Όσα μας τραγούδησε ο Σαββόπουλος – 20 τραγούδια για το “αντίο”

Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 81 ετών ο Διονύσης Σαββόπουλος, αφήνοντας πίσω του ένα ανεπανάληπτο αποτύπωμα στην ελληνική μουσική και τον πολιτισμό. Δημιουργός που σημάδεψε γενιές με τη σκέψη, τη φωνή και τη σπάνια ματιά του πάνω στα πράγματα, υπήρξε ένας από τους πιο εμβληματικούς τραγουδοποιούς του τόπου – ένας καλλιτέχνης που συνέδεσε τη μουσική με την κοινωνία, την ποίηση με την καθημερινότητα και τον στοχασμό με το τραγούδι. Με την απώλειά του κλείνει ένα μεγάλο μουσικό κεφάλαιο της σύγχρονης Ελλάδας, αλλά τα τραγούδια του θα συνεχίσουν να μας συντροφεύουν και να τραγουδιούνται.

Μέσα στον ανεξάντλητο θησαυρό των τραγουδιών που μας χάρισε ο Διονύσης Σαββόπουλος, διαλέξαμε είκοσι – θα μπορούσαν να είναι εκατό. Όχι γιατί είναι τα “καλύτερα”, ούτε γιατί ξεχωρίζουν με βάση τη σημασία ή τη χρονική τους σειρά, αλλά γιατί, σήμερα η απώλεια μάς κάλεσε να τα ξανακούσουμε. Μικρές ιστορίες, θραύσματα εποχών, εικόνες, πρόσωπα και συναισθήματα που συνεχίζουν να μας ψιθυρίζουν, χρόνια μετά, σαν να γράφτηκαν μόλις χτες.

Γεννήθηκα στη Σαλονίκη

Ο Διονύσης Σαββόπουλος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 2 Δεκεμβρίου 1944. Και όπως αναφέρει σε ένα από τα πιο μελαγχολικά και ποιητικά τραγούδια του «Γεννήθηκα στη Σαλονίκη, να δω τους ποιητές πρόλαβα εγώ…». Ένα αυτοβιογραφικό διαμαντάκι με την καθοριστική συνδρομή της Άλκηστις Πρωτοψάλτη στα ρεφρέν και του Νίκου Παπάζογλου στα φωνητικά της τελευταίας στροφής.

Συννεφούλα

Μία ταινία του Τρυφό (το “Ζιλ και Τζιμ” με τη Ζαν Μορό) στην οποία έπαιζε ένα βαλς, αλλά και “μια τσαπερδόνα που τον ταλαιπωρούσε εκείνη την περίοδο”, υπήρξαν η αφορμή για να σκαρφιστεί για πρώτη φορά τα στιχάκια της “Συννεφούλας” στα 16-17.

Δημοσθένους λέξις

«Έχω μείνει σε ένα κελί για πάρα πολύ καιρό. Μπορεί βέβαια να ήμουν στενεμένος, αλλά ένα φως μέσα μου έγραφε τραγούδια» είχε πει ο Σαββόπουλος σε παλαιότερη συνέντευξή του. Το τραγούδι “Δημοσθένους λέξις” γράφτηκε μέσα στη φυλακή. «Άλλοι ταλαιπωρήθηκαν περισσότερο αλλά και για μένα ήταν δύσκολα γιατί με έριξαν σε ένα κελί και δεν πέρναγε η ώρα. Σε κάποια στιγμή βλέπω από τον φεγγίτη του κελιού το υπερυψωμένο δωμάτιο του αξιωματικού υπηρεσίας. Από το ταβάνι κρεμόταν ένα φωτιστικό. Ήταν το ακριβώς ίδιο φωτιστικό που είχαμε στο πατρικό μου σπίτι στο σαλόνι. Μου φάνηκε σαν να ήρθε ένα φως από τα παιδικά μου χρόνια και να με βρήκε στη φυλακή. Ένιωσα μια παρηγοριά. Έχω, μπορώ να πω, γλυκές αναμνήσεις από τη φυλακή. Ακόμα και μέσα στη φυλακή έγραφα τα τραγούδια. Ήταν δύσκολα χρόνια». Την ιστορία μάς τη αφηγήθηκε και στο Rockwave το περασμένο καλοκαίρι καθισμένος στο κέντρο της σκηνής.

Το χειμώνα ετούτο

Το τραγούδι “Το χειμώνα ετούτο” κυκλοφόρησε το 1979 και αρχικά δεν περιλαμβανόταν στην αρχική του έκδοση. Αποτελεί ένα από τα κομμάτια που κυκλοφόρησε στη συλλογή “Σαββοπουλιάδα Η΄: Τραπεζάκια έξω”. Το υπέροχο εξώφυλλο από τον Αλέξη Κυριτσόπουλο.

Άγγελος εξάγγελος

Ο «Άγγελος – εξάγγελος» ήταν η ελληνική εκδοχή του “The Wicked Messenger” του Bob Dylan – μια δημιουργική μεταφορά, όπου ο σαββοπουλικός λόγος και η ελληνική πραγματικότητα συναντούν το πνεύμα της αμερικανικής ροκ ποίησης.

Χουλιγκάνοι

Από τα “Τραπεζάκια έξω” του 1993.

Στη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ

O Διονύσης Σαββόπουλος έγραψε το τραγούδι “Στη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ” μετά την καταστολή της συγκέντρωσης για το Βιετνάμ στις 17 Νοεμβρίου 1964, όπου αστυνομία και παρακρατικοί επιτέθηκαν στους διαδηλωτές.

Η παράγκα

Η «Παράγκα» του Διονύση Σαββόπουλου είναι η αυτοβιογραφία του, που καλύπτει την περίοδο από το 1963 έως το 1966, περιγράφοντας τις περιπέτειές του από την άφιξή του στην Αθήνα με ωτοστόπ μέχρι την κυκλοφορία του δίσκου «Το Φορτηγό».

Ζεϊμπέκικο

Τρία χρόνια μετά το «Βρώμικο ψωμί», ο Διονύσης Σαββόπουλος επιστρέφει με τον δίσκο «10 χρόνια κομμάτια» – μια αναδρομή και ταυτόχρονα μια νέα αρχή. Ανάμεσα στα τραγούδια που ξεχώρισαν, το «Ζεϊμπέκικο» [«Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια»] γνώρισε δεύτερη, θρυλική εκτέλεση από τη Σωτηρία Μπέλλου. Με τη βαθιά, βιωματική φωνή της, το τραγούδι “απογειώθηκε”, γεφυρώνοντας τη λαϊκή ψυχή με το σαββοπουλικό σχόλιο πάνω στη νεοελληνική πραγματικότητα. Έστω και αν η Μπέλλου τότε είπε τη φράση: “Ουφ βρε Διονύση με έκανες και τραγουδάω ποπ”.

Μια θάλασσα μικρή

Σε μια συνέντευξη που είχε δώσει στον Λευτέρη Παπαδόπουλο και δημοσιεύθηκε στα «Νέα» στις 27 Μαρτίου 1978, ο Μάνος Χατζιδάκις είχε πει για τον Διονύση Σαββόπουλο: «Θεωρώ τον Σαββόπουλο τον σημαντικότερο εκπρόσωπο της γενιάς σου που διαδέχτηκε τη δική μας! Ο Σαββόπουλος, στα τόσα χρόνια που υπάρχει, έχει ήδη δημιουργήσει την προσωπική του ιστορία. [..]. Ο Σαββόπουλος δεν κατέβηκε στην Αθήνα φτιάχνοντας απλώς ένα ωραίο τραγουδάκι. Ο Σαββόπουλος κατέβηκε κουβαλώντας μια προσωπική μυθολογία, η οποία είναι συνδυασμός καταγωγής (Μακεδονία), ενός κλίματος της εποχής που έζησε και έγινε νέος κι ενός κλίματος ποιητικού από μια ομάδα ποιητών της Θεσσαλονίκης που βγήκε. Μπορεί, βέβαια, με όλ’ αυτά να γινόταν απλώς ένας επαρχιακός καλλιτέχνης. Έγινε όμως πανελλαδικός. Αυτό είναι το μεγάλο ταλέντο του. Συγχρόνως, διαμόρφωσε μια ζωή σύμφωνα με τη μουσική του. Αυτά όλα είναι πολύ σημαντικά πράγματα.» Ο Σαββόπουλος πέθανε δύο μέρες πριν από την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννηση του Χατζιδάκι.

Τα κορίτσια που πηγαίνουν δυο δυο

Ήταν το 1966 όταν ο νεαρός τότε Διονύσης Σαββόπουλος έγραψε το τραγούδι “Τα κορίτσια που πηγαίνουν δυο δυο”. Ένα τραγούδι γεμάτο νιότη, θαυμασμό και τρυφερότητα∙ όπως έλεγε ο ίδιος, “είναι ένα τραγούδι που έχει γράψει ένας πολύ νέος άνθρωπος, που θαυμάζει τα συνομίλικά του κορίτσια καθώς διασχίζουν τη λεωφόρο Τσιμισκή στη Θεσσαλονίκη — ένα τραγούδι αγάπης και τρυφερότητας“. Και μια σκέψη για το πώς θα είναι αυτά τα κορίτσια, συμβιβασμένα ίσως, χρόνια μετά… Ένα στιγμιότυπο εποχής, που μέσα από την απλότητά του έγινε διαχρονικό.

Βρώμικο Ψωμί

Η λογοκρισία στο τραγούδι: Ο Σαββόπουλος στη μεγάλη συναυλία για τη Μεταπολίτευση που διοργάνωσε στο Ηρώδειο το 2024, εξομολογήθηκε τη λογοκρισία που έκαναν στο “Βρώμικο Ψωμί” “Με φώναξαν τότε στη Ζαλοκώστα και με ρώτησαν γιατί λέω το “σ΄αυτόν τον τόπο τρώνε βρώμικο ψωμί”. Δεν είχαμε καθαρούς φούρνους στην Ελλάδα; Πού να τους εξηγήσω τότε τι σημαίνει “ποιητική αδεια”. Φτάσαμε σε έναν συμβιβασμό, άλλαξα λοιπόν τον στίχο και τον έκανα “σ΄αυτόν τον κόσμο”. Τον κράτησα μάλιστα μέχρι σήμερα, μου άρεσε μετά”.

Έρχεται βροχή, έρχεται μπόρα

Στους δρόμους στρατιώτες τραγουδάνε
Κλείδωσε την πόρτα και στάσου στη σκιά

Στα καταφύγια βουβά και τρομαγμένα
Κι έξω οι σειρήνες σαν μωρά
Σβήσε τα φώτα, μην ανοίξεις σε κανένα
Κλείσε τις κουρτίνες και πάρε με αγκαλιά

Είδα την Άννα κάποτε

Πριν να φυλακιστεί ο Διονύσης χώρισε με το κορίτσι του, και έγραψε ένα τραγούδι έρωτα μετά τον χωρισμό. Κάποιες φορές ένας χωρισμός ρίχνει το δικό του φως πάνω σε έναν έρωτα που δεν θα επιστρέψει. Και “φωταγωγεί ξανά όλη την ιστορία”.

Τι έπαιξα στο Λαύριο

12 Ιουνίου 1977: η συναυλία με τον Διονύση Σαββόπουλο στην ψαραγορά του Λαυρίου. Καλλιτεχνικό αποτέλεσμα το  “Τι έπαιξα στο Λαύριο” που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβρη του 1979 στη θρυλική “Ρεζέρβα”.

Πώς να κρυφτείς απ’ τα παιδιά
έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα
και μας κοιτάζουν με μάτια σαν κι αυτά
όταν ξυπνούν στις δύο η ώρα

Κιλελέρ

1971 και το τραγούδι αναφέρεται στην εξέγερση του Κιλελέρ το 1910, ένα σημαντικό αγροτικό κίνημα στη Θεσσαλία. Το κομμάτι ερμήνευσε εκπληκτικά ο Αλκίνοος Ιωαννίδης στο Rockwave στη Μαλακάσα, στην τελευταία συναυλία του Σαββόπουλου. 

Ας κρατήσουν οι χοροί

Το τραγούδι “Ας κρατήσουν οι χοροί” έχει συνδεθεί κυρίως με τις αθλητικές επιτυχίες των εθνικών ομάδων λόγω του στίχου “Εθνική Ελλάδος γεια σου”. Το φθινόπωρο του 2020 ήρθε μία ακόμη αναγνώριση για το τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου. Eπελέγη από την Επιτροπή “Ελλάδα 2021” για την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, σκηνοθετήθηκε και γυρίστηκε βιντεοκλίπ.

Θαλασσογραφία

Η “Θαλασσογραφία” είναι τραγούδι φυγής. Που το τραγούδαγες για να βρεις μια διέξοδο από την τανάλια της μαυρίλας, της καταπίεσης και της μοναξιάς.

Το φώς στις 10 π.μ.

Μέσα στο άλμπουμ “Ο Χρονοποιός” ένα αγαπημένο κομμάτι! “Το φως στις δέκα το πρωί έρχεται όλο πλάγιο, εκεί που ήταν οι χείμαρροι, και ξαναζωγραφίζει τους κήπους πάνω στο νερό, να ‘χουν σκαλί, δεμένη βάρκα και μια θάλασσα γυαλί“.

Σαν τον καραγκιόζη

Οι στίχοι του τραγουδιού «Σαν τον Καραγκιόζη» του Σαββόπουλου αντικατοπτρίζουν τη διάθεση του ελληνικού λαού αμέσως μετά την πτώση της επταετούς δικτατορίας (1967–1974). Το τραγούδι εκφράζει την ανάγκη για ελπίδα και αναγέννηση, με τον στίχο «Κείνο που με τρώει, κείνο που με σώζει είναι π’ ονειρεύομαι σαν τον Καραγκιόζη» να λειτουργεί ως σύμβολο της δύναμης της φαντασίας και της ανθεκτικότητας του λαού απέναντι στις δυσκολίες του παρελθόντος. Ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά ζωντανά στο Κύτταρο και εντάχθηκε λίγο αργότερα στο δίσκο 10 Χρόνια κομμάτια (1975).

 Διονύσης Σαββόπουλος: Η ζωή του μέσα απ’ τα λόγια των συνεργατών του