Και του πουλιού το γάλα: προέλευση της έκφρασης

Μέρες που’ ναι, με τα φορτωμένα τραπέζια μας, ας δούμε την προέλευση μιας χαρακτηριστικής φράσης. Όταν θέλουμε να μιλήσουμε για κάθε αγαθό, ακόμα και το πιο δυσεύρετο, λέμε «και του πουλιού το γάλα». Αυτή η φράση, που δηλώνει, όπως είπαμε, τόσο την αφθονία, όσο και την ποικιλία, έχει αρχαία προέλευση – στην πραγματικότητα είναι μια αρχαία παροιμία.

Ο ιστορικός και γεωγράφος Στράβωνας, αναφέρει στο έργο του «Γεωγραφικά» για τη Σάμο: «την λέγουσαν παροιμίαν ότι φέρει και ορνίθων γάλα». Από τη Σάμο λοιπόν, με τον πλούτο και την ποικιλία των αγαθών της, και ιδαίτερα των κρασιών της, έχουμε την προέλευση της φράσης. Τώρα, το γάλα, το θρεπτικό, λευκό υγρό από τους μαστούς της γυναίκας και των θηλαστικών ζώων, όπως λέει το Λεξικό Τεγόπουλου – Φυτράκη, να πούμε πως είναι μια λέξη που διατηρεί τη μορφή και τη σημασία της από την Ομηρική εποχή. Παράγεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα «glakt», που έχει δώσει και το γαλλικό lait, το ισπανικό leche, το ιταλικό latte, και άλλα.

Όσο για το πουλί, που σύμφωνα με τον κύριο Μπαμπινιώτη σημαίνει «κάθε δίποδο ζώο που έχει φτερά και ράμφος, γεννά αυγά και συνήθως μπορεί να πετά», παράγεται από το μεσαιωνικό «πουλλίν», που είναι υποκοριστικό του «πούλλος», με δύο λάμδα, από το λατινικό «pullus», που σημαίνει «νεοσσός». Τώρα βέβαια, «πουλί» σημαίνει κατ’ ευφημισμόν, και το ανδρικό γεννητικό όργανο, αλλά αυτή η σημασία δεν σχετίζεται κατά κανένα τρόπο με τη φράση «και του πουλιού το γάλα», και να πάψουν τα χαχανίσματα, παρακαλώ.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.