To Back to Back Theatre σε προκαλεί να δεις τον κόσμο με άλλα μάτια

Από την ίδρυσή της το 1987, η αυστραλιανή ομάδα Back to Back Theatre, με έδρα την Τζιλόνγκ κοντά στη Μελβούρνη, έχει κατακτήσει μια ιδιαίτερη θέση στο παγκόσμιο θεατρικό τοπίο. Ως μικρός αλλά ανήσυχος θίασος, αποτελούμενος εξολοκλήρου από διεθνούς κύρους επαγγελματίες ηθοποιούς με νοητική αναπηρία, έχει αφιερωθεί στη δημιουργία ρηξικέλευθων παραστάσεων που ανοίγουν διάλογο χωρίς να προσφέρουν εύκολες απαντήσεις, προκαλώντας το κοινό να δει τον κόσμο αλλιώς.

Στην πιο πρόσφατη περιοδεία της, η παράσταση “The Shadow Whose Prey the Hunter Becomes” (“Ο κυνηγός πέφτει θύμα της σκιάς του”) συνεχίζει την τολμηρή αυτή παράδοση, χαρίζοντας μια ιδιαίτερη θεατρική εμπειρία που συνδυάζει την ανατροπή με την ευαισθησία.

Το έργο συνδημιουργήθηκε από τους ίδιους τους ηθοποιούς του θιάσου: τον Σκοτ Πράις, τη Σάρα Μέινγουερνινγκ και τον Σάιμον Λάχερτι. Πρόκειται για επαγγελματίες καλλιτέχνες με νοητική αναπηρία που εμφανίζονται στη σκηνή με τα πραγματικά τους ονόματα, καταρρίπτοντας από την πρώτη στιγμή τα παραδοσιακά όρια ανάμεσα στον ρόλο τους και την προσωπική τους εμπειρία.

Ο τίτλος του αποτελεί αναφορά σε ένα παιδικό παραμύθι του Γάλλου λαογράφου και συγγραφέα Σάρλ Περώ, όπου ένας σκύλος χάνει τη λεία από το στόμα του ενώ διασχίζει μια γέφυρα καθώς ξεγελιέται από την αντανάκλαση του στο νερό και ορμάει να κυνηγήσει τη σκιά του, χάνοντας έτσι την τροφή από το στόμα του.

Εδώ, στον πυρήνα της παράστασης, τίθεται ένα προκλητικό ερώτημα: Αν η τεχνητή νοημοσύνη κατακτούσε τον κόσμο, μήπως όλοι μας —ανεξαρτήτως “κανονικότητας”— θα θεωρούμασταν ξαφνικά νοητικά ανάπηροι σε σχέση με τις πανίσχυρες μηχανές;

Το ερώτημα αυτό δεν είναι απλώς τεχνοφοβικό· είναι ένας καθρέφτης που στρέφεται στο πρόσωπο του θεατή, αναδεικνύοντας πώς η κοινωνία ταξινομεί και υποτιμά όσους αποκλίνουν από τον αυθαίρετο κανόνα.

Η παράσταση

Η σκηνή διαμορφώνεται σταδιακά σε μια αίθουσα δημόσιας συνέλευσης — μινιμαλιστική, λιτή, αλλά απόλυτα λειτουργική. Με τέσσερις πτυσσόμενες καρέκλες, oι δυο παραμένουν σε όλη τη διάρκεια της παράστασης άδειες, και έναν κύβο από αφρολέξ που γίνεται άλλοτε βήμα λόγου και άλλοτε πάγκος, η παράσταση δημιουργεί ένα χώρο ανοιχτού διαλόγου.

Οι θεατές γινόμαστε μάρτυρες μιας συνέλευσης στην αίθουσα του δημαρχείου, με ομιλητές τους Σκοτ Πράις, Σάρα Μέινγουερνινγκ και Σάιμον Λάχερτι. Ένα χαρισματικό και μαχητικό τρίο, που παίζουν τους εαυτούς τους και συνυπογράφουν το κείμενο μαζί με τους Μάικλ Τσαν, Μαρκ Ντινς, Σόνια Τίουμπεν και τον σκηνοθέτη Μπρους Γκλάντουιν. Η σκηνοθεσία του τελευταίου είναι σχεδόν αόρατη, δεν προσπαθεί να εντυπωσιάσει με περιττά σκηνικά τεχνάσματα· αφήνει τον λόγο και την παρουσία των ηθοποιών να γεμίσουν το κενό.

Βία, καταπίεση και άγνοια: τα τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ζωής των τριών αυτών ηθοποιών που συζητούν με αφοπλιστική ειλικρίνεια επί σκηνής την ωμή πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά προσπαθώντας να ευαισθητοποιήσουν όλους εμάς.

Με υλικά το ζήτημα των ανθρώπινων δικαιωμάτων, την πολιτική του φύλου και την επαπειλούμενη επικράτηση της τεχνητής νοημοσύνης, αυτή η ανοιχτή, δημοκρατική συνέλευση κλιμακώνεται πανέξυπνα σε μια αποκαλυπτική αντιπαράθεση που φωτίζει όσα μας χωρίζουν και όσα μας ενώνουν. Μέσα από λάθη, παρανοήσεις, παρερμηνείες και παρεξηγήσεις, οι τρεις ηθοποιοί μάς καλούν να ξανασκεφτούμε τι θεωρούμε «κανονικό» αλλά και τα συμπεράσματα που βγάζουμε για τον εαυτό μας και τους άλλους.

Η τεχνολογία πανταχού παρούσα

Υπέρτιτλοι στο βάθος της σκηνής παράγονται σε πραγματικό χρόνο από λογισμικό φωνητικής αναγνώρισης. Χρησιμοποιούνται τόσο για να κάνουν πιο κατανοητό τον λόγο των ηθοποιών —ειδικά της Σάρα, που μιλάει αργά και με παύσεις— όσο και για να σατιρίσουν την “κανονικότητα” της επικοινωνίας. «Έχω αυτισμό», λέει κάποια στιγμή ο Σκοτ και προσθέτει «δυστυχώς για μένα, έχω και έντονη αυστραλιανή προφορά».

Όμως, αυτή η τεχνολογία δεν είναι πάντοτε καλοδεχούμενη· η Σάρα την αποκαλεί “γ@μημέν@ συγκαταβατική”, αποκαλύπτοντας πώς ακόμα και οι πιο καλοπροαίρετες “διευκολύνσεις” μπορούν να γίνουν μορφή πατερναλισμού.

Η παράσταση εστιάζει στην πολιτική της γλώσσας, της ταυτότητας και της αυτοδιάθεσης. Ο Σκοτ και ο Σάιμον αυτοπροσδιορίζονται ως “νοητικά ανάπηροι”, ενώ η Σάρα απορρίπτει τον όρο, επιμένοντας πως έχει “απλώς” υποστεί εγκεφαλική κάκωση. Η μεταξύ τους διαφωνία, αλλά και οι μικρές συγκρούσεις που γεννιούνται κατά τη διάρκεια της συνάντησης, αποκαλύπτουν το βάθος της συζήτησης: πώς ορίζουμε τον εαυτό μας; Και ποιος έχει το δικαίωμα να δώσει τον ορισμό;

Η απειλή του ΑΙ λειτουργεί περισσότερο ως αφορμή: η αληθινή πρόκληση της παράστασης είναι η αποκάλυψη της αθέατης βίας που βιώνουν οι πρωταγωνιστές και της διάχυτης πεποίθησης ότι κάποιοι είναι “λιγότερο” από τους άλλους.

Είναι ίσως αυτή η αθέατη βία που θα βιώσουμε όλοι μπροστά στην επέλαση του AI. Το έργο μάς φέρνει αντιμέτωπους με το ενδεχόμενο πως στον κόσμο της απόλυτης αποδοτικότητας και των παντοδύναμων μηχανών, οι “φυσιολογικοί” άνθρωποι θα βρεθούν στη θέση όσων σήμερα στιγματίζονται ως διαφορετικοί ή “κατώτεροι”. Δεν είναι καθόλου απίθανο σε έναν κόσμο όπου τα νευρωνικά δίκτυα μπορούν να παράγουν ολόκληρες παραγράφους πιο γρήγορα απ’ ό,τι μπορούμε να αρθρώσουμε μία πρόταση, να θεωρηθούμε κάποτε όλοι μας, ανεξάρτητα από τον τρόπο που λειτουργεί το μυαλό μας, άτομα με νοητική αναπηρία,
Και υπό αυτή τη σκοπιά, οι τρεις πρωταγωνιστές δεν αφηγούνται απλώς τη δική τους ιστορία· μας προειδοποιούν για μια πιθανή, κοινή μοίρα.

Συμπέρασμα

Στο “The Shadow Whose Prey the Hunter Becomes” τρεις υπέροχοι ηθοποιοί με τρόπο απλό και συγκινητικό πετυχαίνουν κάτι σπουδαίο: μας βοηθούν να κατανοήσουμε τις συνέπειες αν δεν οικοδομήσουμε μια κοινωνία όπου ο καθένας μας εκτιμάται όχι μόνο για την παραγωγή του, αλλά και για την αξία του ως άνθρωπος, πέρα από την ταχύτητα ή την αποδοτικότητά του.

Σε μια εποχή που η τελειότητα και η συμμόρφωση μοιάζουν να κυριαρχούν, το Back to Back Theatre υπενθυμίζει πως η μοναδικότητα είναι το πιο ισχυρό όπλο που διαθέτουμε.