Πετρολούκας Χαλκιάς: Όσα δεν ήξερες για τον “μάγο” του κλαρίνου – ζωή σαν μυθιστόρημα

Η Ήπειρος θρηνεί τη φωνή της μέσα από το κλαρίνο. Θρηνεί έναν ολόκληρο κόσμο που περνά στη σφαίρα του μύθου. Ο θρυλικός δεξιοτέχνης του κλαρίνου Πετρολούκας Χαλκιάς – ο μουσικός που έγινε ήχος, ψυχή και παράδοση – έφυγε από τη ζωή όπως έζησε: γεμάτος μουσική.

Ο Πετρολούκας Χαλκιάς ακολούθησε το οικογενειακό μονοπάτι της μουσικής, αλλά το χάραξε βαθύτερα, με πάθος, με αφοσίωση, με μια φλόγα που φώτισε τη δημοτική μας μουσική στα πιο σκοτεινά της χρόνια, κρατώντας την ζωντανή, αγνή, ανόθευτη.

Πάνω από χίλια τραγούδια φέρουν την υπογραφή του, είτε ως συνθέτη, είτε ως στιχουργού, είτε ως εκείνου που τα παρέδωσε ξανά στον κόσμο, σαν καινούργια, μα πάντα ριζωμένα στο παλιό. Κάθε του εμφάνιση, κάθε του αυτοσχεδιασμός, κάθε του μοιρολόι ήταν ιεροτελεστία.

Κυρίως στην ηπειρωτική επαρχία, ποιος δεν ξέρει – ή έστω δεν έχει χορέψει, συγκινηθεί ή γλεντήσει – με τα τραγούδια του Πετρολούκα Χαλκιά; Ο ίδιος έλεγε πως έχει παίξει χιλιάδες κομμάτια, σε πανηγύρια, γάμους, χαρές και μοιρολόγια, σε πλατείες, σε συναυλίες, σε όλη την Ελλάδα και πέρα από τα σύνορά της.

Το κλαρίνο του έγινε φωνή λαού, ψυχή τόπου και μνήμη ζωντανή.

Ιδού μερικά πράγματα που ίσως δεν ήξερες για τον δεξιοτέχνη του κλαρίνου Πετρολούκα Χαλκιά, τον οποίο έχει επαινέσει ο χαρισματικός και καινοτόμος τζάζμαν, Λούις Άρμστρονγκ.

Πετρολούκας Χαλκιάς – Ζωή σαν μυθιστόρημα

Γεννημένος το 1934 στο Δελβινάκι του Πωγωνίου, ένα ηπειρώτικο χωριό σμιλεμένο στην πέτρα και την παράδοση, ο Πετρολούκας Χαλκιάς μεγάλωσε μέσα σε δύσκολες “φτωχές” εποχές, και με τα σύννεφα των πολέμων βαριά πάνω από την… παιδική του ηλικία.

Ξεκίνησε να παίζει κλαρίνο από παιδάκι, ακολουθώντας το ένστικτό του και τη βαθιά μουσική παράδοση της οικογένειάς του. Ο πατέρας του, Περικλής Χαλκιάς – και ο ίδιος σπουδαίος κλαρινίστας – είχε φύγει για την Αμερική πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου απέκτησε μεγάλη φήμη. Κι όμως, παρά τη δική του μουσική πορεία, επιθυμούσε για τον γιο του μια πιο «ασφαλή» ζωή, μακριά από τις δυσκολίες του επαγγέλματος. Ονειρευόταν να τον δει μηχανικό αυτοκινήτων στα Γιάννινα. Μα το κλαρίνο είχε ήδη φωλιάσει στην ψυχή του μικρού Πέτρου – και τίποτα δεν μπορούσε να αλλάξει τον δρόμο που η μοίρα του είχε χαράξει.

Οι μεγάλοι δάσκαλοι ήρθαν στη ζωή του για να του δείξουν τον δρόμο…  Έμαθε το κλαρίνο από τον μέγιστο Φίλιππα Ρούντα, μα στην πραγματικότητα ο δάσκαλος δεν του έδωσε απλώς τεχνική – του άνοιξε τον δρόμο για να γίνει ο ίδιος φωνή της Ηπείρου. Δάσκαλος του Φίλιππα Ρούντα και μυθική, μεγαλύτερη φυσιογνωμία στο ηπειρώτικο κλαρίνο, κατά πολλούς, ήταν ο Κίτσος Χαρισιάδης, ο οποίος είχε -επίσης- συγγενική, σχέση με τον Πετρολούκα, ως πρώτος ξάδερφος με τον παππού του, από τη μεριά της μάνας του.

Σε ένα γάμο ο δάσκαλος Φ.Ρούντας μέθυσε και δε μπορούσε να παίξει. Ο ίδιος ο Πετρολούκας Χαλκιάς διηγείται το ξεκίνημά του: «Να δεις η τύχη μου πως ήταν, να με φέρει εκεί που έπρεπε να είμαι. “Τι θα κάνουμε τώρα, Φίλιππα τώρα;” τον ρώτησαν. “Φωνάξτε τον Πέτρο” τους λέει. Έρχονται στο σπίτι ώρα δυόμιση η ώρα τη νύχτα και με ξυπνάνε! Ήμασταν στρωματσάδα όλα τα παιδιά. “Σε θέλει ο δάσκαλός σου”, μου λένε.

Ούτε ήξερα γιατί με ζητάνε. Σηκώθηκα ντύθηκα και μου λένε “Πάρε το κλαρίνο και παίξε ότι σου ‘δειξε.” Τι να κάνω; Αρχίζω και παίζω, πολύ δυνατά. Έγινε χαμός! Χειροκροτήματα, λεφτά. Ο Φίλιππας κατά τις 6 ώρα του έφτιαξαν έναν καφέ σηκώνεται, μ’ ακούει και ρωτάει “Ποιος παίζει;” Αυτό ήταν. Με πιάνει και μου λέει. “Δεν χρειάζεσαι να σου δείχνω άλλο πια, θα έρχεσαι δίπλα μου”».

Ο Πετρολούκας Χαλκιάς με τη σειρά του έγινε δάσκαλος και επηρέασε πλήθος μουσικών.

Σε συνέντευξη στο News24/7 ο Ηπειρώτης μουσικός από τα Γιάννενα, ο Βασίλης Κώστας [καλλιτεχνικός διευθυντής του Epirus Ensemble του Ελληνικού Ινστιτούτου Βοστώνης και του «Επίλεκτου Ηπειρωτικού Ensemble» της Μητρόπολης Ιωαννίνων και υποψήφιος για Βραβείο Grammy] μας είχε μιλήσει για τη συνεργασία με τον Πετρολούκα Χαλκιά, καθώς μαζί κυκλοφόρησαν το άλμπουμ-ντουέτο “The Soul of Epirus” (Η Ψυχή της Ηπείρου”). Έναν καινούριο διάλογο μεταξύ του κλαρίνου και του λαούτου πάνω στο ρεπερτόριο της Ηπείρου.

Αναφορικά με τον χαρακτήρα του Χαλκιά μας είχε πει: «Αυτό που έμαθα και συνεχίζω να μαθαίνω από τον Πετρολούκα Χαλκιά είναι να λέω στον εαυτό μου τη λέξη “μπορώ” ακόμα και σε μουσικές προκλήσεις που φαντάζουν απλησίαστες με μια πρώτη ματιά. Ισχύει ότι έπαιξε μουσική στο γάμο των γονιών μου όπως επίσης ότι αποτελούσε και αποτελεί μουσικό ήρωα με κάποιο τρόπο ολόκληρης της οικογένειας μου.”

Στην Αμερική με διάσημους μουσικούς

Ο Πετρολούκας Χαλκιάς με το κλαρίνο του ταξίδεψε και κατέκτησε τον κόσμο.

Ιδιαίτερα την εικοσαετία 1960–1980, κατά την οποία έζησε στις Ηνωμένες Πολιτείες, η μουσική του διαδρομή απέκτησε παγκόσμιες διαστάσεις. Αρχικά πήγε το 1960 με σκοπό να βγάλει έναν δίσκο, και έμεινε 20 χρόνια. Έφτασε να κάνει συνεργασίες με συγκροτήματα από πολλές διαφορετικές χώρες και πολιτισμούς – ακόμη και με σχήματα της τζαζ και της ροκ σκηνής – φέρνοντας τον ήχο της Ηπείρου σε ασύλληπτες μουσικές διαδρομές.

Δύο θρυλικές μορφές της αμερικανικής τζαζ, ο κλαρινετίστας και μαέστρος Μπένι Γκούντμαν και ο κορυφαίος Λούις Άρμστρονγκ, έμειναν άφωνοι όταν τον άκουσαν να παίζει αυθόρμητα, χωρίς παρτιτούρες, από ηπειρώτικα μοιρολόγια μέχρι τζαζ αυτοσχεδιασμούς.

Σε συνέντευξή του διαβάζουμε να λέει: «Όταν πήγα το 1960 στην Αμερική, ήρθαν στο μαγαζί που δούλευα δύο διάσημοι μουσικοί, οι Μπένι Γκούντμαν και Λιούις Άρμστρονγκ, για να με ακούσουν, αφού είχαν μάθει για μένα. Με ρώτησαν πως έπαιζα τόση ώρα χωρίς να διαβάζω και χωρίς να έχω αναλόγιο και πως τα θυμάμαι όλα αυτά απέξω; Τους λέω εμείς κρατάμε την παράδοση τα μαθαίνουμε όλα απέξω. Και μου είπαν: “Αν εσύ πήγαινες σχολείο και ήξερες να διαβάζεις και να γράφεις μουσική, θα άλλαζες τη μουσική στον κόσμο”».

Η αξία του δεν πέρασε πουθενά απαρατήρητη. Τιμήθηκε από τον τότε Πρόεδρο των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρήγκαν για την πολιτιστική του προσφορά, ενώ έλαβε θερμά λόγια και από τον Μπιλ Κλίντον – λάτρης της τζαζ και του σαξοφώνου – ο οποίος αναγνώρισε το μεγαλείο του ήχου του.

“Η παραδοσιακή δημοτική μουσική εκφράζει την κοινωνία, τον κόσμο, την ωραιότητα της ζωής αλλά και τα προβλήματά της” Π.Χαλκιάς

Σε άλλο μέρος της συνέντευξης ο σπουδαίος μουσικός αναφέρει: «Στην Αμερική, μου λέει ο Μπένι Γκούντμαν “αυτά τα ηπειρώτικα που παίζεις μοιάζουν με τη τζαζ της Αμερικής. Μήπως τα κλέψατε από εμάς;'”.Του λέω “είναι δυνατόν ο πατέρας να κλέψει από το παιδί του;”. Μου ζήτησε συγγνώμη και με αγκάλιασε. Έπαιξα κλαρίνο σε συναυλίες τζαζ και ροκ. Ξέρω τους μουσικούς δρόμους. Θα κάνω μια μελωδία και αμέσως μου έρχεται όλο το τραγούδι στο μυαλό.»

Το 1979 επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα και εγκαθίσταται στην Αθήνα, φέρνοντας μαζί του την εμπειρία και την ώριμη δεξιοτεχνία που καλλιέργησε στα χρόνια της Αμερικής.

Από τότε, το κλαρίνο του αντηχεί σε γνωστά μουσικά στέκια, σε μεγάλες συναυλίες και σε εκπομπές του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης. Συναργάστηκε με κορυφαίους καλλιτέχνες, συμμετείχε σε ηχογραφήσεις και δίσκους και έγραψε ιστορία με κάθε του νότα.

Τον Αύγουστο του 2024 ο Πετρολούκας Χαλκιάς έπαιξε ηπειρώτικα στην Ιερά Μονή Βελλάς στο Πωγώνι Ηπείρου σε μια πρωτοβουλία του διεθνώς αναγνωρισμένου μουσικού και καλλιτεχνικού διευθυντή της εκδήλωσης, Βασίλη Κώστα – ανακοινώθηκε η εξέχουσα πρωτοβουλία του σπουδαίου μουσικού να προσφέρει για πρώτη φορά υποτροφία που φέρει το όνομά του.