Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΥΘΟ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΤΟΥΡΝΑ
Ο iconic δημιουργός μερικών από τις μεγαλύτερες επιτυχίες στην ιστορία της ελληνικής ποπ μουσικής, μιλάει εκ βαθέων στο Sunday Edition του NEWS 24/7.
Αφενός οι ιστορίες είναι λίγο-πολύ γνωστές, τις έχει αφηγηθεί καλύτερα από όλους ο ίδιος ο Κώστας Τουρνάς ουκ ολίγες φορές μέχρι σήμερα, είναι ιστορίες σχεδόν τόσο γνωστές πια όσο και τα τραγούδια του που είναι μερικά από τα πιο γνωστά και επιτυχημένα τραγούδια στην ιστορία της ελληνικής ποπ, και όχι μόνο, μουσικής.
Είναι οι ιστορίες για την παιδική του ηλικία στην Τρίπολη, όπου κόλλησε το μικρόβιο της μουσικής.
Για την πρόταση που του έγινε στα 15 από έναν πλούσιο θείο του να μεταναστεύσει στη Βραζιλία.
Για τους Teenagers, το πρώτο -τι άλλο;- εφηβικό του συγκρότημα.
Για τη μέρα που είδε την ταινία “Φράουλες και αίμα” και ξύπνησε το βράδυ κάθιδρος για να γράψει το “Άνθρωπε αγάπα”.
Για τον αβίαστο σχηματισμό, την κατακλυσμιαία φήμη και την πρόωρη διάλυση των Poll.
Για τις συναυλίες τους μαζί με άλλα θρυλικά συγκροτήματα της εποχής όπως οι Socrates και οι Πελόμα Μποκιού.
Για τις περιπέτειες του με τη λογοκρισία της χούντας εξαιτίας του “Έλα ήλιε μου”.
Για το πώς έγραψε μέσα σε ένα απόγευμα τα Απέραντα Χωράφια, έναν αριστουργηματικό δίσκο που άλλοι χαρακτηρίζουν glam, άλλοι progressive rock και για τον ίδιο παραμένει μέχρι σήμερα ο πιο αγαπημένος απ’ όσους έχει γράψει.
Για τις συνεργασίες του με τον Γιώργο Μαρίνο, την Ελπίδα, την Καίτη Γαρμπή, μεταξύ άλλων.
Για την αποτυχημένη κάθοδο του στον στίβο της πολιτικής.
Ιστορίες ακόμη και για το χιουμοριστικό “Δεν το ξανακάνω σε Autobianchi”, για το οποίο έχει πολλάκις εξηγηθεί, και όποιος κατάλαβε, κατάλαβε.
Αφετέρου αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί στάθηκε η έκδοση ενός βιβλίου που φέρει ως τίτλο απλά το ονοματεπώνυμό του και αποτελεί μία ανθολογία με τα άπαντα, όπως λέγεται σε τέτοιες περιπτώσεις, του Κώστα Τουρνά, παραθετημένα σε σχεδόν 700 σελίδες γεμάτες με όλους του τους στίχους, γεμάτες με τις ιστορίες πίσω από τα τραγούδια, γεμάτες με σπάνιο και ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό, ενώ ανάμεσα σε όλα αυτά, δημοσιεύονται για πρώτη φορά και μερικά δοκίμιά του στα οποία αποτυπώνει, όπως λέει στο Sunday Edition του NEWS 24/7, τη δική του ματιά στα πράγματα, δηλαδή τις δικές του υπαρξιακές αναζητήσεις.
Παρά λοιπόν το γεγονός ότι, ή από την άλλη ίσως ακριβώς γιατί η κυκλοφορία της συγκεκριμένης ανθολογίας -απόκτημα πολύτιμο για κάθε λάτρη της εγχώριας ποπ κουλτούρας- συμπίπτει με την επέτειο 50 χρόνων από την κυκλοφορία του πιο εμβληματικού τραγουδιού του Κώστα Τουρνά, συμπίπτει δηλαδή με την επέτειο της συμπλήρωσης 50 χρόνων καριέρας ενός iconic τραγουδοποιού που έγραφε τραγούδια από την πρώιμη εφηβεία του και συνεχίζει να το κάνει σήμερα που είναι 71, ο ίδιος δεν επιτρέπει πια στον εαυτό του την μονολιθική διαδρομή ενός ακόμη νοσταλγικού τριπ, να πει δηλαδή τα ίδια και τα ίδια, να μιλήσει ξανά για όσα έχει κάνει για τα οποία, ως γνωστόν, δεν μετανιώνει, δεν μετανιώνει.
Αντ’ αυτού προτιμά να εξηγήσει γιατί έχει κάνει ό,τι έχει κάνει, να εξηγήσει γιατί έχει γράψει γράψει τα τραγούδια και τους δίσκους που έχει γράψει, να εξηγήσει γιατί δεν μετανιώνει.
Είναι αυτό που ακούγεται στην ταινία “Ο άνθρωπος που σκότωσε τον Λίμπερτι Βάλανς” (The Man Who Shot Liberty Valance) του Τζον Φορντ, “Όταν ο μύθος γίνεται αλήθεια, τύπωσε τον μύθο», όμως εκ του αντιστρόφου. Σε αυτή τη μεγάλη και χειμαρρώδη, όπως θα διαπιστώσετε, συνέντευξη, «τυπώνεται» η αλήθεια πίσω από τον μύθο του Κώστα Τουρνά.
Πότε πήρατε τη μεγάλη απόφαση να ετοιμάσετε το βιβλίο με τα άπαντά σας που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες;
Η ιδέα ήταν ενός καλού φίλου, του Γιώργου Γερανιού. Για να πω την αλήθεια το να συγκεντρώσεις όσους στίχους έχεις γράψει καθώς και κάποια ποιήματα, από μόνο του ίσως να μην έχει μεγάλη σημασία. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η ύπαρξη στο βιβλίο μερικών άλλων κειμένων μου, ορισμένων δοκιμίων που ήθελα να εκδοθούν. Αφορμής αυτού και της επιθυμίας του φίλου μου να καταγράψει όλο μου το έργο και να συγκεντρώσει ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό, το εγχείρημα απέκτησε μια σημαντικότητα, η οποία με ευχαριστεί που θα υπάρχει καταγεγραμμένη. Όχι από ματαιοδοξία. Έτσι απλά για να υπάρχει. Για να τα βλέπω ακόμη κι εγώ και να τα θυμάμαι.
Υπάρχει κάποιος κοινός θεματικός άξονας στα δοκίμια;
Ορισμένοι άνθρωποι, άλλοι επίπονα, άλλοι πιο ελαφρά, αναρωτιόμαστε για διάφορες πλευρές της ζωής μας, όπως είναι σχέσεις, η υγεία, οι συμπεριφορές των άλλων. Αυτός ο προβληματισμός που υπήρχε μέσα μου από τότε που ήμουν 15 ετών, με έκανε μέσα στα χρόνια να αναζητώ διάφορες ερμηνείες της ανθρώπινης συμπεριφοράς, διαβάζοντας από ινδική φιλοσοφία μέχρι Ουσπένσκυ αλλά και κλασικούς ψυχοερευνητές όπως ο Φρόιντ. Ό,τι μπορούσε να μου δώσει λίγο φως. Διάβαζα όχι ως φανατικός μελετητής, αλλά ως ένας περίεργος άνθρωπος που αναζητά εκδοχές απαντήσεων. Όλα αυτά μέσω της αντιληπτικής μου ικανότητας, δημιούργησαν τη δική μου ματιά στα πράγματα.
Ποιος ο λόγος να έχεις άγχος για το τι θα γίνει αύριο; Όσο και να το σκέφτεσαι, δεν θα πάρεις ποτέ απαντήσεις.
Η κοινή θεματολογία αυτών των δοκιμίων είναι η λειτουργία του εγκεφάλου μας και οι επιρροές που έχει στο σώμα και τη ζωή μας, κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ότι δεν χρίζει έρευνας, δεν τους προβληματίζει. Αν, για παράδειγμα, εγώ είμαι νευρικός, μπορώ να ζήσω όλη μου τη ζωή έτσι, να μην κάνω κάτι γι’ αυτό και να υφίσταμαι όλο το στρες των νεύρων μου. Το ίδιο ένας αγχώδης άνθρωπος, ακόμη κι αν βλέπει σημάδια όπως ένα σπασμένο στομάχι ή μια καταθλιπτική τάση. Ο πεισματάρης επίσης μπορεί να δημιουργήσει εμμονές. Όλα αυτά εμείς οι μη γνώστες των πραγμάτων τα συζητάμε μεταξύ μας ως συμπεριφορές χαρακτήρα και ψυχισμού. Υπάρχει όμως το ζήτημα της επιρροής τους στη βιολογία μας. Ο αγχώδης δυσκολεύεται να αναπνεύσει. Ο νευρικός μετά από ένα ξέσπασμα μπορεί να πάθει αιμορραγικό επεισόδιο. Δυστυχώς δεν είναι συνείδηση πολλών ανθρώπων ότι ο ψυχισμός μας είναι αυτός που καθορίζει την υγεία μας. Ακόμη και σε επίπεδο του πόσο συντηρούμε ένα καλό ανοσοποιητικό. Αυτά που λέω λοιπόν στα συγκεκριμένα δοκίμια είναι εμπειρικά πράγματα που έχω κατανοήσει μέσα στα χρόνια. Τα κατέγραφα κυρίως για μένα. Σχηματίστηκε όμως τελικά αυτή η μικρή ομάδα, που θεώρησα ότι άξιζε τον κόπο να εκδοθούν.
Από τα στρεσογόνα χαρακτηριστικά που μόλις περιγράψατε, υπάρχει κάποιο στον εαυτό σας, για τη βελτίωση του οποίου χρειάστηκε να προσπαθήσετε έντονα; Καταρχάς δεν θεωρώ ότι η προσπάθεια θα φέρει σίγουρα αποτέλεσμα. Η προσπάθεια είναι από μόνη της ένα ακόμη άγχος. Άρα δεν είναι θέμα προσπάθειας. Είναι θέμα: βλέπω, συνειδητοποιώ, αποφασίζω, επεμβαίνω. Τελεσίδικα. Για παράδειγμα εγώ είμαι ένα εξαιρετικά νευρικό άτομο, κι ας έχω νευριάσει έντονα μόνο τρεις-τέσσερις φορές, μια εκ των οποίων έσπασα μια πόρτα και μια άλλη χτύπησα το αυτοκίνητο σε ένα δέντρο. Στην καθημερινή μου ζωή όμως δεν μπορεί κανείς να πει ότι είμαι νευρικός. Ούτε καν εγώ κι ας ξέρω ότι είμαι. Αν σε ένα μονόδρομο ο μπροστινός μου πάει με 20χλμ κι έχω αργήσει στο ραντεβού μου, είμαι έτοιμος να περάσω από πάνω του. Αυτά τα μικρά νεύρα της καθημερινότητας είναι σχεδόν μη ανιχνεύσιμα. Η νευρικότητα όμως είναι εκεί σε εικοσιτετράωρη βάση, έχει επίδραση στη βιολογία μου και τον ψυχισμό μου. Τα νεύρα, αλλά και το άγχος και το πείσμα, έχουν σαν αποτέλεσμα να μη ζούμε ποτέ τη στιγμή στην οποία είμαστε. Αυτό μας στερεί ουσία ζωής, δημιουργεί απουσία από τη ζωή και μετά αναρωτιόμαστε πώς πέρασε η εβδομάδα, ο μήνας, ο χρόνος. Ποιος ο λόγος να έχεις άγχος για το τι θα γίνει αύριο; Όσο και να το σκέφτεσαι, δεν θα πάρεις ποτέ απαντήσεις. Μπορείς φυσικά να σχεδιάσεις τι θες να κάνεις αύριο. Είναι όμως άλλο πράγμα ο σχεδιασμός και άλλο το άγχος για τα επόμενα που θα έρθουν. Δεν μπορείς να τα ξέρεις πριν έρθουν. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να τα ζήσεις όταν έρθουν.
Έτσι σκεφτόσασταν από μικρός;
Είναι κάτι που υφέρπει στη ζωή μου από μικρό παιδί. Πάντα είχα ένα μεγάλο “γιατί” μέσα μου παρατηρώντας ανθρώπινες συμπεριφορές. Δεν είμαι μοναδικός. Πολλοί άνθρωποι έχουν την επιθυμία να φωτιστούν σε διάφορους τομείς. Πολλοί άνθρωποι διαβάζουν.
Ποιος να το ‘λεγε λοιπόν σε εκείνον τον ανήσυχο έφηβο που έγραψε σε μια νύχτα το “Άνθρωπε αγάπα” και πέρασε τη ζωή του γράφοντας στίχους, μουσική και διαβάζοντας βιβλία, ότι θα ερχόταν η στιγμή που θα συγκέντρωνε σε ένα δικό του τόμο το έργο μιας ολόκληρης ζωής.
Δεν το φανταζόμουν ούτε κατά διάνοια. Εκπλήσσομαι κι εγώ. Μόλις πριν από ένα μήνα συνειδητοποίησα ότι έχουν περάσει 50 χρόνια. Όταν κάναμε κάποιες επετειακές συναυλίες για τα 10 ή τα 20 χρόνια από τη διάλυση των Poll, είχα μπροστά μου ένα μέτρο, κάποιες χρονολογίες και αποστάσεις. Στην προσωπική μου ζωή δεν το σκέφτηκα ποτέ. Στη ροή της ζωής μου ποτέ δεν έγινε συνείδηση. Πότε δεν είχα στο μυαλό μου ότι έχουν περάσει τόσα χρόνια από το τάδε πράγμα που έκανα στο παρελθόν.
Είναι όμως κομμάτι της ανθρώπινης συνθήκης να ανατρέχει το μυαλό στα σημεία καμπής της ζωής μας, στα διάφορα, μικρά ή μεγάλα, επιτεύγματα μας, ακόμη και αν αυτά δεν είναι μερικά από τα πιο λαοφιλή τραγούδια στην ιστορία της μουσικής μιας ολόκληρης χώρας.
Κι όμως, ποτέ δεν το έκανα. Είναι θέμα χαρακτήρα. Απόδειξη είναι ότι ποτέ δεν απέκτησα ένα μεγάλο αρχείο της δράσης μου. Αυτό σημαίνει ότι μη ασχολούμενος με την καταγραφή του χθες ώστε να το έχω αύριο, ανέκαθεν προσπαθούσα να ανήκω στη δράση του τώρα. Αυτό δεν μου άφηνε περιθώρια καταγραφών και επεξεργασίας επετειακών δεδομένων.
Όταν κάποιος είναι icon, υπάρχει ο κίνδυνος να αγοράσει ο ίδιος τον μύθο που οι άλλοι έχουν στο μυαλό τους για εκείνον;
Συμβαίνει σε ανθρώπους με υψηλή ματαιοδοξία. Καμιά φορά την πατάει και ο πιο άδολος. Υπάρχει όμως το εξής σημαντικό στοιχείο στην καλλιτεχνική και δημιουργική δράση των πραγμάτων, είτε αυτά είναι τραγούδια είτε διακοσμητικά χάρτινα παπαγαλάκια. Την ώρα που φτιάχνεις ένα τέτοιο διακοσμητικό, δεν μπορείς να σκέφτεσαι πόσα ακόμη έχεις φτιάξει, δεν σου περισσεύει χρόνος, έχεις να σκεφτείς μόνο αυτό που φτιάχνεις εκείνη τη στιγμή. Αφού το τελειώσεις, θες να φτιάξεις κάτι καλύτερο. Είναι η αχορταγιά της καλλιτεχνικής δημιουργίας, η πείνα που αποτρέπει, ή θα έπρεπε να αποτρέπει, τον ίδιο τον δημιουργό από το να φορτώσει τον εαυτό του με τίτλους, μύθους και παραμύθια της χαλιμάς. Τον αποτρέπει από το να κορδωθεί στον καθρέφτη και να πει: κοίτα τι καλός που είμαι.
Δεν το είπατε ποτέ στον εαυτό σας;
Αυτό που μου έχει συμβεί είναι να θαυμάσω ένα τραγούδι μου ακούγοντάς το μετά από πολύ καιρό. Μπορεί να σκεφτώ ρε γαμώτο, τι καλό που είναι, πάντα με βάση τα δικά μου μέτρα και σταθμά. Ξέρω ότι σε κάποιον άλλο μπορεί να μην λέει τίποτα. Δεν με πειράζει. Τέτοιες περίεργες σκέψεις είναι φευγαλέες. Μπορεί, για παράδειγμα, σε κάποιες στιγμές δυσκολιών να γεννήθηκε στο μυαλό μου ακόμη και ένα παράπονο για το πώς μου φέρθηκαν ορισμένοι. Ευτυχώς το άφησα πίσω και έφυγα. Δεν μένει μέσα μου πικρία. Δεν μπορώ να ζήσω έτσι. Αυτός ήταν ανέκαθεν ο χαρακτήρας μου. Αν με βλάψεις κάποια στιγμή, πολύ γρήγορα θα είναι σαν να μην έχει συμβεί. Όχι γιατί συγχωρώ. Απλά δεν μπορώ να το κρατάω. Είναι ένα βάρος μέσα μου. Δεν έχω χώρο για αυτό. Δεν μπορώ να κουβαλάω έρμα.
Ποια ήταν η πιο διασκεδαστική και δημιουργική περίοδος για εσάς από τα 60s μέχρι σήμερα;
Θυμάμαι ότι στην αρχή των 70s, παρά το ότι υπήρχε η χούντα, είχαμε μια ανάταση ψυχής για αυτό που κάναμε, βλέπαμε ότι βρίσκει έδαφος, ότι μπορεί να υπάρξει. Επίσης οι αρχές των 80s είχαν μεγάλο ενδιαφέρον. Κοιτάξτε, πάντα υπάρχουν καλές εποχές. Δηλαδή εποχές που η ανταπόκριση του κόσμου επικυρώνει αυτό που κάνεις και παίρνεις μεγάλη ικανοποίηση γιατί θεωρείς ότι δεν έγινε επί ματαίω κάθε σου προσπάθεια. Η οποία ικανοποίηση επιδεινώνει την αχορταγιά, που έλεγα νωρίτερα, να κάνεις κάτι καλύτερο, οπότε δεν μένει πολύς χρόνος να αυτοδοξαστείς. Δεν είναι βάσανο. Είναι μια πείνα. Ή μια δίψα. Ξέρω ’γώ;
Εν μέσω χούντας πώς αντιλαμβανόσασταν το ελευθεριακό κλίμα που επικρατούσε εκείνη την εποχή, για παράδειγμα, σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία;
Υπήρχε σε όλο τον πλανήτη μια διάθεση ξεσπάσματος, επανάστασης, απελευθέρωσης, ριζοσπαστικοποίησης. Αυτής της διάθεσης ήταν φορείς οι hippies. Όταν φώναζαν “κάντε έρωτα, όχι πόλεμο” ήταν αφενός γιατί μέχρι τότε έπρεπε να παντρευτείς για να κάνεις σεξ, αφετέρου γιατί όλοι είχαν καταλάβει πια ότι οι πόλεμοι ήταν απλά σκοπιμότητες των ισχυρών. Η ανθρώπινη συμπεριφορά έχει κοινούς παρονομαστές εποχιακά. Σαν να υπάρχουν μερικές κεραίες στον πλανήτη, οι οποίες λαμβάνουν τα ίδια σήματα. Αυτό που γινόταν με τους hippies στην Αμερική ή στη βόρεια Ευρώπη, γινόταν και εδώ αλλά σε περιορισμένη κλίμακα γιατί είχαμε χούντα. Τελικά όμως και το κίνημα των hippies οδηγήθηκε σε μερικές υπερβολές χωρίς νόημα, γι’ αυτό και αυτοαναιρέθηκε το ίδιο.
Όταν φώναζαν “κάντε έρωτα, όχι πόλεμο” ήταν αφενός γιατί μέχρι τότε έπρεπε να παντρευτείς για να κάνεις σεξ, αφετέρου γιατί όλοι είχαν καταλάβει πια ότι οι πόλεμοι ήταν απλά σκοπιμότητες των ισχυρών.
Ποιο ήταν το όνειρο τότε με τους Poll; Να γίνετε οι Έλληνες Beatles ή Rolling Stones ή Kinks;
Όχι, όχι, όχι… Τα ερωτηματικά που είχα από έφηβος στο μυαλό μου για την ανθρώπινη συμπεριφορά με οδήγησαν στο να γράψω τραγούδια. Γι’ αυτό το πρώτο LP λέγεται Άνθρωπε. Γι’ αυτό το πρώτο τραγούδι μου λέγεται “Άνθρωπε αγάπα”. Το ψάξιμο μου γύρω από το πώς φερόμαστε ο ένας στον άλλο ή ακόμη και οι ίδιοι στον εαυτό μας ήταν η αιτία. Ένα ψάξιμο που δεν είχε βλέψεις ψυχαγωγικές. Δεν είχε βλέψεις επιτυχίας εμπορικής ενός συγκροτήματος ποπ. Ήταν ένα ζητούμενο που καταγραφόταν σε τραγούδια. Γι’ αυτό η έκπληξη ήταν μεγάλη όταν ήρθε η επιτυχία, η οποία επιτυχία είναι άλλη μια απόδειξη ότι όντως εκείνα τα χρόνια υπέβοσκε στην Ελλάδα το κλίμα της επανάστασης, της απελευθέρωσης, της ματαίωσης κανόνων χωρίς αντίκρυσμα.
Η επιτυχία όμως ήρθε και μάλιστα γρήγορα και με κρότο. Ακόμη και τότε δεν γεννήθηκε στο μυαλό σας η επιθυμία να γίνετε, που λέει ο λόγος, “πιο διάσημοι και από τον Ιησού”, όπως είχε πει ο Τζον Λένον το 1966;
Όχι, μόνο χαρά νιώθαμε γιατί τονώθηκε κάπως η αυτοπεποίθηση μας αλλά και γιατί λύνονταν ορισμένα προβλήματα μας. Μπορούσαμε επιτέλους να αγοράσουμε όργανα. Είχαμε κάποια χρήματα στην τσέπη. Η αναγνωρισιμότητα ήταν κολακευτική αλλά δεν ξέραμε τι να την κάνουμε, δεν ήταν κάτι χειροπιαστό.
Μετά από όλη αυτή τη χαρά ήταν κάπως σαν ανώμαλη προσγείωση η διάλυση των Poll;
Εννοείται! Ξέρετε, το να ταιριάζει ένας άνθρωπος με έναν άλλο και το να θέλουν πολύ οι δυο τους να ζήσουν μαζί, είναι κάτι πολυσύνθετο. Γιατί θέλει ο Μιχάλης να είναι με τη Μαρία όταν υπάρχουν εκατομμύρια άλλες Μαρίες εκεί έξω; Η τάση του κάθε ανθρώπου να καλύψει όσο περισσότερα στοιχεία των ψυχικών του αναγκών και κενών μέσα από ένα ζευγάρωμα, είναι ανάλογη με την ανάγκη ενός καλλιτέχνη να εκφραστεί. Είναι ψυχολυτρωτικό να γράφεις, να εκφράζεσαι, να μοιράζεσαι. Αυτό είναι το βασικό ζητούμενο και όχι η επιδίωξη του αντικρίσματος αυτής της δράσης από τους απέναντι.
Το να είσαι δηλαδή μέλος ενός συγκροτήματος είναι σαν να είσαι σε μια συζυγική σχέση;
Ναι, λίγο πολύ. Θα δημιουργηθούν ζήλιες, διαφωνίες, συγκρούσεις. Αλλά και ομονοήσεις και κοινές χαρές. Ό,τι γίνεται δηλαδή σε ένα ζευγάρι. Τον μυθικό ρόλο της σεξουαλικής επαφής του ζευγαριού στη ζωή, στο συγκρότημα τον παίζει η δημιουργία. Το να δημιουργείς είναι μια δράση έντονη, μεγάλη, με ηδονές.
Οπότε η διάλυση ενός συγκροτήματος αποτελεί αναπόφευκτα μια τραυματική εμπειρία, όπως ακόμη και το πιο βελούδινο διαζύγιο;
Εννοείται, τραυματική και έντονη. Γιατί βλέπεις ότι ο τρόπος που βρήκες μέσα από το συγκρότημα να συμπληρώσεις τα κενά της δικής σου ανάγκης για έκφραση -διότι αυτό είναι το συγκρότημα, προσεταιρίζεσαι βοήθειες, όπως κάνουμε στη ζωή με το ταίρι μας- δεν λειτουργεί πια. Επίσης όταν αποφασίζεις να πάρεις διαζύγιο, δεν σημαίνει ότι ξέρεις πού θα πας, αν το αύριο θα είναι καλύτερο. Είναι λοιπόν κάτι τραυματικό γιατί ενέχει φόβο, γιατί εντάξει, είμαστε αναγκασμένοι να το διαλύσουμε τώρα, αλλά που πάμε;
Εσείς πάντως μετά από την τραυματική εμπειρία της διάλυσης των Poll συνεχίσατε την πορεία σας και μάλιστα με τα Απέραντα Χωράφια, ένα δίσκο με τον οποίο, όπως έχετε πει στο παρελθόν, διατηρείτε το μεγαλύτερο συναισθηματικό δέσιμο.
Ισχύει αυτό. Τα “Απέραντα Χωράφια” είναι μία δουλειά που είχα ξεκινήσει να γράφω λίγες εβδομάδες πριν αποφασίσουμε τη διάλυση των Poll, προοριζόταν για το συγκρότημα. Αφού διαλυθήκαμε όμως, τι να τον έκανα; Να τον πετούσα; Δεν πήγαινε η καρδιά μου.
Τόσο στη συγκεκριμένη περίπτωση όσο και τόσες ακόμη ανάλογες στην προσωπική, και όχι μόνο, δισκογραφία σας, είχατε τη στιγμή της δημιουργίας έστω και μια στοιχειώδη επίγνωση ότι οδηγείστε σε μια σύνθεση που θα περάσει στη σφαίρα του κλασικού;
Δεν μπορώ να το πω αυτό. Απλώς καμιά φορά που κάτι ήταν καλά δουλεμένο, μού δημιουργούσε μία εξαιρετική ευφορία και ανυπομονησία να το μοιραστώ με τον κόσμο. Τέτοια συναισθήματα πράγματι υπήρξαν. Αλλά ποτέ μου δεν μάντεψα ας πούμε για το “Άνθρωπε αγάπα”, το οποίο έγραψα υπηρετώντας στο στρατό, ότι θα μπορούσα να το ακούω και να το τραγουδάω 50 χρόνια μετά, ότι θα μπορούσε 50 χρόνια μετά να βρίσκει θέση ανάμεσα στους ανθρώπους.
Σε αυτά τα 50 χρόνια καριέρας πόσα τραγούδια υπολογίζετε ότι έχετε γράψει;
Έχω χάσει το μπούσουλα, αλλά θα πρέπει να είναι γύρω στα 500.
Σε αυτά συμπεριλαμβάνετε και όσα έχετε γράψει με το ψευδώνυμο Τ.Κωστής για βιοποριστικούς λόγους;
Και με ψευδώνυμο και επίσημα για άλλους, όλα μαζί.
Αγαπάτε το ίδιο όλα σας τα τραγούδια;
Κοιτάξτε, η νευρικότητα που προανέφερα και είναι ίδιον του χαρακτήρα μου μη ανιχνεύσιμο από τον περισσότερο κόσμο, σε εποχές που τα πράγματα ήταν πιεστικά, με οδήγησε ορισμένες φορές σε κάποια τραγούδια γραμμένα “στο πόδι” ή σκαρωμένα επί τούτου για να αρέσουν. Υπήρξαν τέτοια τραγούδια και σήμερα δεν έχουν την αγάπη μου γιατί μπορώ να διακρίνω πώς έγιναν, με πόση “προχειρότητα”, βιασύνη, απερισκεψία. Υπάρχουν όμως και πάρα πολλά τραγούδια μου που αγαπάω πάρα πολύ και όποτε τα ακούω, από σύμπτωση κυρίως, χαίρομαι που υπάρχουν. Χαίρομαι που κατάφερα και τα έγραψα.
Για τους συγγραφείς λένε ότι γράφουν συνέχεια το ίδιο βιβλίο. Έχει καμία σχέση αυτό με τη ζωή του τραγουδοποιού;
Πώς δεν έχει… Προσωπικά, στο θέμα της μουσικής είναι κάποιες γραμμές που ξεπηδάνε από μέσα μου αβίαστα, δεν μπορώ να τις περιορίσω και έχουν μια ομοιογένεια, μια κοινή ρίζα. Στον τομέα του στίχου επίσης υπάρχει μια κοινωνική, ανθρωπιστική θεματολογία. Είναι σαν να γυρίζω γύρω γύρω από αυτά τα ζητήματα.
Ας υποθέσουμε ότι θέλω να βάλω σε έναν αλλοδαπό φίλο μου που δεν έχει ιδέα ποιος είναι και τι έχει κάνει μέχρι ο Κώστας Τουρνάς, να ακούσει ένα τραγούδι σας. Ποιο θα έπρεπε να επιλέξω για να τον κερδίσετε αυτοστιγμεί;
Ξέρετε, το κάθε τραγούδι έχει τρεις παραμέτρους: είναι η μουσική του υπόσταση, η στιχουργική και η ερμηνευτική. Για μένα και οι τρεις είναι εξαιρετικά σημαντικές. Αν λοιπόν αυτός ο άνθρωπος δεν γνωρίζει τη γλώσσα, θα έλεγα ότι πρέπει να ακούσει κάποιο τραγούδι μου που είναι ιδιαίτερα δυνατό στην παραγωγή και τη σύνθεση. Αν όμως γνωρίζει τη γλώσσα, θα έλεγα ότι ο “Αχιλλέας” (σ.σ. “Αχιλλέας από το Κάιρο”) είναι ένα τραγούδι με εξαιρετικά σημαντικό περιεχόμενο. Δεν είναι μόνο μη ομοφοβικό, είναι εν γένει αντιρατσιστικό.
… θα έλεγα ότι ο “Αχιλλέας” (σ.σ. “Αχιλλέας από το Κάιρο”) είναι ένα τραγούδι με εξαιρετικά σημαντικό περιεχόμενο. Δεν είναι μόνο μη ομοφοβικό, είναι εν γένει αντιρατσιστικό.
Θα πρότεινα επίσης τα “Απέραντα Χωράφια”, γιατί δηλώνει την πορεία των ανθρώπων όταν απομακρύνονται από την αθωότητα, την παιδικότητα, την καλή προαίρεση και μπαίνουν σε ένα κόσμο ζόρικο και σκληρό. Από την εφηβεία στην ωριμότητα, από την αθωότητα στην πονηριά, από την καλή προαίρεση στην επιφύλαξη ή στο φόβο. Τα “Απέραντα Χωράφια” έχουν μια τέτοια διαδρομή ως μουσικό κομμάτι, οπότε νομίζω ότι θα ήταν καλό για έναν άνθρωπο να δει με ένα τρόπο τραγουδισμένα στοιχεία της ζωής του. Είναι ένα κομμάτι που επιτρέπει στον ακροατή την ταύτιση.
Αναφερθήκατε νωρίτερα στον παράγοντα της ερμηνείας. Εξακολουθείτε να θεωρείτε τον εαυτό σας περισσότερο μουσικό παρά ερμηνευτή;
Γεγονός. Έτσι είναι.
Το λέτε αυτό όμως έχοντας ερμηνεύσει δεκάδες τραγούδια, ανάμεσά τους και πολλές επιτυχίες.
Όταν έχεις θαυμάσει την Αλεξίου, όταν έχεις θαυμάσει την ουσιαστικότητα της φωνής του Καζαντζίδη, όταν έχεις θαυμάσει φωνές και φωνές, είναι υπεροψία να ονομάσεις τον εαυτό σου ερμηνευτή. Απλά επιχειρείς να ερμηνεύσεις κάτι με τα μέσα που έχεις, τα οποία όμως ούτε εξέλιξες ιδιαίτερα, ούτε το δώρο σου ήταν εξαρχής συγκρίσιμο με των ανθρώπων που θαυμάζεις. Αυτό με κάνει να λέω ότι ναι, περισσότερο ανήκω στην κατηγορία του γράφοντος ή του μουσικού, παρά του ερμηνευτή.
Ήσασταν ανέκαθεν μετριόφρων;
Κοιτάξτε, ο ρεαλισμός είναι κάτι με το οποίο γεννιέσαι. Ή το ‘χεις ή δεν το ‘χεις. Ξέρεις τι είσαι, πόσο είσαι, μέχρι που είσαι. Δεν είναι όμως μετριοφροσύνη. Απλώς ζούμε σε εποχές που τα πάντα είναι μάρκετινγκ και διαφημιστική προβολή προϊόντων, ανθρώπων, καταστάσεων. Ζούμε σε εποχές αλλοίωσης της πραγματικότητας. Κοινώς έχουμε χάσει το μέτρο και τον μπούσουλα. Ο ρεαλισμός βοηθάει στο να κρατάς σώας τας φρένας. Δεν τον καλλιεργώ, απλά χαίρομαι που υπάρχει μέσα μου. Η σεμνότητα είναι κάτι άλλο. Αν μου πεις, για παράδειγμα, ότι έχω κάνει θαύματα στη μουσική, θα σου πω εντάξει, υπερβάλλεις τώρα. Αυτό που ξέρω είναι ότι υπάρχει μια χαρά μέσα μου -που είναι τροφοδότης υγείας- γιατί τα περισσότερα χρόνια της ζωής μου επιχειρούσα και κατάφερνα να μοιραστώ και να κοινοποιήσω σε ανθρώπους τα πονήματα μου. Αν αυτή η χαρά λέγεται θαύμα, τότε ναι, σε αυτό το επίπεδο έγιναν θαύματα. Και πρέπει να τονίσω ακόμη μία παράμετρο που δεν είναι αμελητέα. Εγώ έζησα από τη μουσική, δεν έκανα κάτι άλλο. Ο κόσμος, για αυτά που του έδωσα, όση αξία κι αν είχαν, μου έδωσε πολλά πίσω. Με έζησε μια ζωή ολόκληρη.
Καταφέρατε δηλαδή να κάνετε αυτό που είχατε πει στους γονείς σας όταν ήσασταν μικρό παιδί και εκείνοι σας κοιτούσαν, δικαιολογημένα θα έλεγε κανείς, με δυσπιστία.
Ακριβώς. Στον πατέρα μου το είχα πει.
Θυμάστε πώς αντέδρασε όταν κατάλαβε πια ότι όντως βγάζατε τα προς το ζην από τη μουσική;
Το χάρηκε πολύ. Θεός ‘σχωρέστον.
Υπήρξε κάποια στιγμή όλα αυτά τα χρόνια που να σκεφτήκατε να τα παρατήσετε γιατί νιώσατε ότι δεν μπορούσατε να ανταποκριθείτε στις απαιτήσεις της εποχής; Ή ότι η εποχή σας είχε ξεπεράσει; Ή που, ακόμη και αν δεν το νιώσατε εσείς, να αντιληφθήκατε ότι αυτό ακριβώς ένιωθαν άλλοι για εσάς;
Ορισμένοι όντως το ένιωθαν. Έχω ακούσει από φίλο να μου λέει ότι ο διευθυντής της εταιρίας μου θεωρούσε ότι καλλιτεχνικά ήμουν πεθαμένος – το 1990. Στη ζωή όμως ως γνωστόν δεν κάνεις άπαξ όλο σου το έργο. Οι άνθρωποι βήμα-βήμα καταφέρνουν και κάνουν πράγματα. Οι προηγούμενες επικυρώσεις, τα προηγούμενα μπράβο, ήταν εκείνα που όταν ερχόταν μια δύσκολη στιγμή δεν με άφηναν να ματαιώσω το αύριο και να παραιτηθώ. Θυμάμαι για παράδειγμα στη μεταπολίτευση που για χρόνια ολόκληρα όλοι άκουγαν πολιτικά τραγούδια κι ένιωθα ότι δεν υπήρχα πουθενά. Δεν σταμάτησα όμως, αν και πιέστηκα και απορούσα γιατί δεν μπορούσα ακόμη τότε να καταλάβω ότι οι άνθρωποι είχαν στερηθεί το πολιτικό τραγούδι, γι’ αυτό έπεσαν με τα μούτρα. Νόμιζα ότι ήταν μια κατάσταση που θα κρατούσε επ’ άπειρον. Η λύση λοιπόν όταν κάποιος σου λέει ότι έχεις πεθάνει καλλιτεχνικά είναι η εξής: τον ακούς και μετά γυρνάς σπίτι σου για να γράψεις το επόμενο τραγούδι. Αν ζεις με τον φόβο της αποτυχίας ή ακόμη και του θανάτου, απλά ματαιώνεις τη ζωή σου μια ώρα αρχύτερα. Οφείλεις να κάνεις το καλύτερο που ξέρεις να κάνεις. Δεν μπορείς να παραιτηθείς. Η ζωή είναι γεμάτη δυσκολίες. Τι πρέπει να κάνουμε; Να μη ζήσουμε; Όταν παραιτείσαι είναι σαν να λες στη ζωή ότι δεν τη θέλεις. Αφού δεν τη θέλεις εσύ, γιατί να σε θελήσει εκείνη;
Τι είναι πιο δύσκολο στην ηλικία σας, να μην οραματίζεσαι το μέλλον ή να μην αναπολείς το παρελθόν;
Εγώ είμαι αποφασισμένος να ζω στο τώρα. Μπορεί να είμαι κλειδωμένος στο σπίτι μου, να κάνω τα ελάχιστα, να πιέζομαι οικονομικά, αλλά το τώρα έχει μια ιερότητα που δεν την ανταλλάζω ούτε με την αγωνία για το τι θα γίνει αύριο ούτε με τη νοσταλγία για όσα έγιναν χθες.
Η εμπλοκή μου στην πολιτική ήταν απόρροια, και μάλιστα μάταιη, μιας συνδικαλιστικής δράσης σχεδόν 40 χρόνων σε σωματεία, εισπρακτικούς οργανισμούς κλπ στους οποίους δραστηριοποιήθηκα ή ακόμη και προήδρευσα και έφερα αποτελέσματα.
Δεν μετανιώσατε ποτέ που δεν πήγατε στη Βραζιλία όταν ήσασταν 15 ετών, σε εκείνον τον θείο σας που ήθελε να σας εξασφαλίσει οικονομικά για πάντα;
Όχι, ποτέ, παρόλο που όλοι μας ξέρουμε τι ρόλο παίζει η οικονομική τακτοποίηση στη ζωή. Κάποιος που έχει λυμένο αυτό το θέμα, έχει γλιτώσει το μισό στρες της ζωής του, έχει κερδίσει 10-20 χρόνια υγείας. Ο άνθρωπος που ανησυχεί γιατί δεν έχει να φάει, δεν μπορεί να ησυχάσει λόγω φόβου, απελπισίας, ανάγκης.
Δεν μετανιώσατε ούτε για το βραχύβιο πέρασμά σας από την πολιτική;
Η εμπλοκή μου στην πολιτική ήταν απόρροια, και μάλιστα μάταιη, μιας συνδικαλιστικής δράσης σχεδόν 40 χρόνων σε σωματεία, εισπρακτικούς οργανισμούς κλπ στους οποίους δραστηριοποιήθηκα ή ακόμη και προήδρευσα και έφερα αποτελέσματα. Στον πολιτικό κόσμο είχα έναν πολύ καλό φίλο (σ.σ. Βαγγέλης Μεϊμαράκης) και μέσα από τις συζητήσεις μας γεννήθηκε η εξής μάταιη, όπως αποδείχτηκε, σκέψη: «γιατί όχι;». Ως ρομαντικός θεωρούσα ότι αν αξιωνόμουν να εκλεγώ, θα μπορούσα να βοηθήσω τον χώρο του πολιτισμού, που σε αυτή τη χώρα τον έχουν όλοι στην απ’ έξω, με αστείους προϋπολογισμούς σε βάθος δεκαετιών για να καλύψουν τα πάντα, από τα αρχαία μέχρι τη σύγχρονη δράση. Πολιτισμός όμως δεν είναι το να έρχεται το λεωφορείο στην ώρα του βρέξει χιονίσει. Καλό θα ήταν προφανώς και αυτό, αλλά πολιτισμός είναι να πηγαίνεις να πληρώσεις τα χρέη σου και στο δρόμο να ακούσεις ένα τραγούδι και για λίγα λεπτά να ξεχάσεις τη δοκιμασία που περνάς και να νομίζεις ότι πετάς. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες είναι ένα τεράστιο φάρμακο για τον ψυχισμό των ανθρώπων. Δεν μπορεί μια χώρα με τόση ιστορία να μην καταφέρνει επί δεκαετίες να έχει ένα σοβαρό ποσοστό επί του προϋπολογισμού να δαπανήσει για τον πολιτισμό.
Τελικά τι μάθατε για τον εαυτό σας ετοιμάζοντας αυτό το βιβλίο; Ή τι θυμηθήκατε που είχατε ξεχάσει;
Πολλά! Είδα φωτογραφίες από το στρατό, είδα συνεντεύξεις που δεν θυμόμουν καν ότι είχαν γίνει…πολλά!
Τα βρήκατε ακόμη περισσότερο δηλαδή με τον εαυτό σας;
Ένα βασικό ελάττωμα των ανθρώπων είναι ότι αγαπάμε αυτό που είμαστε πάρα πολύ, ανεξέλεγκτα. Ας πούμε κάποιος που είναι δυνάστης, μη νομίζετε ότι δεν αγαπάει τον εαυτό του. Αυτό που είσαι, εκφράζεις. Και αυτό που εκφράζεις, δεν αλλάζει. Από εκεί και πέρα, αν μπορούσα να δώσω μια συμβουλή στον εαυτό μου την εποχή που έγραφε το “Άνθρωπε αγάπα” ή και πιο πριν, θα ήταν η εξής: όποια ανησυχία έχεις, ό,τι πάει να σου δημιουργήσει άγχος ή νευρικότητα, ξέχνα το. Είναι μάταιο. Είναι περιττό. Είναι πολυτέλειες επιβλαβείς.
Δεν θα του λέγατε να προετοιμαστεί ψυχολογικά γιατί τελικά και στον στρατό θα πάει και αυτοκίνητο θα αποκτήσει;
Πράγματι στα 16-17 ήμουν σίγουρος ότι δεν θα πήγαινα ποτέ στο στρατό και ότι δεν θα αποκτούσα ποτέ αυτοκίνητο. Όταν ήρθε το χαρτί τον Νοέμβριο και έλεγε ότι έπρεπε να παρουσιαστώ τον Γενάρη, έμεινα ξερός, έλεγα δεν μπορεί, αποκλείεται, δεν είναι για μένα. Τελικά όμως, πήγα, τι να έκανα. Όσο για το αυτοκίνητο, το καλοκαίρι του ’72 δούλευα σε ένα ξενοδοχείο στην Κύπρο με μια μπάντα που είχαμε φτιάξει μετά τη διάλυση των Poll. Ένας από τους νεαρούς θαμώνες έτυχε να είναι ο γιος του αντιπροσώπου της Suzuki. Μου λέει ένα βράδυ: γιατί δεν έρχεσαι από την έκθεση αύριο να δεις τα νέα αυτοκίνητα που παραλάβαμε; Τελικά πήγα και χωρίς να το καταλάβω πήρα ένα Suzuki 500, το οποίο έφερα στην Αθήνα και του έβαλα πινακίδες. Άρα και τα δύο αυτά αναιρέθηκαν. Γι’ αυτό λέω καμιά φορά ότι ο φόβος για κάτι που δεν σου έχει συμβεί, είναι μάταιος, αν δεν το βιώνεις την τρέχουσα στιγμή. Γι’ αυτό είμαι φανατικός οπαδός του τώρα, του ρέοντος χρόνου και της πράξης. Άσ’ το το μυαλό που τρέχει στο μέλλον. Το μυαλό ξεγελάει, αποπλανεί, εκφοβίζει. Ή δίνει τόνωση εκεί που δεν υπάρχει.
