ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΝ ΣΕ ΠΙΟ ΧΕΙΡΩΝΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΕΧΝΗΣ;
Οι Sphinxes, η Μαρία Λουίζου και η Ναταλία Μαντά μιλούν στο Magazine με αφορμή την έκθεση «HANDMADE: oι κοινωνικές διαστάσεις της χειροτεχνίας», που παρουσιαζει το Ιδρυμα Schwarz σε συνεργασία με το ΕΜΣΤ από τις 4 Αυγούστου στο Art Space Pythagorion στη Σάμο.
«Χειροτεχνία»: ο όρος αναφέρεται σε διαδικασίες, ενέργειες, τεχνικές και μορφές δημιουργικότητας που εκτελούνται συνήθως διά χειρός ή με τη χρήση χειροκίνητων συσκευών.
Δεν είναι περίεργο πως τα τελευταία χρόνια, παράλληλα με την ραγδαία εξελισσόμενη τεχνολογική ανάπτυξη και την επικράτηση της αυτοματοποίησης, παρατηρείται ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον στο πεδίο της σύγχρονης τέχνης για έργα που είναι χειροποίητα ή βασίζονται στη χειροτεχνία.
Η έκθεση επικεντρώνεται σε έργα που διαθέτουν μια υποκείμενη κοινωνική και πολιτική διάσταση, και εξετάζει τις οικονομίες, τα πλαίσια, και τα δίκτυα σχέσεων που βρίσκονται στον πυρήνα των χειροτεχνικών πρακτικών και παραδόσεων.
Η έκθεση «HANDMADE: oι κοινωνικές διαστάσεις της χειροτεχνίας», που παρουσιαζει το Ιδρυμα Schwarz σε συνεργασία με το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης από τις 4 Αυγούστου στο Art Space Pythagorion στη Σάμο, με επιμελήτρια την Κατερίνα Γρέγου, έρχεται να επιβεβαιώσει το ενδιαφέρον αυτό.
Σήμερα, πολλοί καλλιτέχνες επιστρέφουν στις χειροτεχνικές πρακτικές και σε μεθόδους που ενέχουν δημιουργική υλικότητα, ενώ παραδοσιακές τεχνικές και τεχνογνωσία που υπήρχαν για γενιές και γενιές με την έλευση της βιομηχανικής επανάστασης, την πίεση για παραγωγικότητα και αποδοτικότητα – όπως και με τη μαζική παραγωγή χαμηλού κόστους- περιθωριοποιήθηκαν σταδιακά και σε ορισμένες περιπτώσεις εξαφανίστηκαν εντελώς.
Η έκθεση περιλαμβάνει τόσο Έλληνες όσο και διεθνείς καλλιτέχνες, καθώς και μια επιλογή έργων από τη συλλογή του ΕΜΣΤ σηματοδοτώντας έτσι μια νέα συνέργεια μεταξύ των δύο φορέων.
Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες είναι: Νίκος Αλεξίου, Bertille Bak, Μαρία Βαρελά, Silvina Der Meguerditchian, Μαρία Λουίζου, Ναταλία Μαντά, Ελένη Μυλωνά, Jennifer Nelson, Sphinxes
Sphinxes –‘’Metamorphosis 581’’
Οι Sphinxes δημιούργησαν το ‘’Metamorphosis 581’’ στη Σάμο το 2019. “Το νησί έγινε για εμάς κέντρο έρευνας και ανάπτυξης του έργου.
Αναζητήσαμε τις παραδοσιακές τεχνικές δημιουργίας καϊκιών, από τους τελευταίους καραβομαραγκούς του νησιού, τεχνογνωσία που μέχρι τώρα περνούσε από γενιά σε γενιά. Με το πρόγραμμα απόσυρσης αλιευτικών σκαφών, η απώλεια των ελληνικών καϊκιών έφτασε τα 13.785.
Ο άνθρωπος χάνει την επαφή με τη χειροναξία, γίνεται θεατής σε έναν άγονο τόπο.
Τα θραύσματα του καϊκιού Μεταμόρφωση 581 θα αποτελέσουν το σημείο αρχής και συνάντησης για το έργο. Οι άνθρωποι μεταφέρουν το τεμαχισμένο καΐκι, φτιάχνoντας ένα νέο έδαφος. Σκοπός της πομπής να αντιστρέψει την θυσία σε δημιουργία” αναφέρουν χαρακτηριστικά στο Μagazine.
Γιατί όμως οι καλλιτέχνες επιστρέφουν σε πιο χειρονακτικές μορφές τέχνης;
Ένας λόγος είναι η αυξανόμενη επικράτηση της ψηφιακή κουλτούρας, η κυριαρχία του άυλου, της πληροφορικής, η άνοδος της πνευματικής εργασίας (cognitive labour) στη σύγχρονη ζωή και η περιθωριοποίηση του απτού και του απτικού.
Ένας δεύτερος λόγος είναι η σύνδεση της χειροτεχνίας κυρίως με τις γυναίκες και την εργατική τάξη, καθώς και με τις μειονότητες – δηλαδή με περιθωριοποιημένες ομάδες που αποκλείστηκαν από τον χώρο της «υψηλής» τέχνης και των ορθόδοξων ή κυρίαρχων ιστορικών αφηγήσεων.
Ναταλία Μάντα- memorial tools
Η Ναταλία Μάντα συμμετέχει στην έκθεση με μία σειρά κεραμικών γλυπτών με τίτλο “memorial tools” και μας εξηγεί: «Τα τελευταία χρόνια η εικαστική μου έρευνα επικεντρώνεται στις έννοιες της μνήμης, του χρόνου και του μύθου. Αρχικά αυθόρμητα και εν συνεχεία ολοένα και πιο συνειδητά, η καλλιτεχνική μου πρακτική συνδέθηκε άρρηκτα με το στοιχείο της χειρωνακτικής επεξεργασίας και σύνθεσης των υλικών. Μεταχειρίζομαι διαφορετικά υλικά, όπως μέταλλο, πηλό και γυαλί τα οποία πολλές φορές συνδυάζω μεταξύ τους».
Τα memorial tools ή εργαλεία της μνήμης, είναι ένα σύνολο συναρμολογούμενων γλυπτών με ακανόνιστο σχήμα, που προκαλούν τους θεατές να αναμετρηθούν με τις πολλαπλές εκφάνσεις της μνήμης.
Και συνεχίζει: “Είναι μεγάλη μου χαρά που συμμετέχω στην έκθεση “Handmade: οι κοινωνικές διαστάσεις της χειροτεχνίας” στο Art Space Pythagorion στη Σάμο, με μια σειρά κεραμικών γλυπτών με τίτλο “memorial tools”.
Τα memorial tools ή εργαλεία της μνήμης, είναι ένα σύνολο συναρμολογούμενων γλυπτών με ακανόνιστο σχήμα, που προκαλούν τους θεατές να αναμετρηθούν με τις πολλαπλές εκφάνσεις της μνήμης. Το έργο αυτό δημιουργήθηκε μέσα από ένα πρίσμα αναστοχασμού της παράδοσης και των λαογραφικών στοιχείων, με σύγχρονο βλέμμα, όπου η υλικότητα αντικαθιστά το λόγο και δημιουργεί εκ νέου τη δική της μοναδική αφήγηση.
Η επιλογή του πηλού ως το υλικό κατασκευής των γλυπτών, καθώς και η αδρή, αγυάλωτη επιφάνειά τους, δημιουργεί την αίσθηση της παροδικότητας, που εντείνει ακόμη περισσότερο τον συμβολικό χαρακτήρα τους, καθώς επίσης και την οπτική τους ομοιότητα με αρχαιολογικά ευρήματα, παραδοσιακά σκεύη ή εργαλεία».
Η κοινωνική και πολιτική διάσταση της έκθεσης
Καθώς αμφισβητείται η υποκείμενη δυναμική εξουσίας, η οποία υπαγόρευε τους κανόνες για ό,τι ανήκει στην «υψηλή τέχνη» και ό,τι όχι, τίθεται σε αμφισβήτηση και η αντίθεση τέχνης-χειροτεχνίας. Η χειροτεχνία, η οποία κάποτε αποτελούσε ούτως ή άλλως αναπόσπαστο μέρος της καλλιτεχνικής πρακτικής, επανέρχεται στο προσκήνιο.
Ωστόσο, ενώ μεγάλο μέρος των σημερινών καλλιτεχνικών πρακτικών και εκθεσιακών προσεγγίσεων που διερευνούν τη χειροτεχνία εστιάζουν στην υλικότητα, στη μορφή ή στη λαογραφική διάσταση της παράδοσης, η παρούσα έκθεση επικεντρώνεται σε έργα που διαθέτουν μια υποκείμενη κοινωνική και πολιτική διάσταση, και εξετάζει τις οικονομίες, τα πλαίσια, και τα δίκτυα σχέσεων που βρίσκονται στον πυρήνα των χειροτεχνικών πρακτικών και παραδόσεων. Επιπλέον, περιλαμβάνει έργα καλλιτεχνών που αναβαθμίζουν την πρακτική της χειροτεχνίας και αφηγούνται ιστορίες με κοινωνικό ή πολιτικό περιεχόμενο. Εξετάζονται επίσης τεχνικές που βασίζονται στη χειροτεχνία και αναπτύχθηκαν στη Σάμο και τις γύρω περιοχές, πολλές από τις οποίες έχουν περάσει από γενιά σε γενιά και σταδιακά φθίνουν.
Μαρία Λουίζου –Έξι ανάσες το λεπτό
Η Μαρία Λουίζου εξηγεί για το έργο της «Έξι ανάσες το λεπτό»: «Δημιουργώ έναν φωνητικό συντονισμό, καταργώντας το ρόλο ενός μαέστρου. Το ιστορικό ακριτικό νησί της Σάμου συμβολίζει για εμένα το πέρασμα, τον ενδιάμεσο δηλαδή χρόνο κατά τη διαδικασία μιας αλλαγής.
Ανάμεσα σε πολύ σπουδαία έργα συναδέλφων και φίλων, το έργο Έξι ανάσες το λεπτό, θα ενεργοποιηθεί στην έκθεση «HANDMADE: oι κοινωνικές διαστάσεις της χειροτεχνίας» και θα αντηχήσει στον χώρο Art Space Pithagorion του Ιδρύματος Swartz.
Πού αισθάνεται κανείς ασφαλής για να εκφραστεί; Είναι το σώμα μας πάντα ένας τέτοιος χώρος; Ποιά είναι η φωνή του καθενός από εμάς; Πώς είναι; Μπορώ να φτιάξω ένα χώρο που θα μας προσκαλεί να την εκφράσουμε και να την ακούσουμε καλά;
Δημιούργησα τρία μεγάλου μεγέθους πήλινα έργα που ανακαλούν στα παραδοσιακά πιθάρια, για να θέσω ερωτήματα σχετικά με το πως και τι ορίζει ο καθένας μας ως προσωπικό χώρο.
Πού αισθάνεται κανείς ασφαλής για να εκφραστεί; Είναι το σώμα μας πάντα ένας τέτοιος χώρος; Ποιά είναι η φωνή του καθενός από εμάς; Πώς είναι; Μπορώ να φτιάξω ένα χώρο που θα μας προσκαλεί να την εκφράσουμε και να την ακούσουμε καλά; Πώς από μία ανάσα ζωντανεύει η φωνή μας; Τα σώματα των ερμηνευτριών που περπατούν και μπαίνουν στο εσωτερικό των κεραμικών βρίσκουν τις κατάλληλες θέσεις ώστε η υλικότητα τους να εντάσσεται στα κεραμικα δημιουργώντας νέες μορφολογικές φόρμες. καινούργιες φόρμες που μεταβάλλουν την κυρίαρχη πρόσληψη του σώματος μας.
Τα γλυπτά, κατά την απουσία των σωμάτων στέκονται στο χώρο της έκθεσης σαν αυτοτελή άδεια βάζα ή κεραμικά κοστούμια. Ατενίζουν τα όρια της Δύσης με την Ανατολή, αναμένοντας επισκέπτες να τα κατοικήσουν και να δημιουργήσουν οι ίδιοι μια οπτικοακουστική εμπειρία μέσα από την συνεργασία του σώματος και της φωνής με τα ίδια τα γλυπτά».
