Μία όπερα και η μυστηριώδης συνύπαρξη ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης

Η σύγχρονη όπερα The Fall of the House of Commons έρχεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ για πέντε παραστάσεις, από τις 3 έως τις 11 Μαΐου 2025. Το έργο, με μουσική του Ορέστη Παπαϊωάννου και δραματουργία του Αλέκου Λούντζη, πραγματεύεται τη μυστηριώδη συνύπαρξη ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης σε ένα σύγχρονο, μεταμοντέρνο «ραγισμένο οικοσύστημα».

Στη σκηνοθετική ματιά του Αλέξανδρου Ευκλείδη, ο κόσμος της όπερας αυτής αναφέρεται στο αρχετυπικό διήγημα του Έντγκαρ Άλλαν Πόε, Η Πτώση του Οίκου των Άσερ, όπου οι ένοικοι και ο οίκος συγχωνεύονται σε ένα αδιέξοδο, κλειστό κύκλωμα.

Η μουσική συνδυάζει κλασικά μελοδράματα με πολυστιλιστικά ασεμπλάζ, ενώ η παράσταση φιλοξενεί μια ψηφιακή, ανθρωπόμορφη επόπτρια, την Έρικα_7, που καταγράφει τη μνήμη του Οίκου και επαναφέρει τη διάσταση της συμβίωσης.

Η υπόθεση του έργου, η οποία αναπτύσσεται σε πέντε σκηνές, προσωποποιείται σε ένα ραγισμένο ζευγάρι (Αυτόν και Αυτή), σε μια επισκέπτρια (Δανάη) σωσία της απούσας συντρόφου, και κυρίως σε μια πανταχού παρούσα και τα πάντα επιβλέπουσα ψηφιακή βοηθό (Έρικα_7) που καταγράφει τη μνήμη του Οίκου, τη μήνη των ενοίκων και το συμβιωτικό σταυρόλεξο.

Ο εγκιβωτισμός σε έναν χώρο όπου όλες οι ανάγκες και οι απολαύσεις μπορούν να ικανοποιηθούν σχηματικά (από τον πύργο με τους υπηρέτες του 19ου αιώνα μέχρι τις αστείρευτες ψηφιοποιημένες υπηρεσίες του 21ου αιώνα) αγγίζει σταδιακά τα όριά του, το όριο τελείωσης ή / και εκείνο της (αυτο)καταστροφής του.

Η υπόθεση του έργου

Το έργο τοποθετεί τους χαρακτήρες σε έναν καινούργιο κόσμο, μια καθημερινότητα όπου άνθρωποι και μηχανές συμβιώνουν και αλληλεπιδρούν. H Χρύσα Μαλιαμάνη ερμηνεύει την ψηφιακή, ανθρωπόμορφη βοηθό Έρικα_7 και αναφέρεται στην εμπειρία της σε αυτήν την ιδιαίτερη συνθήκη επί σκηνής λέγοντας: “Έχοντας πλέον την εμπειρία του εγκλεισμού κατά τη διάρκεια του κορωνοιού, δεν μου φάνηκε δύσκολο να φανταστώ αυτή την ιδιαίτερη συνθήκη συνύπαρξης. Πιο απαιτητικό ήτανε να φανταστεί κανείς πως στο μέλλον η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης θα μπορέσει να εγκλωβίσει και σχεδόν να ευνουχίσει την ανθρώπινη δημιουργία και επιθυμία, σε σημείο που να καθοδηγεί και να υπονομεύει αντί να (εξ)υπηρετεί”.

Και συνεχίζει λέγοντας: “Η Έρικα 7, θεωρητικά ένα από τα πιο εξελιγμένα μοντέλα στην φουτουριστική εποχή στην οποία διαδραματίζεται η όπερα, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ρομπότ. Είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα, προγραμματισμένο από τον άνθρωπο, το οποίο εξελίσσεται μέσα από τη συμβίωση της μαζί του.
Έχω την αίσθηση οτι αποκτά σταδιακά συνείδηση του εαυτού της και της ύπαρξής της ψάχνοντας ταυτόχρονα να βρει τη θέση της στην ιδιαίτερη συνθήκη συμβίωσης στην οποία βρίσκεται μαζί με τον άνθρωπο. Παρατηρώντας τους, αρχίζει να νιώθει ανώτερή τους και να γίνεται χειριστική, καταλάμβοντας ζωτικό χώρο, οδηγώντας τους τελικά σε μια εξορία που φαντάζει λυτρωτική και για τις δυο πλευρές. Αυτή ακριβώς η συναίσθηση της ύπαρξής της καθιστά την ερμηνεία της μια πρόκληση. Τι σκέφτεται, πως νιώθει, πως αυτοπροσδιορίζεται;”

Ο Γεώργιος Ιατρού αναφέρει με τη σειρά του τη δική του εμπειρία και τι είδους συναισθήματα προκάλεσε αυτή η παράξενη «συγκατοίκηση» με την τεχνητή νοημοσύνη εντός των τειχών του πιο κοινού διαμερίσματος του σήμερα: “Νομίζω το πιο τρομακτικό σε αυτή τη συνθήκη είναι η αίσθηση του αναπόφευκτου. Η όπερα διαδραματίζεται μεν στο μέλλον αλλά σε ένα κοντινό μέλλον και νιώθει κανείς μία σοβαρή πιθανότητα να συμβεί κάτι έστω παρόμοιο.

Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι το συγκεκριμένο έργο γράφτηκε πριν την επέλαση του ChatGPT (προφητικό;) και αυτή τη στιγμή κάποια από αυτά που περιγράφονται στην όπερα, συμβαίνουν ήδη στην καθημερινότητα μας…είναι όπως συμβαίνει με τις δυστοπικές σειρές ή ταινίες… όσο πιο πολύ προσομοιάζουν σε αυτό που ζούμε τόσο περισσότερο μας τρομάζουν.

Από την άλλη στο σπίτι των κοινών υπάρχει ένας διακόπτης που κλείνει το κύκλωμα… Υπάρχει η εναλλακτική, αλλά η συνήθεια, η ευκολία, η- σε πολλά εισαγωγικά- προστασία δεν σε «αφήνει» να πατήσεις τον διακόπτη. Λέει σε μία στιγμή κάπως ειρωνικά ο ήρωας που ερμηνεύω «τόση ελευθερία και προστασία, τόση απόλαυση και έλεγχος… τι μπορεί να το ξεπεράσει αυτό», κάνοντας μια γραμμή mdma για να βιώσει την χαμένη απόλαυση που θα του έφερνε μια ανθρώπινη επαφή. Έγινε δέσμιος μίας κατεπίφασην ελευθερίας, ευκολίας, ευημερίας και είναι προφανείς οι αναγωγές στο σήμερα, στον τρόπο που ήδη ζούμε αναλογιζόμενοι τι συμβαίνει σε εμάς αλλά και συνολικά στον κόσμο. Εντέλει ο ήρωας θα κλείσει τον διακόπτη; Κι αν τον κλείσει θα αλλάξει κάτι; Μένει να το δούμε…”

Η Μιράντα Μακρυνιώτη αναφέρει με τη σειρά της για τη δική της εμπειρία: “Έχω την τύχη να ανήκω σε μια γενιά που μεγάλωσε παράλληλα με την εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας μέχρι ένα στάδιο που η χρήση της ήταν επιλογή και όχι «αναγκαίο κακό». Έχοντας αυτό ως προσωπικό δεδομένο προσπαθώ να συνδεθώ και με τον χαρακτήρα που υποδύομαι, την «Δανάη», και να την ταυτοποιήσω ως κάτι πιο οργανικό και άναρχο σε σχέση με το περιβάλλον που ξαφνικά εισβάλλει και εκτυλίσσεται το έργο, στο «Σπίτι των Κοινών».

Μια συνθήκη, λοιπόν, καθόλου έξω από την δική μου πραγματικότητα στην σχέση μου με τα ψηφιακά εργαλεία, και όχι τόσο καινούργια σε σχέση με το σήμερα. Προσωπικά, θα έλεγα, ότι με ανησυχεί ο ρυθμός που εξελίσσεται γενικά η τεχνολογία και η μορφή που παίρνει, ιδιαίτερα στο πως φθίνει την ανθρώπινη επαφή και δημιουργικότητα”.

Η μουσική σύνθεση του Ορέστη Παπαϊωάννου αντλεί από ευρεία γκάμα ειδών εστιάζοντας στις νέες υβριδικές κατευθύνσεις της φωνητικής μουσικής στον 21ο αιώνα, ενώ η ενορχήστρωση έχει σχεδιαστεί για μικρό σύνολο που θυμίζει τζαζ μπάντα (τρομπέτα, σαξόφωνο / κλαρινέτο, τρομπόνι, κρουστά, συνθεσάιζερ, κοντραμπάσο) υπηρετώντας την αστική θεματική του έργου αλλά και τη χρήση τζαζ στοιχείων. Τη σκηνοθεσία της παράστασης, που διαδραματίζεται σε ένα διαμέρισμα-κουτί, υπογράφει ο Αλέξανδρος Ευκλείδης, ο οποίος επιχειρεί να αναδείξει την απόσταση και την εγγύτητα με τον φουτουριστικό κόσμο που γίνεται μέρος της σύγχρονης πραγματικότητας.

Το φουτουριστικό σκηνικό και τα κοστούμια υπογράφει ο Γιάννης Κατρανίτσας, τον σχεδιασμό βίντεο οι Μάριος Γαμπιεράκης και Χρυσούλα Κοροβέση, και τον σχεδιασμό φωτισμών και τη χαρτογράφηση προβολών ο Χρήστος Τζιόγκας.

Τους ρόλους ερμηνεύουν οι Χρύσα Μαλιαμάνη (Έρικα_7), Γεώργιος Ιατρού (Αυτός), Μιράντα Μακρυνιώτη (Δανάη) και Αλέξιος Ζερβάνος (Συζητητής).

Ο Μιχάλης Παπαπέτρου διευθύνει το εξαμελές μουσικό σύνολο, το οποίο αποτελούν οι: Κώστας Τζέκος (κλαρινέτο, σαξόφωνο), Σπύρος Αρκούδης (τρομπέτα), Γιώργος Κρίμπερης (τρομπόνι), Χάρης Παζαρούλας (κοντραμπάσο), Καζούγιο Τσουνεχίρο (κρουστά) και Φρίξος Μόρτζος (πλήκτρα).

Η παραγωγή παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 2023 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.

Το The Fall of the House of Commons σε συνθήκες καθολικής προσβασιμότητας

Οι παραστάσεις του έργου The Fall of the House of Commons της 4ης και 11ης Μαΐου 2025 θα παρουσιαστούν σε συνθήκες καθολικής προσβασιμότητας, σε συνεργασία με την ATLAS E.P., με στόχο την ανεμπόδιστη οπτικοακουστική παρακολούθηση για όλες, όλους και όλα. Στο πλαίσιο αυτό έχει προβλεφθεί να υπάρχουν θέσεις για Κ/κωφούς και βαρήκοους ανθρώπους που χειρίζονται την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (ΕΝΓ), θέσεις για ανθρώπους που χρησιμοποιούν τους υπέρτιτλους (CAPS) οι οποίοι καλύπτουν όλο το ακουστικό κανάλι, καθώς και θέσεις τυφλών ανθρώπων και ανθρώπων με περιορισμένη πρόσβαση στο οπτικό κανάλι επικοινωνίας, που θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν την υπηρεσία ακουστικής περιγραφής (AD). Οι σκύλοι οδηγοί τυφλών είναι επίσης ευπρόσδεκτοι.

Οι θεατές που επιθυμούν να κάνουν χρήση των υπηρεσιών προσβασιμότητας παρακαλούνται να πραγματοποιήσουν την αγορά των εισιτηρίων τους στα Ταμεία της ΕΛΣ, τηλεφωνικά στο 2130885700 ή με email στο [email protected]. Για υποβοήθηση στις κρατήσεις, μπορείτε επίσης να επικοινωνείτε με την ATLAS E.P. στο 6993507553 ή με email στο [email protected].