Πόση βία νιώθει μέσα του ο άνθρωπος που σκοτώνει αυτό που λαχταρά;

Το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής παρουσιάζει μια νέα παραγωγή του μπαλέτου Κάρμεν, σε χορογραφία του σπουδαίου Σουηδού χορογράφου Γιόαν Ίνγκερ, η οποία πρωτοπαρουσιάστηκε το 2015 στη Μαδρίτη από το Εθνικό Μπαλέτο της Ισπανίας. Από τις 7 Φεβρουαρίου 2024 και για έξι μοναδικές παραστάσεις στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ, σε μουσική διεύθυνση Έκτορα Ταρτανή.

Ο διακεκριμένος χορευτής και χορογράφος Γιόαν Ίνγκερ, με τη μακροχρόνια, εξαιρετικά επιτυχημένη διαδρομή στο Nederlands Dans Theater, καθώς και σε άλλες σημαντικές ευρωπαϊκές ομάδες χορού, δημιούργησε το μπαλέτο Κάρμεν για το Εθνικό Μπαλέτο της Ισπανίας, όπου και σημείωσε ιδιαίτερη επιτυχία. Ενδεικτικό της παγκόσμιας απήχησης της χορογραφίας είναι ότι έχει ήδη παρουσιαστεί με επιτυχία στο Μόντε Κάρλο, ενώ λίγο μετά την αθηναϊκή πρεμιέρα της θα ταξιδέψει στο Σύδνεϋ όπου θα παρουσιαστεί από το Εθνικό Μπαλέτο της Αυστραλίας και στο Λονδίνο από το Εθνικό Μπαλέτο της Αγγλίας.

Η μουσική…

Ο Έκτορας Ταρτανής που έχει αναλάβει τη μουσική διεύθυνση της ορχήστρας σημειώνει για το μπαλέτο και τη μουσική του…. “μου αρέσει πολύ η σκηνοθεσία του Γιόχαν Ίνγκερ. Δεν επιδιώκει να είναι μοντέρνος με έναν βίαιο τρόπο. Μας αποκαλύπτει την ψυχολογία του κάθε χαρακτήρα με μια εξαιρετικά υποβλητική χορογραφία και ταυτοχρόνως μας παρουσιάζει υψηλή χορευτική τέχνη με το να διηγείται την διαχρονική ιστορία της Κάρμεν.
Επίσης θεωρώ την επιλογή της μουσικής ιδιαίτερα επιτυχημένη. Αν και είναι ένα εντελώς άλλο στυλ, η ηλεκτρονική μουσική συνδυάζεται εν προκειμένου αρμονικά με τον ορχηστρικό ήχο και αλληλοσυμπληρώνονται δε ένα ομογενές όλο. Κάθε κομμάτι σε αυτό το έργο δημιουργεί πολύ έντονα συναισθήματα, από ένα φλογερό μεσογειακό πάθος και swing μέχρι την απόλυτη απελπισία”.

Πόσο διαφορετικά ηχοχρώματα μπορεί να έχει η μουσική απόδοση αυτού του μπαλέτου;

Ο Έκτορας Ταρτανής απαντά πως “ιδιαίτερο σε αυτή την Κάρμεν είναι η σύγχρονη ενορχήστρωση για έγχορδα και κρουστά. Η ευαίσθητη χρήση των πολλών οργάνων που έχουν τα κρουστά στο ρεπερτόριο τους, δίνει ένα νέο ηχόχρωμα στις πασίγνωστες μελωδίες του Μπιζέ. Έτσι προσεγγίζουμε την Κάρμεν όχι μόνο μέσω της χορογραφίας αλλά και μέσω της μουσικής με έναν σύγχρονο τρόπο.

Η δεξιοτεχνία στη διαχείριση του ορχηστρικού δυναμικού είναι εξαιρετική και συναρπάζει. Τα εφέ του πρωτότυπου δεν χάνονται, αλλά αντιθέτως ενισχύονται. Έχω πολλά αγαπημένα σημεία σε αυτό το έργο. Ένα από αυτά είναι το Terzetto, όπου βγαίνουμε από το εδώ και τώρα και ταξιδεύουμε σε ένα αθώο παρελθόν – χορογραφία και μουσική συνδέονται άριστα και ζούμε άμεσα το θαύμα της θεατρικής σκηνής. Ένα άλλο συναρπαστικό σημείο είναι η πρώτη εμφάνιση των γυναικών.. θα μπορούσα να αναφέρω και κάθε άλλη σκηνή, επειδή ειλικρινά δεν υπάρχει σημείο που να μη μ’ αρέσει – πράγμα εξαιρετικά σπάνιο”.

Ο Δον Χοσέ στο κεντρο

O Γιόαν Ίνγκερ ανέλαβε το ρίσκο και την πρόκληση να δημιουργήσει μια καινούρια χορογραφία για την ηρωίδα του Μπιζέ, η οποία θεωρείται το σύμβολο του έρωτα και της ελευθερίας, θέτοντας ως προτεραιότητά του μια διαφορετική ανάγνωση της διάσημης ιστορίας. Έτσι επέλεξε να επικεντρωθεί στο θέμα της βίας, μέσα όμως από τη ματιά ενός παιδιού. Υπό αυτή την οπτική γωνία ο Ίνγκερ προτρέπει τον θεατή να παρακολουθήσει τη δράση της ιστορίας μέσα από το φίλτρο της αθωότητας. «Η δική μου Κάρμεν δεν βασίζεται μόνο στη γυναικεία πρωταγωνίστρια της ιστορίας αλλά, όπως και στην πρωτότυπη νουβέλα του Μεριμέ, το μπαλέτο μου επικεντρώνεται στην ερωτική απόγνωση του Δον Χοσέ, ο οποίος, αποδεχόμενος την ελεύθερη φύση της αγαπημένης του, ξεκινάει έναν δρόμο προς την Κόλαση, ωθούμενος από τα πρωτόγονα ένστικτά του: το πάθος και την εκδίκηση” διαβάζουμε στο σημείωμα του χορογράφου.

Εμείς μιλήσαμε με τον Ντανίλο Ζέκα και τον Βαγγέλη Μπίκο (αλφαβητική η σειρά), τους δύο χορευτές που θα υποδυθούν τον Δον Χοσέ, το πρόσωπο που βρίσκεται και στο κέντρο της ιστορίας της Κάρμεν.

Τι το ιδιαίτερο παρουσιάζει αυτό το μπαλέτο του Γιόαν Ίνγκερ;

Ντανίλο Ζέκα: Το μπαλέτο αυτό, αν και έχει τον τίτλο “Κάρμεν”, βάζει στο κέντρο της ιστορίας τον Δον Χοσέ και από ένα σημείο και μετά, θεωρώ ότι ο θεατής οδηγείται στο να βλέπει με τα μάτια του ήρωα αυτού. Η Καρμεν βέβαια παραμένει η βασική αναφορά, η κυρίαρχη φιγούρα, αλλά όχι η μοναδική μέσα στο μυαλό του Δον Χοσέ.
Κάτι που με εντυπωσίασε από την αρχή της προετοιμασίας και των προβών είναι οι δυνατότητες που δίνει η χορογραφία στην αποτύπωση αισθημάτων- αισθήσεων. Πιστεύω ότι αυτό αφήνει ένα πολυ δυνατό στίγμα στο έργο.

Βαγγέλης Μπίκος: Είναι ένα μπαλέτο που συνδυάζει το μυθιστόρημα του Μεριμέ και την πασίγνωστη μουσική του Μπιζέ, αλλά με μια ειδοποιό διαφορά. Ο χορογράφος εστιάζει στο “ταξίδι” του δραματικού Δον Χοσέ και στο πως αυτός έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τον εξωπραγματικό, για τα δικά του δεδομένα, αληθινό και τελικά καταστροφικό έρωτα. Ο Ίνγκερ μέσα από την κίνηση έχει καταφέρει να βγάλει λόγο χωρίς φωνή. Τη φωνή του Δον Χοσέ που ακούγεται κάθε φορά που σηκώνεται η αυλαία και που σβήνει με το που πέσει. Το μπαλέτο είναι ένα αριστούργημα.

Πόση βία υπάρχει μέσα στην ιστορία αυτή; Και πόσο σύγχρονη είναι;

Ντανίλο Ζέκα: Στην ιστορία, όπως τη γνωρίζουμε, υπάρχει βία και η Κάρμεν είναι εξοικειωμένη με αυτή. Με την προδοσία της ο Δον Χοσέ νιώθει τη βία της απογοήτευσης και της ματαίωσης. Άραγε πόση βία νιώθει μέσα του ο άνθρωπος που σκοτώνει αυτό που λαχταρά; Τελικά, ο Δον Χοσέ είναι αυτός που ασκεί τη βία, αλλά και αυτός που την υφίσταται. Διότι, καταλήγοντας στη διάπραξη του εγκλήματος για να λυτρωθεί από την τρομερή σύγκρουση που τον βασανίζει, είναι καταδικασμένος, φυσικά, να αποτύχει. Και αυτά τα χαρακτηριστικά και βιώματα είναι διαχρονικά.

Βαγγέλης Μπίκος: Η βία είναι αρκετή προς τη γυναίκα, όμως αναφέρεται στην τότε εποχή. Σκιαγραφεί τους ρόλους της γυναίκας και του άντρα όπως ήταν τότε. Οι εποχές πολλές φορές επαναλαμβάνονται. Εύχομαι να μην έχουμε επανάληψη της τότε εποχής σήμερα.

Σκιαγραφείστε μας τον Δον Χοσέ… Τι είναι αυτό που τον μαγνητίζει στην Κάρμεν και τι δεν μπορεί να αποδεχθεί;

Ντανίλο Ζέκα: Η Κάρμεν είναι ψυχή ατίθαση και αδέσμευτη, απολύτως γήινη και άπιαστη την ίδια στιγμή. Η σκιά της προδοσίας υπάρχει από την πρώτη στιγμή και ο Γιόαν Ίνγκερ αυτό το εισάγει στη δραματουργία του έργου. Παρόλα αυτά, ο Δον Χοσέ περνάει από το ερωτικό μεθύσι, στη ζήλια, την εσωτερική σύγκρουση και για χάρη της Κάρμεν παραδίνεται σε καταστάσεις μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Αυτά τα συναισθήματα δεν αποτυπώνονται σε διαδοχή πάνω στο χαρακτήρα του Δον Χοσέ, αλλά σαν τα κύματα της θάλασσας.
Ο ήρωας περνάει σε μια εσωτερική δίνη.

Βαγγέλης Μπίκος: Ο Δον Χοσε είναι ένας άντρας αφοσιωμένος από πολύ μικρή ηλικία στο να πετύχει στην καριέρα του. Να φτάσει να γίνει διοικητής. Και μόνο αυτό. Ίσως όταν καταφέρει αυτό, και μόνο τότε, μπορεί να βρει μια γυναίκα, να παντρευτούν, να κάνει παιδιά και να γεράσουν μαζί. Στην εξίσωση αυτή όμως ο Δον Χοσε δεν είχε υπολογίσει την Καρμεν.

Η Καρμεν εμφανίζεται ελεύθερη μέσα σε ένα εγκλωβισμένο σύστημα. Ένα άγριο ζώο μέσα σε ένα κλουβί. Ένα έξυπνο άγριο ζώο. Αυτη θα κάνει τα πάντα για να ζήσει ελεύθερη από τους κανόνες της εποχής. Και ξέρει πως να το κάνει. Ο Δον Χοσε δεν έχει ιδέα. Πέφτει θύμα της λαγνείας της. Την αφήνει να δραπετεύσει. Χάνει την προαγωγή του και σχεδόν τη δουλειά του. Την απορρίπτει και λίγο μετά, την ερωτεύεται. Σκοτώνει για αυτήν. Δραπετεύει κι ο ίδιος, πιστεύοντας ότι θα τον ακολουθήσει. Κι όμως όχι. Εκείνη έχει σχέδιο. Τον συμπονά αλλά δεν μπορεί να είναι μαζί του, πρέπει να είναι ελεύθερη. Της δίνει μια τελευταία ευκαιρία. Τη σκοτώνει. Προτιμά να μην την έχει παρά να την βλέπει με άλλους. Εκείνη ελεύθερη. Κι αυτός για πάντα εγκλωβισμένος.

Ο Ίνγκερ παρουσιάζει την ιστορία αυτή μέσα από ένα φίλτρο αθωότητας, τα μάτια ενός παιδιου. Πόσο, όμως, διαρκεί αυτή η αθωότητα;

Ντανίλο Ζέκα: Αυτό ισχύει, όμως τον Δον Χοσε περιμένει μια σκληρή ενηλικίωση. Σε αντίθεση με τους άλλους δύο κυρίαρχους ανδρικούς χαρακτήρες του έργου, ο Δον Χοσέ έχει την προσδοκία ενός παιδιού. Αφήνεται στη γοητεία της Κάρμεν, προδίδεται και μαζί με τον έρωτα προδίδεται και η αθωότητα. Η ενοχή -σκιά, για μένα και τον τρόπο που προσεγγίζω το ρόλο, συνυπάρχει με τον έρωτα του Δον Χοσέ για την Κάρμεν, δεν είναι κάτι ξεχωριστό. Στην αρχή του πάθους του Δον Χοσέ για την Κάρμεν, εκεί υπάρχει και το δράμα του.
Σε τέτοιους χαρακτήρες και καταστάσεις, ίσως ο καθένας μας μπορεί να βρει τις προσωπικές του αναφορές…

Βαγγέλης Μπίκος: Η αθωότητα χάνεται τη στιγμή που σταματάμε να ακούμε τη φωνή της συνείδησης μέσα μας.