ΟΥΚΡΑΝΙΑ: ΠΕΝΤΕ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΕ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ

Μπορεί οι εικόνες με τα ρωσικά φορτηγά να μεταφέρουν κλεμμένο ουκρανικό σιτάρι από τη Μελιτόπολη με κατεύθυνση τη Ρωσία να θύμισαν άλλες εποχές, όμως τα κρατικά ρωσικά Μέσα δεν άφησαν κανένα περιθώριο για αστεϊσμούς. «Η Ρωσία έχει πιο φονικά όπλα από τους πυραύλους της» τιτλοφορούνταν ένα από τα κεντρικά άρθρα του κεντρικού ειδησεογραφικού πρακτορείου της Μόσχας, κάνοντας σαφή υπαινιγμό στο μεγάλο λιμό της Ουκρανίας του 1946. Στο πεδίο της μάχης η αρχική εκτίμηση ορισμένων αναλυτών πως το Κρεμλίνο θα εστιάσει πια τις επιχειρήσεις στο ανατολικό μέτωπο, φαίνεται να διαψεύδεται.

Διανύοντας την 66η ημέρα του πολέμου (όταν γράφτηκε το αάρθρο), το σχέδιο να εξελιχθεί η Ουκρανία σε μια περίκλειστη χώρα, δίχως πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα, δείχνει να έχει μπει σε εφαρμογή. Ιδιαίτερα ενόψει της 9ης Μαΐου, ημέρα που η Μόσχα γιορτάζει τη νίκη κατά της ναζιστικής Γερμανίας, δεν αποκλείεται έχοντας τον έλεγχο του νότιου μετώπου ο Πούτιν να ανακοινώσει τη νίκη εναντίον της Ουκρανίας. Σε μια χώρα με αποκλεισμένα όλα τα διεθνή Μέσα και δίχως ελεύθερη πρόσβαση στο διαδίκτυο δε θα ήταν απίθανη μια τέτοια εξέλιξη, καθώς η περίπτωση να αμφισβητηθεί το κυβερνητικό αφήγημα θα ήταν μηδαμινή.

Υπάρχουν όμως, ρεαλιστικοί φόβοι πως μια τέτοια εξέλιξη μπορεί να συνδυαστεί με εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις, προκειμένου να εξασφαλιστεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερος εδαφικός έλεγχος. Ο πρώτος ολοκληρωτικός επιθετικός πόλεμος στην Ευρώπη από το 1945 όμως, μας εισάγει βίαια σε νέα εποχή, όπου οι ισορροπίες δείχνουν να αλλάζουν.

Η Ρωσία αποδυναμώνεται

Από τη μία, η Ρωσία δείχνει να έχει εγκλωβιστεί σε ένα πόλεμο που δε μπορεί να νικήσει, και ταυτόχρονα, η ηγεσία της έχει ελάχιστα περιθώρια υποχώρησης. Κι’ αυτή είναι μια επικίνδυνη μεταβλητή για την κλιμάκωση της διένεξης, διότι η Μόσχα θα επιχειρήσει να εξασφαλίσει τα μέγιστα, πριν καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Όσο ο Βλ. Πούτιν δυσκολεύεται να παρουσιάσει μια σημαντική νίκη και η ουκρανική αντίσταση ενισχύεται με δυτικά όπλα, τόσο η πίεση στο Κρεμλίνο θα αυξάνεται. Ήδη η Μολδαβία κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις επιθέσεις στην Υπερδνειστείρια και τη δική της εδαφική ακεραιότητα, ενώ η χρήση πυρηνικών υπάρχει στη ρωσική ρητορική, σε περίπτωση που απειληθεί η ασφάλεια της Ρωσίας από τη Δύση. Τώρα, το τι συνιστά παραβίαση της ασφαλείας της Μόσχας, χωράει μεγάλη συζήτηση, κι’ αυτό είναι ανησυχητικό.

Εάν κάτι πάντως κατέρρευσε εκκωφαντικά τους τελευταίους δύο μήνες, αυτή είναι η διεθνής εικόνα της Ρωσίας ως στρατιωτική δύναμη. Οι εκτεταμένες αποτυχίες, οι ελλείψεις και η κακή οργάνωση του ρωσικού στρατού, που κυριολεκτικά βούλιαξε στη λάσπη του Κιέβου αποτελούν μια απόδειξη για τη Δύση πως η φαντασίωση περί παλινόρθωσης της ρωσική αυτοκρατορίας απέχει παρασάγγας, από την πραγματική ισχύ της Μόσχας.

Η απόφαση για απεξάρτηση από το ρωσικό πετρέλαιο και αέριο φαίνεται πως έχει ληφθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, πράγμα που αυτονόητα θα πιέσει τις ρωσικές στρατιωτικές δαπάνες. Υπογραμμίζεται, πως -σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία- μέχρι τη στιγμή της ρωσικής εισβολής, οι Ευρωπαίοι χρηματοδοτούσαν με 285 εκατ. ευρώ την ημέρα τα ρωσικά έσοδα και κατ’ επέκταση το ρωσικό στρατό. Το χάσμα με την Ευρώπη που η εισβολή δημιούργησε, αναμένεται να παραμείνει αγεφύρωτο για αρκετά χρόνια, ιδιαίτερα για όσο διάστημα ο Πούτιν παραμείνει στην εξουσία. Ακόμα κι’ αν η Ουκρανία με κάποιο τρόπο αποδεχόταν το διαμελισμό των εδαφών της, πράγμα απίθανο όσο περνούν οι μέρες και οι Ουκρανοί πείθονται πως με τη στήριξη της Δύσης μπορούν να κερδίσουν αυτό τον πόλεμο, η ρωσική ισχύς θα συνεχίσει να μειώνεται.

Η Ουκρανία αναβαπτίζεται

Με τις πιέσεις για δημιουργία Διεθνούς Δικαστηρίου για τα όσα τραγικά διεξάγονται στην Ουκρανία να εντείνονται, είναι δεδομένο πως ο Βλ. Πούτιν θα βρεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Εάν υπάρχει όμως ένας τίτλος που έχει διεκδικήσει επάξια, είναι αυτός του πατέρα του ουκρανικού έθνους. Έχοντας αποκτήσει την ανεξαρτησία της με ειρηνικό τρόπο και όχι μέσω κάποιας εθνικής επανάστασης, όπως η Ελλάδα το 1821, οι κοινωνικοί δεσμοί εντός του ουκρανικού έθνους διατηρούσαν τοπικούς διαχωρισμούς και στεγανά.

Η πρωτοφανής ενότητα με την οποία ο ουκρανικός λαός στέκεται στα χαρακώματα και τις πολιτοφυλακές, υπό την ηγεσία ενός φιλελεύθερου Εβραίου πολιτικού, δημιουργεί τις συνθήκες για οριστική αποκοπή κάθε ομφάλιου λώρου με τη ρωσική παράδοση. Οι διάφορες εθνοτικές ομάδες έχουν παραμερίσει τις εσωτερικές διαφορές τους, ενώ κοινωνικές ομάδες μάχονται πλάι σε παλαιούς πολέμιους τους.

Η Ουκρανία ζει τη δική της επανάσταση, βιώνοντας μια σεισμική εθνοτική μετεξέλιξη, που την ωθεί οριστικά μακριά από τη Μόσχα.

Tο ΝΑΤΟ απέκτησε ξανά λόγο ύπαρξης

Είναι γεγονός πως το ΝΑΤΟ ως αμυντικός οργανισμός ασφαλείας είχε πέσει σε λήθαργο, ελλείψει ουσιαστικής απειλής και της εδραιωμένης πεποίθησης πως η Ευρώπη δεν κινδυνεύει. Η εισβολή στην Ουκρανία άλλαξε άρδην τα δεδομένα, σε τέτοιο βαθμό που χώρες παραδοσιακά ουδέτερες, όπως η Σουηδία και η Φινλανδία να βρίσκονται προ των πυλών, ενώ η Γερμανία έσπασε τη μεταπολεμική της παράδοση και αυξάνει τις αμυντικές της δαπάνες.

Οι συσχετισμοί ισχύος, που ήδη ήταν τετραπλάσιοι εις βάρος της Μόσχας, αναμένεται σύντομα να διευρυνθούν. Με τις πραγματικές στρατιωτικές δυνατότητες της Ρωσίας να έχουν πλέον αποκαλυφθεί, η εμπιστοσύνη στην ικανότητα της Ευρώπης να υπερασπιστεί τον εαυτό της αυξάνεται σημαντικά.

Αντίστοιχα το όραμα περί στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης λαμβάνει σάρκα και οστά, όχι πια ως μέσο απεξάρτησης από την αμερικανική ισχύ, αλλά πιθανότατα ως ένας επιπλέον αμυντικός βραχίονας της Δύσης.

Ενδυναμώνεται η πίστη στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Εκτός από την επίσημη αίτηση τους Ουκρανίας να λάβει καθεστώς χώρας υπό ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Γεωργία και Μολδαβία επανέλαβαν το αίτημα τους να προσδεθούν στους δυτικούς θεσμούς. Στο ίδιο μήκος κύματος, Μαυροβούνιο και Σλοβενία εξέλεξαν φιλοευρωπαϊκές κυβερνήσεις, κλείνοντας εμφατικά την πόρτα σε ηγεσίες που είχαν ευθεία σχέση με την ηγεσία της Μόσχας. Κυρίως όμως, ο πόλεμος αποτέλεσε ένα ηχηρό καμπανάκι αφύπνισης για τους Ευρωπαίους ηγέτες που επί χρόνια πίστευαν πως η εξ’ Ανατολής απειλή είχε εκλείψει λόγω της οικονομικής αλληλεξάρτησης με τη Μόσχα.

Η ρωσική εισβολή αποτέλεσε μια βίαιη υπενθύμιση πως ο ρόλος της Ευρώπης ως οικονομική δύναμη, δεν αρκεί για να εξασφαλίσει την περιφερειακή ασφάλεια. Κι΄ήταν στο τέτοιο βαθμό ηχηρό το μήνυμα που έφτασε στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες που η Ένωση διανύει πρωτοφανή περίοδο εσωτερικής ενότητας.

Η μεγαλύτερη πρόκληση

Την ώρα που οι ρωσικές βόμβες ισοπεδώνουν τις ουκρανικές πόλεις, σε επίπεδο διεθνούς συστήματος παρατηρείται μια εξαιρετικά σημαντική αλλαγή. Έχοντας συνυπογράψει με τη Ρωσία ένα κείμενο 5,000 λέξεων, που περιγράφει μια φιλία δίχως όρια, η Κίνα αρνείται συστηματικά να καταδικάσει τη ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία. Αυτό δε συνέβαινε πάντα. Το 2014, το Πεκίνο αρνήθηκε να αναγνωρίσει την εισβολή στην Κριμαία, όπως αντίστοιχα είχε πράξει και το 2008 κατά τη ρωσική εισβολή στη Γεωργία. Μέχρι σήμερα η Κίνα επιχειρούσε σε ένα πλαίσιο απόκτησης επιρροής εντός της υφιστάμενης τάξης πραγμάτων, ωστόσο πλέον δείχνει να διεκδικεί την πλήρη ανατροπή του status quo.

Η κρίσιμη αυτή μεταστροφή της κινεζικής στάσης, μπορεί να αποτελεί θεόσταλτο δώρο για τη ρωσική οικονομία, ανησυχεί ιδιαίτερα όμως τους αναλυτές. Ένας κόσμος, στον οποίο Κίνα και Ρωσία υποβοηθούν η μία την άλλη στην ανατροπή των διεθνών συνόρων, δε μπορεί παρά να είναι ένας επικίνδυνος κόσμος, ιδιαίτερα όταν περιγράφουμε δύο αυταρχικά καθεστώτα.

Ο Νίκος Λυσιγάκης είναι διεθνολόγος.