 4 επίπεδα της ύπαρξης”: Πώς μια ελληνική ροκ μπάντα των '70ς πήρε Grammy

Στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ της Ηλιάνας Δανέζη, “Τα 4 επίπεδα της ύπαρξης” μία ελληνική μπάντα των 70s κάνει περίπου ένα κβαντικό άλμα.

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΤΣΑΤΣΑΡΑΓΚΟΥ
17 Φεβρουαρίου 2023 06:48

Μια διδακτική σε πολλά επίπεδα βραδιά ήταν αυτή στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) στον Ταύρο (13/2), όπου στο πλαίσιο του μηνιαίου κύκλου προβολών “Το ελληνικό ντοκιμαντέρ συναντά το κοινό του“, παρακολουθήσαμε το βραβευμένο ντοκιμαντέρ της Ηλιάνας Δανέζη, “Τα 4 επίπεδα της ύπαρξης”.

Ακούγεται σαν φιλοσοφικό πόνημα πεφωτισμένου γκουρού από το Θιβέτ, αλλά δεν είναι. Πρόκειται για την ιστορία της ψυχεδελικής ροκ ελληνικής μπάντας των 70s με το όνομα “Τα 4 επίπεδα της ύπαρξης”, που εάν και έβγαλε έναν μόνο δίσκο και έπαιξε τρία μόνο live, κατάφερε να ακουμπήσει τα βραβεία Grammy το 2010.

Δεκαετίες μετά τη διάλυση του ελληνικού συγκροτήματος, ο Jay Z ενσωμάτωσε ένα riff από το κομμάτι “Κάποια μέρα στην Αθήνα” στο τραγούδι “Run this Town” του Kanye West και της Rihanna, το οποίο πήρε δύο βραβεία Grammy. Μάλιστα η Rihanna πρόσφατα τραγούδησε το κομμάτι στην εμφάνισή της στο Super Bowl.

Το ντοκιμαντέρ έχει τρομερό ενδιαφέρον γιατί δεν είναι μια ξερή αναπόληση της ροκ ελληνικής σκηνής των 70ς, αλλά μια ιστορία ενηλικίωσης τεσσάρων αυτοδίδακτων μουσικών που έψαχναν το νόημα της ζωής και που πολλά χρόνια μετά, μια σειρά τυχαίων γεγονότων δημιούργησε ένα… κβαντικό άλμα.

Παρούσα στην προβολή τη Δευτέρα 13/2 ήταν η δημιουργός του ντοκιμαντέρ, δημοσιογράφος Ηλιάνα Δανέζη, η οποία προσέγγισε τα τρία εν ζωή πρώην μέλη της μπάντας: τον δημοσιογράφο και συνδικαλιστή Θανάση Αλατά (κιθάρα), τον Χρήστο Βλαχάκη (τύμπανα) και τον Νίκο Γράψα (φωνητικά, κιθάρα) για να διηγηθούν την ιστορία τους σε ένα συγκινητικό reunion. Στην επανένωση του γκρουπ απουσιάζει δυστυχώς το τέταρτο μέλος, ο Μάριος Γιαμαλάκης (φωνητικά και μπάσο), ο οποίος δεν βρίσκεται πια στη ζωή.

Η Ηλιάνα Δανέζη μάς περιέγραψε γλαφυρά πώς ξεκίνησαν όλα και τι δυσκολίες αντιμετώπισε: “Ήταν μια δύσκολη περίοδος για μένα το 2018 και είπα ότι πρέπει να βγω από αυτή τη σκοτεινή φάση της ζωής μου με κάτι πάρα πολύ φωτεινό. Είμαι αυτοδίδακτη, δεν είχα σπουδές σκηνοθεσίας, αν και έχω δουλέψει πολύ στην τηλεόραση και είχα το know how. Ψάχνοντας και διαβάζοντας για μουσικές ιστορίες εντελώς τυχαία έπεσα πάνω σε αυτή. Είπα, είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό, ας το διερευνήσω.

Συνάντησα τον Θανάση (Αλατά) και έτσι ξεκίνησαν όλα. Γυρίσαμε στις γειτονιές, με πήγε εκεί που γίνονταν τα live, κάναμε παντού βόλτες με το αυτοκίνητο. Μου εμπιστεύτηκε το προσωπικό του αρχείο και έτσι άρχισε η περιπέτεια να αποτυπωθεί αυτή η διαδρομή στο σήμερα. Να οπτικοποιηθεί και να έχει μια ζωντάνια, όχι μόνο αφηγήσεις. [..] Με υποδέχτηκαν όλοι θερμά, άνοιξαν το σπίτι τους. Πήγαμε στη Ζάκυνθο, στην Ολλανδία, κάναμε reunion, παίξαμε μουσική, κλάψαμε. Και σίγουρα οι παρέες κάνουν τη διαφορά”. Στην προβολή της ταινίας το παρών έδωσε και ο Θανάσης Αλατάς που πήρε το μικρόφωνο και μας εξήγησε τα… ανεξήγητα!

Τι είναι το ντοκιμαντέρ “Τα τέσσερα επίπεδα της ύπαρξης”;

Είναι ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο όπου μαθαίνουμε πώς συναντήθηκαν τέσσερις νέοι σε μια εποχή που όσοι είχαν μακριά μαλλιά κινδύνευαν με ξύλο, ήταν της μόδας ο Περπινιάδης και η Ρία Νόρμα και η επίσημη ελληνική μουσική μιλούσε για πρόβατα και βοσκοπούλες. Με έναν απλό και μεστό τρόπο, τα μέλη του συγκροτήματος, αλλά και γνώστες της τότε μουσικής σκηνής, μας εξηγούν το πώς ένας δίσκος μιας μπάντας που ελάχιστοι γνώριζαν έγινε συλλεκτικός και πώς κατάφερε να προσγειωθεί στο γραφείο του πιο επιδραστικού ράπερ στην υφήλιο. Και φυσικά ξανασυναντιούνται σήμερα για να παίξουν και πάλι μαζί!

"Τα 4 επίπεδα της ύπαρξης"

Αρχές δεκαετίας του ’70 και μικρά ροκ συγκροτήματα ξεκινούν να παίζουν σε αποθήκες, υπόγεια ή ακόμα και σε εφηβικά υπνοδωμάτια, ξεσηκώνοντας ολόκληρη τη γειτονιά. Μουσικές επηρεασμένες από την Αμερική και από ό,τι μπορούσαν μετά βίας να αγοράσουν, να δανειστούν ή και να ακούσουν λαθραία στα ελάχιστα δισκάδικα της εποχής. Η εβδομάδα γεμάτη υποχρεώσεις, αλλά το σαββατοκύριακο ήταν όλο διαθέσιμο για μουσικούς πειραματισμούς.

“Η γειτονιά μας ήταν στον Άγιο Φανούριο των Λιοσίων, φτωχόσπιτα αλλά υπήρχε μία χαρά” λέει στο ντοκιμαντέρ ο Χρήστος Βλαχάκης (πρώην ντράμερ της μπάντας και σήμερα γιατρός στην Ολλανδία). “Περιμέναμε το πανηγύρι της γειτονιάς, με τα καφενεία, τις ταβέρνες να ψήνουν, και άκουγαν λαΐκά. Εγώ από την άλλη όταν πρωτοάκουσα μουσική των Beatles και των Jeffersons Airplane, τρελάθηκα τελείως. Σαν ντράμερ έψαχνα να βρω πώς παίζουν οι Led Zeppelin, οι Pink Floyd, οι Deep Purple.”

Στη Ζάκυνθο σε ημιορεινή τοποθεσία μένει πλέον ο Νίκος Γράψας (πρώην φωνή και κιθάρα, που σήμερα είναι καθιερωμένος μουσικός, συνθέτης και καθηγητής), ο οποίος αφού λέει τις “γυμνές αλήθειες” του συγκροτήματος, ολοκληρώνει με μια βουτιά, γυμνός στα νερά του αγαπημένου του νησιού. “Όταν φτιάξαμε την μπάντα είχαμε κερδίσει την ελευθερία μας. Δεν είχαμε πια πίεση από τις οικογένειες και ξεφεύγαμε ομαδικά. Ήταν τελετές ωρίμανσης αυτές, περάσματος από τη μία ηλικία στην άλλη. Παίζαμε στους συνοικιακούς κινηματογράφους, Κυριακή πρωί, με νεσκαφέ και αναψυκτικό. Ημασταν στην εποχή που άλλαζε ο κόσμος, με το κύμα των χίπις, τα συνθήματα ειρήνης να έρχονται σε μας σαν απόηχος. Νιώθαμε ότι κάποιο λιθαράκι βάζαμε και εμείς σε όλα αυτά” ακούγεται να λέει ο Νίκος Γράψας.

Στον Άγιο Φανούριο στο Ίλιον, είχαν αρχικά δημιουργηθεί από τον Θανάση Αλατά και τον Χρήστο Βλαχάκη οι “Frog’s Eye”. Κατόπιν, το 1974, Αλατάς και Βλαχάκης συναντούν τους Μάριο Γιαμαλάκη και Νίκο Δούναβη και σε ένα υπόγειο στα Σεπόλια “γεννιέται” η μπάντα “Τα 4 Επίπεδα Της Ύπαρξης” (αρχικά “Τα 4 επίπεδα τής Υπάρξεως”). Το όνομα της μπάντας προέκυψε από κάποιο φιλοσοφικό κείμενο σε ένα βιβλίο του Αλατά που έκανε εντύπωση στον Βλαχάκη και το υιοθέτησαν. Η μουσική και οι στίχοι τους ήταν επηρεασμένοι από την αμερικάνικη ροκ, αλλά συνειδητά δεν ήθελαν να εμφανίζονται σε χορευτικά κέντρα της εποχής, για να διατηρήσουν μια παρεΐστικη ανεπιτήδευτη ατμόσφαιρα στη μπάντα. Μετά την αποχώρηση του Δούναβη και την είσοδο στο σχήμα του Νίκου Γράψα, μπήκε το νερό στο αυλάκι.

“Εμείς δεν παίξαμε ποτέ σε μαγαζιά βραδινά, δεν θέλαμε. Το σαββατοκύριακο μας καλούσαν σε πρωινές συναυλίες. Με το συγκρότημα επίσημα έχουμε παίξει τρεις συναυλίες μόνο. Βράδυ δεν θέλαμε να παίζουμε, εξάλλου τα πρωινά δουλεύαμε” λέει ο Θανάσης Αλατάς, δημοσιογράφος και μουσικός παραγωγός. “Ο πατέρας μου, οικοδόμος, κάθε Κυριακή πρωί έβαζε δίσκους και χόρευε από το πρωί, δημοτικά και λαϊκά. Το πρώτο τραγούδι που έμαθα στην κιθάρα ήταν το ‘Εσένα που σε ξέρω τόσο λίγο’. Τα πρώτα βινύλια τα πήρα μετά τα 16. Ο πρώτος μου δίσκος ήταν των Iron Butterfly, μετά Animals. Μάζευα λεφτά και πήγαινα να αγοράσω δίσκους.” λέει στο ντοκιμαντέρ ο Αλατάς.

Με εξώφυλλο έναν μπλε βάτραχο

Το 1975 “Τα 4 Επίπεδα Της Ύπαρξης” κερδίζουν τον διαγωνισμό της ΕΙΡΤ που είχε ως έπαθλο την συμπαραγωγή και κυκλοφορία των τραγουδιών τους με τη δισκογραφική Venus. Η συγκεκριμένη εταιρεία μέχρι τότε κυκλοφορούσε μόνο δίσκους με δημοτικά τραγούδια και λαϊκή μουσική. Στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε όλη τη διαδρομή για την ηχογράφηση που έγινε στα Columbia-Emi (Studio III) στούντιο τον Ιανουάριο του 1976. Οι ηχολήπτες τότε δεν είχαν ιδέα τι θα ηχογραφούσαν και ρωτούσαν ποιος παίζει το… μπουζούκι!

Ο πρώτος (και τελευταίος) δίσκος της μπάντας ήταν γεγονός. Το εξώφυλλο είναι σχέδιο του Θανάση Αλατά, από την εποχή που ήταν στο 3ο έτος στη Βακαλό και ήταν η περίοδος των Frog’s Eye (γι αυτό και ο βάτραχος). Η φωτογραφία της μπάντας στο εξώφυλλο είναι τραβηγμένη στην άδεια τότε πλατεία Μπουρναζίου, εκεί που πήγαιναν καμιά φορά για καφέ. Για την ίδια φωτογραφία, με ένα μέλος λιγότερο, ποζάρουν ξανά οι τρεις τους στο φινάλε του ντοκιμαντέρ. Το ομώνυμο άλμπουμ κυκλοφορεί επίσημα τον Απρίλιο του 1976.

Η διάλυση της μπάντας γίνεται με φυσικότητα, καθώς όλοι πήγαν 26 μήνες φαντάροι, και όπως μας λέει ο Αλατάς μετά επιστρέφουν σε μία άλλη Ελλάδα, στην οποία πρέπει να βιοποριστούν. Πέφτουν δύο φορές θύματα κλοπής, γιατί δεν έχουν συνηθίσει να κλειδώνουν το υπόγειο με τα μουσικά όργανα στα Σεπόλια. Το τέλος γράφεται σε φιλικό κλίμα, καθώς όπως λένε στο ντοκιμαντέρ δεν έχουν ανταλλάξει ποτέ ούτε μία πικρή κουβέντα μεταξύ τους.

“Είπαμε ο σεναριογράφος να γράφει καμιά μπαρούφα, αλλά τέτοια παραμύθια δεν γίνονται”

Στην ταινία “Η Απίστευτη Ιστορία του Μπέντζαμιν Μπάτον” υπάρχει μια διαδοχή σκηνών όπου πολύ μαεστρικά βλέπουμε την αλυσίδα των τυχαίων γεγονότων που οδηγούν στον τραυματισμό της Ντέιζι (Κέιτ Μπλάνσετ). Αν κάποιο από αυτά δεν είχε συμβεί με διαφορά δευτερολέπτων, όλα θα ήταν τελείως διαφορετικά. Κάτι τέτοιο μου θύμισε η αλυσίδα μικρών ασήμαντων γεγονότων που έφεραν το… Grammy για μια “φράση” του τραγουδιού “Κάποια μέρα στην Αθήνα”.

“Ο δίσκος έκανε μια διαδρομή εδώ και έφυγε, με διάφορους τρόπους, για το εξωτερικό. Πιστεύω άρεσε στους συλλέκτες και σιγά σιγά μπήκε σε παγκόσμιους καταλόγους. Μέχρι το 1996 πάντως εμείς δεν είχαμε ιδέα για την πορεία του. Πήρα τα δικαιώματα του δίσκου και μετά από 3-4 χρόνια έδωσα το δικαίωμα σε έναν Αμερικανό να βγάλει 1.000 CD. Αρχικά είχαν κυκλοφορήσει περίπου 500 δίσκοι” είπε στη συζήτηση μετά την προβολή του ντοκιμαντέρ ο Θ. Αλατάς.

“Ιούνιος του 2009 ταλαιπωρημένος από τα συνδικαλιστικά προσπαθώ να επιβιώσω, μακριά από τα μουσικά. Χτυπάει ένα τηλέφωνο και με αναζητούν γιατί θέλουν μία επαφή με τους ανθρώπους που έχουν τα δικαιώματα του δίσκου ‘Τα 4 Επίπεδα της Ύπαρξης. Θέλουν ένα τραγούδι για να το βάλει ένας ράπερ σε μία παραγωγή μιας κοπέλας που κάνει. Δεν μας είπαν ονόματα στην αρχή”. Ο ράπερ ήταν o Jay Z και η κοπέλα η Rihanna. Προφανώς ήθελαν την άδεια κάποιας εταιρείας, αλλά ο Αλατάς (το κομμάτι είναι σε στίχους δικούς του και παίζει την κιθάρα) είχε αποκτήσει ήδη τα δικαιώματα σε πρότερη φάση, οπότε η συμφωνία κλείστηκε απευθείας χωρίς μεσάζοντες.

[…] “Σε αυτό το τηλέφωνο θα σε πάρουν να ακούσεις το κομμάτι διαμορφωμένο και να δώσεις το οκ για να σε ηχογραφήσουν, μου είπαν”. Έτσι και έγινε. Η Δανέζη στο πλαίσιο του ντοκιμαντέρ εντόπισε τον ενδιάμεσο Αμερικανό μάνατζερ και έχουμε και τη δική του μαρτυρία στην ταινία. Υπογραφές έπεσαν και για τη συμμετοχή του κομματιού στις υποψηφιότητες για τα Grammy, όπου το “Run This Town” που έχει ένα μικρό κομμάτι της κιθάρας του Αλατά απέσπασε δύο βραβεία, στις κατηγορίες Καλύτερης Ραπ Σύνθεσης και Καλύτερου Ραπ Ντουέτου. Ο Αλατάς αναφέρεται στη σύνθεση και άρα το ένα Grammy είναι και… δικό του.

Facebook

Όταν η Rihanna έδωσε συναυλία στη χώρα μας, προσπάθησε να τη συναντήσει, όμως η τραγουδίστρια μπήκε στην λιμουζίνα της και έφυγε κατευθείαν για το ξενοδοχείο της χωρίς να συναντήσει κανέναν.

Τα χρήματα που λαμβάνει από τα δικαιώματα είναι ένα δώρο, και σίγουρα πολύ καλύτερα από ένα… λαχείο! “Παίξαμε μουσική μέσα από την καρδιά μας“, λέει, “και με κάποιο τρόπο εκείνη το ανταπέδωσε“. “Ο δίσκος τιμά όλα τα συγκροτήματα που έπαιξαν εκείνη την εποχή στη Δυτική Αττική. Όσα δεν πρόλαβαν να ηχογραφήσουν, όσα επαιξαν αλλά διαλύθηκαν – ‘φόρτωσα’ αυτό το συναίσθημα στον δίσκο γιατί το ένιωθα. Μια φορά και έναν καιρό, κάποια μέρα στην Αθήνα” είπε ο Θανάσης Αλατάς, κλείνοντας τη βραδιά με σκέψεις περί τύχης και τυχαιότητας.

Το tracklist του άλμπουμ