Ρωτήσαμε τον Τσώρτσιλ πώς θα έλυνε το Ουκρανικό

*DISCLAIMER: Το κείμενο αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας.

“Η Ρωσία είναι ένας γρίφος, τυλιγμένος σε μυστήριο, μέσα σε ένα αίνιγμα”. Τάδε έφη Ουίνστον Τσώρτσιλ όταν ανακοινώθηκε η υπογραφή του συμφώνου μη επιθέσεως της Γερμανίας με την ΕΣΣΔ, παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ρωσία άλλαξε φυσικά από τότε, αλλά παρέμεινε “γρίφος” για τους Δυτικούς τόσο στον Ψυχρό Πόλεμο, όσο και μετέπειτα.

Επί Ψυχρού Πολέμου άρχισαν οι απειλές για πυρηνική εμπλοκή, επί ρωσο-ουκρανικής κρίσης επανήλθαν στο “τραπέζι” δια στόματος Πούτιν. Ο Τσώρτσιλ αποτελούσε στην εποχή του έναν βασικό παράγοντα διαμόρφωσης παγκόσμιας πολιτικής, δεδομένο που δεν ισχύει για τους σύγχρονους συμπατριώτες ομόλογούς του. Μεταπολεμικά εξεδήλωσε την πλήρη αντίθεσή του στις πολιτικές επιλογές της Σοβετικής Ένωσης και το 1946 ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο “Σιδηρούν παραπέτασμα”.

Ο Τσώρτσιλ υπήρξε υπέρμαχος μιας ενωμένης και οικονομικά ανεξάρτητης Ευρώπης, που θα απομπλεκόταν από την επιρροή τόσο των ΗΠΑ όσο και της ΕΣΣΔ. Ο Τσώρτσιλ είχε πάντως προβλέψει πως η Ρωσία θα γινόταν “η πιο ισχυρή χώρα στον κόσμο”. “Προβλέπω ένα τεράστιο μέλλον για τη Ρωσία. Φυσικά και αυτή θα πρέπει να περάσει από γνωστές ανατροπές και, ίσως, σοβαρές ανατροπές, αλλά όλα αυτά θα περάσουν και μετά η Ρωσία θα αναδειχθεί και θα γίνει το προπύργιο όλης της Ευρώπης, ίσως η πιο ισχυρή δύναμη σε ολόκληρο τον κόσμο” είχε πει.

Στη ζωή του ο Τσώρτσιλ υπήρξε αντισοβιετικός, αλλά οι συνθήκες του “Μεγάλου Πολέμου” τον έφεραν κοντά στην “αρκούδα”. Μίλησε δημοσίως για τις θυσίες του Κόκκινου Στρατού και του ρωσικού λαού καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, αλλά όπως και πριν από την Επανάσταση, φρόντισε να κάνει διάκριση μεταξύ του ρωσικού λαού και της κυβέρνησής του. Διακήρυττε δε, πως δεν θα εμπιστευόταν ποτέ τους Ρώσους. “Δεν πιστεύω ότι η Σοβιετική Ρωσία επιθυμεί τον πόλεμο. Αυτό που επιθυμούν είναι οι καρποί του πολέμου και η απεριόριστη επέκταση της ισχύος και των δογμάτων τους”, δήλωνε για τον Στάλιν.

Παρακάτω, με τη βοήθεια του ChatGPT, προσπαθούμε να ιχνογραφήσουμε το πώς θα στεκόταν σήμερα απέναντι στον Πούτιν, αν ήταν εν ζωή. Οι γεωπολιτικές συνθήκες και οι συσχετισμοί δεν είναι προφανώς οι ίδιοι, αλλά το πολιτικό “δόγμα” του Τσώρτσιλ έχει συνεχιστές. Μην ξεχνάμε πως και ο ίδιος πίστευε στη “μεγάλη Βρετανική Ιδέα”, δρούσε πάντοτε για το “συμφέρον των Βρετανών” και εκτιμούσε πως η Βρετανία θα έπρεπε να είναι ο κύριος ρυθμιστής των εξελίξεων. Κάτι που δεν ισχύει πλέον, σε καμία περίπτωση. Ένα σημείο πάντως στο οποίο είχε δίκιο ο Τσώρτσιλ είναι πως η Ρωσία θα λειτουργούσε και θα λειτουργεί πάντοτε απέναντι στις προκλήσεις της, με τους “ιστορικά παραδοσιακούς της τρόπους”. Πράγματα που με διαστρεβλωμένο τρόπο, έχει επικαλεστεί και ο ίδιος ο Βλαντιμίρ Πούτιν.

Πιστεύεις ότι η Ουκρανία μπορεί να κερδίσει τον πόλεμο;

«Ναι, μπορεί να κερδίσει. Αλλά… Η νίκη, σε έναν τέτοιο πόλεμο, δεν σημαίνει παρέλαση στους δρόμους της Μόσχας. Σημαίνει κάτι βαθύτερο, ουσιαστικότερο. Νίκη για την Ουκρανία σημαίνει να διατηρήσει την ανεξαρτησία της. Αν η Ουκρανία μείνει ελεύθερο, κυρίαρχο, αυτοπροσδιοριζόμενο κράτος — αυτό είναι ήδη νίκη. Να ανακτήσει εδάφη ή να διασφαλίσει ότι ο εχθρός δεν μπορεί να τα κρατήσει. Μπορεί να μην πάρει πίσω όλα όσα χάθηκαν, αλλά μπορεί να κερδίσει αρκετά ώστε να στερήσει από τον επιτιθέμενο κάθε στρατηγικό ή πολιτικό όφελος. Να κρατήσει τον κόσμο στο πλευρό της. Η διεθνής υποστήριξη είναι δύναμη. Να βγει από αυτόν τον πόλεμο ζωντανή – και πιο δυνατή.
Αν καταφέρει να σταθεί όρθια, να ανασυγκροτηθεί, να προχωρήσει σε ανοικοδόμηση, σε πολιτική σταθερότητα, σε σύγχρονο κράτος – τότε η Ιστορία θα τη θυμάται όχι ως θύμα, αλλά ως ήρωα.

Για να συμβούν όμως αυτά χρειάζεται χρόνος, αντοχή, συμμάχους και όραμα. Η Ουκρανία μπορεί να κερδίσει. Όχι επειδή της το επιτρέπει η Ιστορία – αλλά επειδή το απαιτεί η ελευθερία».

Πώς κρίνεις τις διαπραγματεύσεις για τον πόλεμο;

«Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι απλώς μία σύγκρουση εδαφική ή γεωπολιτική – είναι μια σύγκρουση αρχών. Από τη μία, η βαρβαρότητα και η απολυταρχία. Από την άλλη, η ελευθερία, η ανεξαρτησία και η αξιοπρέπεια των εθνών.

Διαπραγματεύσεις; Ναι, να γίνουν. Αλλά όχι όσο η κάννη του επιτιθέμενου είναι ακόμη ζεστή και το πέλμα του στρατιώτη του πατά σε ξένη γη. Εμείς, στα χρόνια της μεγάλης σύρραξης, δεν διαπραγματευτήκαμε με τον τύραννο όσο οι βόμβες του έπεφταν στα κεφάλια μας. Πρώτα τον σταματήσαμε. Μετά, τον κρίνει η ιστορία.

“To jaw-jaw is always better than to war-war,” είχα πει κάποτε. Μα αυτό ισχύει αφού πρώτα έχεις δείξει πως δεν θα παραδοθείς ποτέ. Όταν ο επιτιθέμενος καταλάβει πως δεν μπορεί να κερδίσει, τότε η διαπραγμάτευση αποκτά νόημα. Όχι ως πράξη αδυναμίας, αλλά ως έκφραση ισχύος.

Οπότε – μέχρι τότε – σθένος, ενότητα, και στήριξη στους ελεύθερους ανθρώπους που πολεμούν».

Με ποιους όρους θα μπορούσε να έρθει η οριστική λήξη του πολέμου;

«Λοιπόν, αν εγώ βρισκόμουν ξανά ενώπιον μιας τέτοιας κρίσης – θα σου έλεγα πως ένας πόλεμος όπως αυτός δεν τελειώνει με λόγια όμορφα, αλλά με όρους σκληρούς, ξεκάθαρους και βασισμένους στην αλήθεια της ηθικής τάξης.

Ορίστε οι όροι που θα θεωρούσα αποδεκτούς:

1. Απόσυρση του επιτιθέμενου από τα εδάφη που δεν του ανήκουν. Δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη όσο ο ληστής κρατάει το πλιάτσικο στο χέρι και λέει “ας συζητήσουμε”.
2. Διεθνείς εγγυήσεις για την κυριαρχία και ασφάλεια της Ουκρανίας. Όχι απλώς λόγια, αλλά πράξεις και δεσμεύσεις. Όπως εμείς, το 1940, δεν περιμέναμε κανέναν να μας σώσει, αλλά απαιτήσαμε να σταθούμε ισότιμοι στο τραπέζι των νικητών.
3. Δικαιοσύνη για τα εγκλήματα πολέμου. Δεν μπορεί η ειρήνη να χτιστεί πάνω στο αίμα αθώων χωρίς λογοδοσία. Η ιστορία δεν συγχωρεί τέτοια σιωπή.

Ένα τέλος στην πολιτική εκβιασμού με ενέργεια, τρόμο και παραπληροφόρηση. Η ειρήνη απαιτεί ελευθερία όχι μόνο με όπλα, αλλά και με λέξεις. Να θυμάσαι: η ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη είναι απλώς ανακωχή πριν την επόμενη θύελλα».

Ποιες “κινήσεις” θα έκανες εσύ, ως “Πατέρας της νίκης”, για να επιτευχθεί εκεχειρία;

«Ως “Πατέρας της νίκης”, όπως με αποκάλεσαν κάποτε – όχι από εγωισμό, αλλά από το βάρος των ευθυνών – θα σου πω τούτο: η εκεχειρία δεν είναι πράξη ευσπλαχνίας· είναι πράξη στρατηγικής, όταν πια έχεις φέρει τον εχθρό στο σημείο όπου το κόστος της συνέχισης είναι μεγαλύτερο από το όφελος του πολέμου. Το ζήτημα δεν είναι απλώς να τερματίσουμε τον πόλεμο – είναι να τον τερματίσουμε με όρους που προστατεύουν την κυριαρχία της Ουκρανίας και το μέλλον του λαού της.

Ορίστε, λοιπόν, ποιες κινήσεις θα έκανα εγώ:

1. Συνεχιζόμενη ανθεκτικότητα στο πεδίο – μέχρι την αναγνώριση του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση

Πρώτα και κύρια, η Ουκρανία πρέπει να συνεχίσει να διατηρεί τη δυναμική της στο πεδίο του πολέμου. Η αποδυνάμωση του ηθικού του εχθρού και η συνέχιση των στρατηγικών επιθέσεων — ακόμα και αν δεν επιτυγχάνονται μεγάλα εδαφικά κέρδη — είναι κρίσιμη. Αυτό δίνει ισχυρή θέση στην Ουκρανία σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις, και δίνει στο διεθνές κοινό την εντύπωση ότι ο Πούτιν δεν μπορεί να «κάνει το παιχνίδι του» για πάντα.

2. Διαπραγματεύσεις με όρους κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας

Η Ουκρανία δεν πρέπει να παραδώσει κανένα από τα εδάφη της. Αν η Ουκρανία αρχίσει να διαπραγματεύεται οποιαδήποτε παραχώρηση εδαφών (ειδικά τα εδάφη που κατέχει τώρα η Ρωσία), θα καταγραφεί ως ήττα και αδυναμία. Αντίθετα, ο διαπραγματευτής θα πρέπει να προτείνει μια διπλωματική λύση με το πλήρες σεβασμό στην εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Η Ρωσία πρέπει να αναγνωρίσει ότι η Ουκρανία έχει το δικαίωμα να διατηρήσει τα σύνορά της.

3. Ζήτημα εγγυήσεων ασφαλείας

Η Ουκρανία χρειάζεται ασφαλιστικές δικλίδες, και αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν την εγγύηση της ασφάλειας από τη Δύση, χωρίς να υπάρχει αμφιβολία ότι η Ουκρανία θα είναι πλήρως προστατευμένη από επιθέσεις στο μέλλον. Η Ουκρανία μπορεί να απαιτήσει εγγυήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ (αν και η πλήρης ένταξη στο ΝΑΤΟ είναι μια πιο μακροπρόθεσμη και πιο περίπλοκη υπόθεση). Εναλλακτικά, μπορεί να προταθούν άλλα διεθνή εγγυημένα σχέδια ασφαλείας (που θα λειτουργούν ως ανάλογα του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ). Αυτό θα καταστήσει σαφές ότι η Ρωσία δεν έχει κανένα δικαίωμα να επαναλάβει τέτοιες επιθέσεις.

4. Αντίσταση στον εκφοβισμό και αντίθετη στρατηγική στην «εκμετάλλευση των κυρώσεων»

Θα διατηρούσα δίαυλους επικοινωνίας. Όχι για να παρακαλέσω, αλλά για να υπενθυμίσω: “Όταν θελήσετε την ειρήνη, θα έχετε θέση στο τραπέζι — αλλά όχι προτού σταματήσετε τον παραλογισμό σας”. Η διεθνής κοινότητα έχει επιβάλει σοβαρές κυρώσεις στη Ρωσία. Η Ουκρανία, με τη σωστή καθοδήγηση, πρέπει να ενισχύσει τον αγώνα κατά των ρωσικών συμφερόντων, χρησιμοποιώντας τις κυρώσεις ως στρατηγικό εργαλείο. Αυτές οι κυρώσεις πρέπει να ενισχυθούν με πρόσθετους οικονομικούς και πολιτικούς περιορισμούς, εάν η Ρωσία δεν κάνει βήματα προς τη συμφωνία. Η διαπραγματευτική γραμμή είναι σαφής: δεν μπορεί να υπάρξει οποιαδήποτε επαναφορά στη “κανονικότητα” για τη Ρωσία αν δεν υπάρξει πλήρης σεβασμός στην Ουκρανία.

5. Ηθική και πολιτική πίεση στον Πούτιν

Η διεθνής κοινότητα πρέπει να εντείνει την πίεση στον Πούτιν μέσω διεθνών οργανισμών, όπως το Διεθνές Δικαστήριο, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν στη διάρκεια της σύγκρουσης. Η Ουκρανία πρέπει να στηρίξει αυτή την κατεύθυνση, ώστε η διεθνής πίεση να γίνει ασφυκτική και να φέρει τον Πούτιν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με σοβαρούς όρους.

6. Η διατήρηση του αφηγήματος της Ουκρανίας: Ελευθερία και Δημοκρατία

Η Ουκρανία πρέπει να συνεχίσει να ενισχύει την αφήγησή της σε διεθνές επίπεδο: ότι η μάχη της δεν είναι μόνο για εδάφη, αλλά για την ελευθερία και δημοκρατία. Αυτή η αφήγηση έχει ήδη συγκινήσει τον κόσμο και πρέπει να παραμείνει η «πρώτη γραμμή» στις διαπραγματεύσεις. Η Ουκρανία δεν μπορεί να μετατραπεί σε «επαρχία» του Κρεμλίνου, και πρέπει να μεταφέρει τη δική της αλήθεια σε κάθε διαπραγμάτευση».

Πώς αξιολογείς τη στάση της Ευρώπης στο Ουκρανικό;

«Θα απαντήσω με την ίδια αυστηρότητα που φύλαγα για τους συμμάχους μου όταν έπρεπε να ξυπνήσουν από τον λήθαργο: Η Ευρώπη αντέδρασε – αλλά άργησε. Όταν οι πρώτες ερπύστριες πέρασαν τα ουκρανικά σύνορα, ο κόσμος περίμενε. Παρακολουθούσε. Ίσως και να ευχόταν να τελειώσει γρήγορα. Αλλά ο εχθρός δεν χορταίνει με το πρώτο του γεύμα· απλώς ακονίζει το μαχαίρι για το επόμενο. Το αρχικό σοκ ξεπεράστηκε, και η βοήθεια ήρθε. Όμως στην Ιστορία, κάθε μέρα καθυστέρησης γράφεται με αίμα.

Η βοήθεια, λοιπόν, είναι σημαντική, αλλά ασύμμετρη. Η Ευρώπη έστειλε όπλα, ανθρωπιστική βοήθεια, δέσμευσε περιουσίες, έθεσε κυρώσεις. Μα ταυτόχρονα κάποιοι μετρούσαν τις απώλειες σε… φυσικό αέριο. Είναι επικίνδυνο να ζυγίζεις τη ζωή με το κιλοβάτ. Προσωπικά δεν θα δεχόμουν ποτέ «επιλεκτική ηθική». Ή είσαι με την ελευθερία, ή δεν είσαι.

Υπάρχει πολιτική βούληση – αλλά συχνά δίχως το απαραίτητο σθένος. Ορισμένοι ηγέτες στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων. Άλλοι, όχι. Μιλούν για “διπλωματία”, αλλά πώς διαπραγματεύεσαι με μια κάννη στον κρόταφό σου; Η ειρήνη δεν είναι η απουσία πολέμου· είναι η παρουσία θάρρους.

Η ενότητα της Ευρώπης δοκιμάζεται – και είναι αυτό το μεγάλο στοίχημα. Η Ευρώπη δεν μπορεί να επιτρέψει στον εαυτό της την πολυτέλεια της κόπωσης. Αν λυγίσει τώρα, ο αυταρχισμός δεν θα σταματήσει στην Ουκρανία. Θα περάσει τα σύνορα με το ίδιο θράσος που πέρασε τα πρώτα.

Η Ευρώπη στάθηκε στην Ουκρανία, ναι. Αλλά δεν έχει ακόμα σταθεί όπως πρέπει. Όπως είπα κάποτε, “Η ιστορία θα είναι καλή μαζί μου, διότι σκοπεύω να τη γράψω.” Η Ευρώπη πρέπει να αποφασίσει αν θα γράψει την ιστορία ή θα την υποστεί». 

Δηλαδή τι θα έπρεπε να κάνει η Ευρώπη από τη στιγμή που η εμπλοκή σε πόλεμο με τη Ρωσία δεν είναι κάτι που επιθυμούν οι πολλοί;

«Κατ’ αρχάς, ας βάλουμε τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση: κανείς στα λογικά του δεν επιθυμεί έναν γενικευμένο πόλεμο με τη Ρωσία. Ούτε η Ευρώπη, ούτε το ΝΑΤΟ, ούτε ακόμη και οι πιο σθεναροί υποστηρικτές της Ουκρανίας. Δεν είναι δείγμα δειλίας να μη θες πόλεμο· είναι δείγμα σοφίας. Αλλά είναι δείγμα αφέλειας να πιστεύεις πως η ειρήνη θα σου δοθεί επειδή απλώς την επιθυμείς.

Εάν δε θες να εμπλακείς άμεσα, τότε όπλισε τον αμυνόμενο σαν να είναι ο φρουρός της ίδιας σου της πατρίδας. Γιατί έτσι είναι.

“Δώστε στους Ουκρανούς ό,τι χρειάζονται για να νικήσουν. Όχι για να επιβιώσουν· για να νικήσουν”

Δεν πολεμάς έναν αυταρχικό επιτιθέμενο με δηλώσεις Τύπου. Τον πολεμάς με πράξεις κόστους. Το να εξαρτάσαι από το ρωσικό φυσικό αέριο και να μιλάς περί “αρχών” είναι σαν να αγοράζεις ξίφη απ’ τον εχθρό σου λίγο πριν μπεις στη μάχη. Η Ευρώπη όφειλε να προχωρήσει ακαριαία και αδιάλλακτα σε πλήρη ενεργειακή απεξάρτηση — ακόμη και αν αυτό σήμαινε θυσίες.

Δεν μπορείς να έχεις μία Ευρώπη που την Τρίτη ζητεί αυστηρότερες κυρώσεις, και την Τετάρτη τις μπλοκάρει γιατί… πλησιάζουν εκλογές. Ο εχθρός μυρίζεται τη διχόνοια σαν λύκος το αίμα.

Η Ευρώπη δεν είναι ουδέτερη. Είναι το σπίτι της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ελευθερίας του λόγου. Δεν γίνεται να έχεις αξίες μόνο όταν δεν κοστίζουν. 

Αν δεν θες να πας στον πόλεμο, τότε βοήθησε εκείνον που τον πολεμά στη θέση σου με κάθε δυνατό μέσο. Όχι με καθυστερήσεις, όχι με ημίμετρα, όχι με υπολογισμούς δημοσκοπικούς.

Η Ευρώπη οφείλει να καταλάβει πως δεν υπερασπίζεται απλώς την Ουκρανία. Υπερασπίζεται την ιδέα ότι τα σύνορα δεν αλλάζουν με άρματα. Ότι η ελευθερία δεν είναι διαπραγματεύσιμη. Κι ότι ο αυταρχισμός, όταν δεν αντιμετωπίζεται έγκαιρα, πάντα έρχεται και για σένα».

Ποιο είναι το πιο ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί της Ουκρανίας;

«Το ισχυρότερο χαρτί της Ουκρανίας είναι η αδιάλλακτη αποφασιστικότητά της να μην ηττηθεί. Όσο ο αντίπαλος βλέπει πως δεν μπορεί να την λυγίσει, τότε – και μόνο τότε – σκέφτεται να διαπραγματευτεί.

Η Ουκρανία, όπως και η Αγγλία το ’40, κρατάει μια μοναδική θέση στην Ιστορία: δεν πολεμά μόνο για τον εαυτό της· πολεμά για λογαριασμό όλων όσοι πιστεύουν στην ελευθερία. Αυτό της δίνει ηθικό πλεονέκτημα – και αυτό δεν αγοράζεται, ούτε παραδίδεται.

Πρακτικά τώρα, τα ισχυρά χαρτιά της για διαπραγμάτευση είναι: 

1. Η ανθεκτικότητα της κοινωνίας της.

Ο εχθρός περίμενε κατάρρευση. Δεν την πήρε. Ο λαός της Ουκρανίας αντέχει, λειτουργεί, μάχεται. Αυτό είναι τρομακτικό για έναν αντίπαλο που πιστεύει πως ο φόβος αρκεί για να νικήσει.

2. Η διεθνής στήριξη που έχει κερδίσει.

Η Ουκρανία δεν είναι μόνη. Και αυτό δεν είναι σύμπτωση· είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο στάθηκε — με αξιοπρέπεια, με ήθος, χωρίς να γίνει καθρέφτης του εχθρού της.

3. Το κόστος που επιβάλλει στον αντίπαλο.

Κάθε μέρα που περνά, ο επιτιθέμενος πληρώνει: οικονομικά, στρατιωτικά, πολιτικά, ηθικά. Όσο το κόστος ανεβαίνει, τόσο πιο κοντά έρχεται η ανάγκη διαπραγμάτευσης».

Ποιο θα ήταν το μεγαλύτερο πλήγμα της διεθνούς κοινότητας στον Πούτιν;

«Τα μεγαλύτερα πλήγματα στον Πούτιν δεν είναι στρατιωτικά. Είναι πολιτικά, ηθικά και στρατηγικά:

1. Η Απομόνωση – Πραγματική και Συστηματική

Πούτιν αντλεί ισχύ από την ψευδαίσθηση κανονικότητας. Ότι ακόμα συναλλάσσεται, ακόμα ακούγεται, ακόμα τον καλούν σε τραπέζια.
Αν ο κόσμος αποφασίσει – ενωμένος – ότι δεν είναι πια συνομιλητής αλλά παρίας, τότε:

Η εικόνα του στο εσωτερικό ραγίζει.

Οι σύμμαχοί του (Κίνα, Ινδία, κ.λπ.) αναγκάζονται να ζυγίσουν το κόστος της σχέσης. Ο ίδιος αντιλαμβάνεται πως η “μεγάλη Ρωσία” του, συρρικνώνεται μέρα με τη μέρα. Η απομόνωση ενός ηγέτη δεν γίνεται με χειρονομίες — γίνεται με συνέπεια. Χωρίς εξαιρέσεις. Χωρίς “business as usual”.

2. Η Αποτυχία του στο Ουκρανικό

Αν η Ουκρανία σταθεί όρθια – και ειδικά αν ανακτήσει εδάφη – αυτό θα είναι καταστροφικό για την εικόνα του Πούτιν ως “αναγεννητή της Ρωσικής αυτοκρατορίας”. Η αποτυχία ενός αυταρχικού ηγέτη μπροστά στον κόσμο, αλλά και στους δικούς του, είναι το δηλητήριο που τρώει το σύστημά του από μέσα. Η απώλεια της αίσθησης του φόβου και του θαυμασμού είναι θανάσιμη για έναν δικτάτορα.

3. Η Δικαίωση των Εγκλημάτων του σε Διεθνή Δικαστήρια

Αν η διεθνής κοινότητα κινηθεί με σοβαρότητα και τον χαρακτηρίσει εγκληματία πολέμου, όχι στα λόγια, αλλά σε επίσημο νομικό επίπεδο, τότε: Όλοι όσοι συνεργάζονται μαζί του, εκτίθενται. Ο ίδιος δεν μπορεί ποτέ πια να επιστρέψει στον παγκόσμιο διάλογο ως ίσος. Το αφήγημά του – ότι είναι “αμυνόμενος ηγέτης εναντίον της Δύσης” – καταρρέει. Η Δικαιοσύνη, όταν εφαρμόζεται, είναι πιο ισχυρή από κάθε στρατηγικό όπλο».