ΠΕΔΙΟΝ ΤΟΥ ΑΡΕΩΣ: Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Η Νέα Υόρκη έχει το Σέντραλ Παρκ της. Το Λονδίνο, το Χάιντ Παρκ. Το Παρίσι, το Ζαρντέν ντε Λουξεμπούρ. Ε, τηρουμένων των (ομολογουμένως δυσδιάκριτων) αναλογιών, η Αθήνα έχει το Πεδίον του Άρεως. Μεγαλύτερο από τον Εθνικό Κήπο, σχεδιασμένο εξ’ αρχής ως πάρκο για τον κόσμο κι όχι για εστεμμένους, συνυφασμένο με σημαδιακά πολιτικοκοινωνικά γεγονότα –από το «λίθινο» ανάθεμα κατά Βενιζέλου το 1916, έως την προεκλογική ομιλία του Γιώργου Παπανδρέου το 2009 έξι μήνες πριν το Καστελόριζο– το Πεδίον του Άρεως απλά είναι το πάρκο της πρωτεύουσας. Είναι, όμως; Για πάμε να δούμε…

Αφορμή γι’ αυτή την μακροσκελή βόλτα στο άλσος της λεωφόρου Αλεξάνδρας αποτέλεσε μια έκθεση, η οποία θα ξεδιπλώνεται ανάμεσα στα δέντρα, τα πλακόστρωτα, και τα παγκάκια του Πεδίου του Άρεως. Εκεί, στην καρδιά της πόλης όπου το φυσικό συναντιέται με το τεχνητό, φιλοξενείται το «You and AI: Through the Algorithmic Lens»(Εσύ και η Τεχνητή Νοημοσύνη: Μέσα από τον αλγοριθμικό φακό), της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Πρόκειται για ένα φεστιβάλ τριών εβδομάδων (24 Ιουνίου – 25 Ιουλίου), το οποίο διερευνά πώς οι περιβόητοι αλγόριθμοι της Τεχνητής Νοημοσύνης διαμορφώνουν αντιλήψεις, συνήθειες, κι εν τέλει την ίδια την κοινωνία.

Ειδικά στην έκθεση στο Πεδίον του Άρεως (γιατί το φεστιβάλ περιλαμβάνει και άλλες δράσεις, διαδικτυακές και μη), ο επισκέπτης, βολτάροντας, «σκοντάφτει» πάνω σε έργα που διερευνούν διάφορες πτυχές της ΤΝ. Είκοσι πέντε δημιουργίες καλλιτεχνών από Αγγλία, Αργεντινή, Αυστραλία, Βέλγιο, Γερμανία, Ελλάδα, ΗΠΑ, Ισραήλ, Καναδά, Νορβηγία, Πακιστάν, Πολωνία, Ρωσία, Τουρκία και Φινλανδία, οι οποίες εξετάζουν τον τρόπο που βλέπουμε την ΤΝ, λόγου χάρη. Ή τον τρόπο που μας βλέπει εκείνη… Ή τον ρόλο που διαδραματίζει πια η ΤΝ στην πολιτική διαδικασία.

Μεγάλες οθόνες, τρισδιάστατα γλυπτά, και ηχοτοπία που ενεργοποιούνται με την κίνηση ανακατεύουν το φυσικό με το τεχνητό, το ψηφιακό με το υλικό, το τυχαίο με το προσχεδιασμένο εκφράζοντας όσα φέρνει η ΤΝ στη ζωή μας.

Η χλωρίδα, οι άνθρωποι, οι αναμνήσεις

Ας επιστρέψουμε, όμως, στο ίδιο το πάρκο. Το περπάτησα απ’ άκρου εις άκρον μετά από πολύ, πολύ καιρό. Είχα ακούσει τα μύρια όσα. Αλλά ό,τι αντίκρυσα ήταν, θεωρώ, από ψιλοαποδεκτό έως σούπερ. Οκέι, ο περιβόητος ροδώνας δεν ανιχνεύεται δια γυμνού οφθαλμού, τα σιντριβάνια δεν λειτουργούσαν, ενώ η υδάτινη διαδρομή παραπέμπει πιο πολύ σε έλος παρά σε ποταμάκι. Συνολικά, ωστόσο, δεν είχες καθόλου την αίσθηση εγκατάλειψης. Οι δρόμοι και τα μονοπάτια ήταν καθαρά, το περίπτερο «Γαρδένια» εν λειτουργία και κουκλί, η σήμανση παρούσα (αν και μόνο στα ελληνικά).

Ένα πάρκο, βέβαια, είναι πρωτίστως επιφορτισμένο με τον ρόλο του πράσινου θύλακα μιας πόλης. Η βλάστηση, λοιπόν, στο Πεδίον του Άρεως δεν είναι ούτε αλφαδιασμένα εντυπωσιακή, ούτε συγκλονιστικά θαλερή –δεν είναι καν Εθνικός Κήπος. Είναι, όμως, ζωντανή, ποικιλόμορφη μες στην απλότητά της, και ευτυχώς ψηλή ως εκεί πάνω. Διότι, στον αρχικό σχεδιασμό του άλσους, στις αρχές του περασμένου αιώνα, υπήρχε ο απαράβατος όρος η βλάστηση να παραμένει χαμηλή, ώστε να μην εμποδίζεται η θέα προς την Ακρόπολη στο βάθος… Ευτυχώς, απογαλακτιστήκαμε έκτοτε. Και οι φοίνικες του πάρκου –που αισίως ξεπερνούν τους 600– μπορεί να μην είναι αρκετά ελληνοπρεπείς, αλλά την δουλειά τους μια χαρά την κάνουν.

Ήταν απόγευμα, μετά τις πέντε, όταν πήγα. Και το Πεδίον του Άρεως έσφυζε από ζωή. Μετανάστες-μπακουροκατάσταση, μετανάστες-γυναικόπαιδα με καρότσια, γέλια και παιχνίδι, τζόγκερ και γιόγκι, εναλλακτική νεολαία με λάπτοπ και ποδήλατα, ανήλικοι Ρονάλντο πασών των εθνικοτήτων, πού και πού και οι παροιμιώδεις τριάδες (μασκοφορεμένων) ηλικιωμένων που κουβέντιαζαν στα παγκάκια. «Έχουν παίξει πολύ θετικό ρόλο οι μετανάστες στην επιστροφή του κόσμου στο πάρκο,» μου λέει ο γνωστός αρθρογράφος Κοσμάς Βίδος που ξέρει το Πεδίον του Άρεως απέξω κι ανακατωτά.

Γέννημα-θρέμμα και πάντα κάτοικος Γκύζη, ο Κοσμάς θυμάται το πάρκο από τα μικράτα του. «Μια πολύ δυνατή εικόνα, που μου ’χει μείνει από όταν ήμουν παιδί, είναι η μικρή πλατειούλα στο σημείο που ξεκινάει η Λεωφόρος των Ηρώων. Μια μικρή στρογγυλή πλατειούλα σε ένα πεντάστρατο, που τότε είχε δυο σαν κυπαρίσσια –τώρα έχει μείνει το ένα– και που πάντα τής βάζαν λουλούδια σχηματίζοντας ένα αστέρι, πώς είναι στα πάρκα στο εξωτερικό; Κάθε φορά που αλλάζαν τα λουλούδια, αγωνιούσα τι χρώμα θα κάναν το αστέρι.» Θυμάται τις βόλτες με λάιβ υπόκρουση τα μιούζικαλ της Βουγιουκλάκη από το θέατρό της, ή τις σχολικές… εκδρομές στο Πεδίον, «πέντε λεπτά απ’ το σχολείο με τα πόδια, αλλά εμείς το είχαμε περί πολλού.»

Αλλά κι οι Αθηναίοι γενικότερα, έτσι περί πολλού το είχαν το πάρκο τους για τέσσερις δεκαετίες. Μετά, ήρθε ο εκσυγχρονισμός, το “Nitro”, τα φράγκα, το χρηματιστήριο, τα διακοποδάνεια για Ντουμπάι… Και μοιραία το γραφικά ημεδαπό Πεδίον του Άρεως περιέπεσε στην αφάνεια. Έκανε, όσο και να πεις, κάπως passé και μίζερο. Πώς να θέλξεις, άλλωστε, τον αρχοντοχωριάτη που αίφνης, μες στην δεκαετία 1995-2005, βαυκαλιζόταν πως το Σέντραλ Παρκ ήταν κατά βάθος το πάρκο που του άρμοζε;

Η διαβόητη ανάπλαση και η παρακμή

Τον Απρίλη του 2008, επί δεύτερης κυβέρνησης Κώστα Καραμανλή, ξεκίνησε η πολυδιαφημισμένη εκ βάθρων ανάπλαση του Πεδίου σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Τομπάζη. Πολυδιαφημισμένη ή όχι, οι περισσότεροι κάτοικοι της περιοχής –που είναι, θα πρέπει να σας πω, πολύ ενεργοί και οργανωμένοι– δεν την έβλεπαν με καλό μάτι.

Με χρηματοδότηση κατά 80% από ευρωπαϊκά κονδύλια και το υπόλοιπο 20% από εθνικούς πόρους, και με προϋπολογισμό 9.663.990€, η φιλοπεριβαλλοντική μελέτη Τομπάζη, εκτός από υλοποίηση έργων υποδομής, ουσιαστικά κατέτεινε στο ξήλωμα εκείνης της αδιόρατης σεβεντίλας που απέπνεε το πάρκο. Μαζί της, ξηλώθηκαν και 22.650τ.μ. ασφάλτου, που αντικαταστάθηκαν από χώμα, γρανιτοκυβόλιθους και μάρμαρο σε μια προσπάθεια να πέσει η θερμοκρασία του πάρκου ωφελώντας και την ευρύτερη περιοχή. Φυτεύτηκαν δεκάδες χιλιάδες δέντρα, πόες, ανθόφυτα, μπήκαν εννιά στρέμματα (!) γκαζόν, φτιάχτηκε ο ροδώνας, η υδάτινη διαδρομή των πλατανιών, η πλατεία «Γαρδένιας» με το φουτουριστικό επιδαπέδιο σιντριβάνι…

Επισήμως, το έργο παραδόθηκε τον Δεκέμβρη του 2010. Πριν, όμως, ολοκληρωθεί πραγματικά. Και, κυρίως, πριν ο ανάδοχος, που είχε αναλάβει την εκτέλεση της μελέτης, κηρυχτεί έκπτωτος λόγω οικονομικών προβλημάτων… Και τότε, άρχισε η κατρακύλα. «Το εξαιρετικά παράδοξο,», θυμάται ο Κοσμάς Βίδος, «είναι ότι από τότε που έγινε η ανάπλαση, εγκαταλείφθηκε πιο πολύ. Αυτό το τεράστιο σιντριβάνι είναι ζήτημα αν το είδα να λειτουργεί δυο φορές. Τα μαρμαράκια τα σπάγαν, τα δέντρα τα παράτησαν, αυτός ο ροδώνας, κι αυτά τα νερά που δήθεν κυλάνε έγιναν λάσπες.» Είχαμε ήδη μπει στο Α’ Μνημόνιο, άλλωστε…

Χωρίς φύλαξη, συντήρηση και καθάρισμα το πάρκο κατέρρεε. Έρχονταν άστεγοι και πρόσφυγες κι έστηναν τσαντίρια. Το τελειωτικό χτύπημα, ωστόσο, ήρθε γύρω στο 2012, όταν οι περιφερόμενοι τοξικοεξαρτημένοι του κέντρου σπρώχτηκαν στην Μαυροματαίων, κι «άρχισε να ανεβαίνει από την πλατεία Βικτωρίας όλη αυτή η διακίνηση των ναρκωτικών με τους πρεζέμπορες από Πακιστάν και Αφγανιστάν, και το Πεδίο έγινε ξαφνικά και επικίνδυνο. Ψωνιστήρι, θυμάμαι από μικρός, γινόταν πάντα. Αλλά με έναν σχεδόν διακριτικά αστείο τρόπο, δεν φοβόσουν. Ξαφνικά, άρχισες να φοβάσαι. Το κάτω μέρος ειδικά, έγινε μια σύναξη εξαθλιωμένων ναρκομανών. Λέγαν, επίσης, για πορνεία με μικρά παιδιά. Προσωπικά, δεν το έχω δει αυτό, αλλά τα ναρκωτικά τα έχω δει με τα μάτια μου,» λέει ο Κοσμάς.

Με την ανάληψη της Περιφέρειας από την Ρένα Δούρου, τον Σεπτέμβρη του ’14, άρχισαν οι πρώτες προσπάθειες συμμαζέματος της κατάστασης. Απομακρύνθηκε το νταραβέρι των ναρκωτικών, έγιναν νέες δενδροφυτεύσεις, τέθηκε σε λειτουργία μια κάποια φύλαξη. Το Πεδίον του Άρεως άρχισε σιγά-σιγά να ορθοποδίζει.

Και τότε, άρχισαν να έρχονται ομαδόν οι μετανάστες. Με τα καροτσάκια τους και τα παιδιά τους, με τις καθημερινές βόλτες τους, με το άραγμα στα χορτάρια… «Το ‘χουν πολύ περισσότερο στην κουλτούρα τους αυτοί οι λαοί το πάρκο,» παρατηρεί ο Κοσμάς Βίδος. Έτσι είναι. Και, στην τελική, λίγη σημασία έχει αν το πολύωρο άραγμά τους στο Πεδίον του Άρεως γίνεται εξ ανάγκης ή ελλείψει εναλλακτικής. Σημασία έχει ότι αυτοί οι νεόκοποι συμπολίτες μας το χαίρονται το πάρκο. Πράγμα που, ως φαίνεται, έμαθαν να κάνουν και οι αυτόχθονες εξαιτίας της πανδημίας. «Πλάκα-πλάκα, και το λοκντάουν το βοήθησε το πάρκο,» λέει ο Κοσμάς, «γιατί άρχισαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι, που δεν είχαν τρέξει ποτέ στην ζωή τους, να ασκούνται στο πάρκο. Εγώ, δεν θυμάμαι ποτέ τόσο κόσμο να τρέχει ή να περπατάει στο πάρκο.»

Κάτι, λοιπόν, η νέα ανθρωπογεωγραφία του πάρκου, κάτι το λοκντάουν, κάτι η αναμφισβήτητη κινητοποίηση της Περιφέρειας –ο Πατούλης δήλωνε πρόσφατα ότι η αποκατάσταση των υδάτινων στοιχείων συνιστά απόλυτη προτεραιότητα–, κάτι η αλλαγή νοοτροπίας έχουν δώσει κανονικό φιλί ζωής στο Πεδίον του Άρεως. Διαβάζω, μάλιστα, στην εξειδικευμένη φεϊσμπουκική σελίδα
του δημοσιογράφου και κορυφαίου προστάτη του πάρκου, Δημήτρη Καλαντζή, πως πριν από κάνα μήνα το χτιστό θεατράκι της Πλατείας Πρωτομαγιάς βάφτηκε ενδελεχώς και σενιαρίστηκε με πρωτοβουλία της Περιφέρειας και, το κυριότερο, «με τη συμβολή μεταναστών που συχνάζουν στην Πλατεία». Αυτά είναι!

INFO:

Πεδίον του Άρεως, 24 Ιουνίου – 25 Ιουλίου, 17:00-22:00,

Είσοδος ελεύθερη