Στα βιβλία της Λίλι Γκράχαμ, η ανθρωπιά κερδίζει τη φρίκη του πολέμου

Η Λίλι Γκράχαμ γεννήθηκε με μία εμφανή σωματική αναπηρία, μεγάλωσε σε μια χώρα όπου ο ρατσισμός και οι φυλετικές διακρίσεις βρίσκονταν –λόγω Απαρτχάιντ– στην ημερήσια διάταξη μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’90, ενώ επίσης ένα μέρος της οικογένειάς της έχει εβραϊκή καταγωγή. Συστατικά στοιχεία, δηλαδή, που εύκολα θα μπορούσαν να κάνουν μία συγγραφέα να κλείσει ερμητικά την πόρτα σε ένα παρελθόν το οποίο αντιμετωπίζει τη διαφορετικότητα ως κάτι που πρέπει –πάση θυσία– να εξαλειφθεί. Άλλωστε, η θηριωδία του ναζισμού δεν ήθελε να χαριστεί σε τίποτα και κανέναν που θεωρούσε διαφορετικό.

Εκείνη, όμως, κάνει ακριβώς το αντίθετο: μέσα από την ενδελεχή έρευνα στήνει μυθιστορήματα με εντυπωσιακή πλοκή, όπου ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος πρωταγωνιστεί – ή, μάλλον, πιο σωστά, πρωταγωνιστούν οι άνθρωποι που καταφέρνουν να δείξουν ανθρωπιά ακόμα και στις πιο απάνθρωπες δύσκολες στιγμές.

Το έκανε στο Παιδί του Άουσβιτς (εκδ. Μίνωας), το μυθιστόρημα μέσα από το οποίο την αγάπησε το ελληνικό κοινό, και τώρα επανέρχεται με άλλο ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα που κινείται στο ίδιο χρονικό πλαίσιο: η Γερμανίδα (εκδ. Μίνωας), λοιπόν, είναι μια δυνατή ιστορία ζωής, μια αφήγηση βασισμένη σε αληθινά γεγονότα.

Τι ακριβώς αφηγείται στο νέο της μυθιστόρημα; Τις περιπέτειες δύο εφήβων που μπλέκονται στα δίχτυα του φασισμού και του μίσους. Βρισκόμαστε στο Αμβούργο του 1938 και η 15χρονη Άστα με τον δίδυμο αδερφό της Γιούργκεν πρέπει να πάρουν δύσκολες αποφάσεις: πώς ακριβώς θα καταφέρουν να δραπετεύσουν από τη Γερμανία, τώρα που οι ναζί πήραν με τη βία τους γονείς τους;

Κάπως έτσι ξεκινά ένα επικίνδυνο ταξίδι από τα πάτρια εδάφη με προορισμό τη Δανία· εκεί όπου τους περιμένει μία θεία τους, που όμως γνωρίζουν ελάχιστα.

Όταν όμως οπλισμένοι φρουροί θα κάνουν έφοδο στο φορτηγό με τους στριμωγμένους πρόσφυγες, τα δύο αδέρφια θα χωριστούν – ίσως για πάντα. Η Άστα θα καταφέρει να ξεφύγει, ο Γιούργκεν θα πιαστεί αιχμάλωτος. Για την πρώτη, όμως, η ελπίδα να τον ξαναβρεί είναι το μοναδικό πράγμα που της απομένει.

Η συγγραφέας εμπνεύστηκε το βιβλίο από την αληθινή ιστορία της Λέσχης Ραπτικής Έλσινορ, το κωδικό όνομα μιας οργάνωσης που έσωσε τη ζωή περίπου 700-1.400 Δανών, βοηθώντας τους να δραπετεύσουν στο ουδέτερο έδαφος της Σουηδίας και να γλιτώσουν από βέβαιο θάνατο ή μεταφορά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Όλα αυτά, όμως, μπορεί να μας τα αναλύσει καλύτερα η ίδια η Λίλι Γκράχαμ, η οποία απάντησε πολύ πρόθυμα και πολύ αναλυτικά στις ερωτήσεις που της στείλαμε.

Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος που επιλέγετε να γράφετε μυθιστορήματα που εκτυλίσσονται κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου;

Πάντα με γοήτευε αυτή η περίοδος της ιστορίας. Όπως και πολλοί άλλοι, μεγάλωσα ακούγοντας τις ιστορίες των παππούδων μου για τον πόλεμο, για τις κακουχίες στο σπίτι και στο πεδίο της μάχης, αλλά και την προθυμία τους να κάνουν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να βοηθήσουν. Για παράδειγμα, ο παππούς μου από τη Νότια Αφρική εντάχθηκε στις ένοπλες δυνάμεις και υπηρέτησε για τέσσερις θητείες.

Μερικοί από την οικογένειά μου έχουν εβραϊκή καταγωγή και ως άτομο με εμφανή σωματική αναπηρία (γεννήθηκα χωρίς αριστερό χέρι) και μακρινές γερμανικές ρίζες, συχνά αναρωτιέμαι πώς θα είχε εξελιχθεί η ζωή μου αν είχα γεννηθεί εκείνη την εποχή και αν αυτή η πλευρά της οικογένειάς μου δεν είχε φύγει για τη Νότια Αφρική.

Πιστεύω ότι η ένταση, η σκληρότητα και η αγριότητα του πολέμου έχουν και μια άλλη απίστευτη όψη, στέκομαι πάντα έκπληκτη και ταπεινή μπροστά στις απίστευτες πράξεις θάρρους των απλών ανδρών και γυναικών που συνέχισαν τον αγώνα (καθώς οι συγκρούσεις δεν ήταν μόνο στα πεδία μάχης), κάνοντας ό,τι ήταν δυνατό για να αντισταθούν και να βοηθήσουν. Νομίζω ότι ο πόλεμος δείχνει ποιοι πραγματικά είμαστε. Κάθε μέρα ανακαλύπτουμε νέες φρικαλεότητες, την ίδια όμως χρονική περίοδο συναντάμε επίσης και ηρωικό θάρρος, όπως και πράξεις ανθρωπιάς, με τις πραγματικές ιστορίες να είναι αλήθεια μοναδικές.

Πόσο δύσκολη και επίπονη είναι η έρευνα που κάνετε πριν αρχίσετε να γράφετε;

Εξαρτάται από την ιστορία. Η έρευνα για Το παιδί του Άουσβιτς ήταν η πιο εκτενής και έντονη έρευνα που έχω κάνει ποτέ. Μελέτησα εις βάθος βιβλία, ντοκιμαντέρ και άρθρα για έξι μήνες, ζούσα και ανέπνεα μέσα σε αυτή την απαίσια περίοδο, καθώς ήθελα να αποδώσω επιτέλους δικαιοσύνη στην ιστορία μου. Έφτασα στο σημείο που έπρεπε να λάβω φαρμακευτική αγωγή για την κατάθλιψη, γιατί όσο απαίσια και αν νόμιζα ότι ήταν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, και θεωρούσα πως γνώριζα πολύ καλά τι συνέβαινε (είχα διαβάσει αρκετές αυτοβιογραφίες όλα αυτά τα χρόνια), μόλις άρχισα να εμβαθύνω σε αυτά, ήταν σαν να ανακάλυπτα νέους κύκλους στην κόλαση, ο καθένας και πιο τρομακτικός από τον προηγούμενο. Αν είχα εγώ αυτή την αντίδραση απλώς διαβάζοντας για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, δεν μπορώ καν να φανταστώ το θάρρος και την επιμονή των ανθρώπων που πραγματικά έζησαν σε αυτά, πάντα θα τρέφω τεράστιο θαυμασμό γι’ αυτούς.

Σε άλλα βιβλία συνήθως κάνω μια γρηγορότερη έρευνα, αρκετή για να θέσω αρχικά τον σκελετό της ιστορίας, μια ευρεία επισκόπηση στα νευραλγικά σημεία της ιστορίας, του χρόνου και του τόπου, αλλά χωρίς να καταλήξει συσσώρευση άχρηστων πληροφοριών – σκοπός μου είναι οι χαρακτήρες και η πλοκή να λειτουργούν σε πρώτο πλάνο. Αφού τελειώσω το πρώτο προσχέδιο και ξέρω τι θέλω να πω, τότε ξεκινάω μια εκτεταμένη έρευνα για να προσθέσω τις ιστορικές λεπτομέρειες στην πλοκή, βασιζόμενη σε ιστορικά γεγονότα τόσο απίστευτα που δε θα μπορούσε κάποιος να τα έχει φανταστεί. Πιστεύω ότι μόνο έτσι τα ιστορικά γεγονότα δυναμώνουν την πλοκή και όχι το αντίστροφο. Μερικές φορές όμως, όταν συναντώ κάποιο γεγονός που είναι τόσο απίστευτο (η αλήθεια είναι πάντα πολύ πιο συναρπαστική από τα πράγματα που επινοούμε!), αλλάζω την πλοκή ή προσπαθώ να το ενσωματώσω σε αυτή. Ωστόσο, προσπαθώ να μην σπαταλώ πολύ χρόνο στην αρχή στην έρευνα ή να καθυστερώ να αρχίσω το γράψιμο. Αυτό είναι κάτι που κερδίζεται με πολύ σκληρή δουλειά.

Όταν διάβαζα Το παιδί του Άουσβιτς, δεν μπορούσα να σταματήσω να σκέφτομαι: Μπορεί η αλληλεγγύη να βρει καταφύγιο στις πιο τρομακτικές στιγμές της ανθρώπινης ιστορίας;

Νομίζω ότι πρέπει. Ένα από τα πράγματα που μου δίνουν ελπίδα είναι όταν σε δύσκολους καιρούς τα τείχη ανάμεσα στους ανθρώπους γκρεμίζονται και οι άνθρωποι αρχίζουν να συμπονούν ο ένας τον άλλον, όπως έγινε και πρόσφατα με τον covid – για ένα διάστημα ήμασταν όλοι ενωμένοι, έστω και για λίγο. Αυτό είναι κάτι που με συναρπάζει και μου δίνει ελπίδα για το ανθρώπινο είδος – να διαβάζω για θαρραλέους ανθρώπους που ενώθηκαν και επέζησαν παρά τις αντιξοότητες, καταφέρνοντας εκπληκτικά πράγματα.

Τι πρέπει να περιμένουν οι αναγνώστες από το νέο σας μυθιστόρημα που μεταφράστηκε στα ελληνικά με τίτλο Η Γερμανίδα;

Πρόκειται για την ιστορία δύο δίδυμων αδελφών εβραϊκής καταγωγής που προσπαθούν να ξεφύγουν από το Αμβούργο αναζητώντας βοήθεια για να διασχίσουν τα σύνορα με τη Δανία. Έμπνευση αποτέλεσε η αληθινή ιστορία του Elsinore Sewing Club, ένα κωδικό όνομα που δόθηκε σε μια ομάδα ανθρώπων που βοήθησαν να σωθούν οι ζωές εκατοντάδων Δανών Εβραίων, τους οποίους βοήθησαν να διαφύγουν από την κατεχόμενη Δανία δημιουργώντας ένα δίκτυο που τους μετέφερε με ασφάλεια στην ουδέτερη Σουηδία. Η γενναιότητα, η ανθρωπιά και το θάρρος των Δανών και των Σουηδών συνθέτουν μια από τις πιο εκπληκτικές αληθινές ιστορίες που έχω συναντήσει. Εκτιμάται ότι σώθηκαν περισσότεροι από 7.000 Δανοί Εβραίοι.

Επόμενα σχέδια; Το επόμενο βιβλίο σας θα λάβει χώρα και αυτό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου;

Ναι. Το επόμενο βιβλίο μου εκτυλίσσεται στο Παρίσι, σε ένα εστιατόριο όπου μια γυναίκα σκοτώνει τους αξιωματικούς των ναζί τους οποίους σερβίρει. Είναι ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για μένα, καθώς αποτελεί ένα είδος αντιηρωικής ιστορίας, και σχετίζεται με το κόστος του πολέμου, κάτι που πάντα είναι συναρπαστικό να γράφεις και να μελετάς. Μόλις ολοκληρωθεί αυτό το έργο, θα αρχίσω το επόμενο, το οποίο θα εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια του Blitz, του οκτάμηνου βομβαρδισμού του Λονδίνου και άλλων βρετανικών πόλεων από τη γερμανική αεροπορία.