UMEBAYASHI, BROSSè ΚΑΙ ΚΤΙΣΤΑΚΗΣ, ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΗΡΩΔΕΙΟ

H εικονογράφηση (artwork) της αφίσας της συναυλίας παραπέμπει στην Ιαπωνία αλλά η άμεση συσχέτιση με την Ελλάδα δεν είναι προφανής, μέχρι την πρώτη ανάγνωση: Tα μεγάλα γράμματα αναφέρονται στον Shigeru Umebayashi (Ume), αφού η παρακαταθήκη του στη μουσική για κινηματογράφο, είναι μεγάλη, μετά από σχεδόν 40 χρόνια ενεργούς δράσης. Το όνομά του, είναι συνυφασμένο με αξιόλογες ταινίες, ενδεικτικά γίνονται αναφορές στην «Ερωτική Επιθυμία» ή στο «2046».

Η επίδρασή του, εξίσου μεγάλη, αφού ξεπερνάει τα σύνορα της Ιαπωνίας, με αντίκτυπο στη Δύση. Με πιο μικρούς χαρακτήρες στην αφίσα, δίνεται και η απάντηση και για τη σχέση με την Ελλάδα. Έλληνες μουσικοί από την Athens Philarmonia Orchestra υπό την διεύθυνση του Βέλγου μαέστρου Dirk Brossè και το Alex Drakos Ensemble υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, ντράμερ Αλέξανδρου Δράκου Κτιστάκη, θα εκτελέσουν τις μουσικές του Ume.

Μουσικές, που συνειρμικά παραπέμπουν σε κάτι γνώριμο: αφού όλοι μια κάποια ταινία θα έχουμε δει στη ζωή μας, ένα τραγούδι παρηγοριάς θα σιγοψιθυρίσαμε και σε κάποιο μουσικό ρυθμό λικνιστήκαμε. Πού έγκειται η ικανότητα ενός Ιάπωνα συνθέτη να είναι οικείος και σε ένα δυτικό αυτί; Η αναζήτηση απαντήσεων οδηγεί σε συνομιλία με τον ίδιο το συνθέτη και με τους συντελεστές της πολυπολιτισμικής αυτής σύμπραξης.

Shigeru Umebayashi -συνθέτης

*ευχαριστίες στην Sayaka Nagahori που βοήθησε με μερική διερμηνεία κατά τη διάρκεια συνομιλίας με τον Shigeru Umebayashi.

Πώς καταφέρατε να ενσωματώσετε τη μουσική της Ιαπωνίας με την Δυτική μουσική, με τρόπο που να είναι εύκολα αποδεκτή τόσο στο κοινό της Δύσης αλλά και της Ιαπωνίας;
Πάνω από όλα, έχουμε όλοι μας ανεξαιρέτως, μια καρδιά. Εκεί είναι ο χώρος που συναντώνται όσα μας αγγίζουν και μας συγκινούν. Μέσα μου είχα όχι μόνο την Ιαπωνική μουσική, αλλά όλη την Ιαπωνία, με όλες τις παραδόσεις της. Αυτό το μέρος μου βγήκε στη μουσική μου πιο φυσικά και οργανικά. Από την άλλη, μελετούσα και τη μουσική της Δύσης. Χρειάζεται χρόνος για να ωριμάσουν πράγματα. Οι διαφορετικοί αυτοί κόσμοι, με την πάροδο του χρόνου, συναντήθηκαν μέσα μου. Ας μην ξεχνάμε, είτε συνεργαζόμουνα με ευρωπαίο σκηνοθέτη είτε με Ασιάτη, ο πόνος είναι πόνος παντού. Η χαρά, χαρά. Το γέλιο, γέλιο. Και το κλάμα, κλάμα, όπου και να είσαι. Ανεξάρτητα από την εθνικότητα και την κουλτούρα πρέπει να πηγαίνεις όλο και πιο μέσα στον πυρήνα του ανθρώπου, εκεί μέσα όλα είναι ίδια.

Πέρα από την πολύμορφη ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία, τι σας εμπνέει πιο πολύ;
Η φύση. Μου αρέσει πολύ να αφουγκράζομαι την φύση. Τα πουλιά που κελαηδούν, τον άνεμο που φυσάει, τα φύλλα που θροΐζουν. Να αγγίζω τη φύση. Κάποτε νιώθω ότι το χρέος του συνθέτη είναι να εκφράζει τη μουσική της φύσης.

Συνεργαστήκατε με έναν ιδιαίτερο σκηνοθέτη τον Wong Kar Wai, που ως γνωστό δεν είχε ποτέ έτοιμο κείμενο. Αυτοσχεδίαζε μαζί με τους ηθοποιούς. Πώς επηρέασε τον τρόπο που γράφατε μουσική;
Μου έδωσε μια τεράστια ελευθερία. Ένας σκηνοθέτης χωρίς κείμενο: καθόμασταν δίπλα δίπλα και μου έλεγε τις σκέψεις του, τις άκουγα και έκτιζα μουσική κομμάτι, κομμάτι. Αυτό, αποδείχτηκε και πρακτικά εύκολο. Για παράδειγμα, έγραφα 5 μουσικές φράσεις και, όταν πέρναγε καιρός, καθόμασταν πάλι δίπλα δίπλα και κράταγε μόνο ό,τι του άρεσε. Απλά. Σημαντικό είναι να υπάρχει κοινός τρόπος σκέψης με τον σκηνοθέτη, σαν κοινή πυξίδα.

Αναφέρατε την λέξη ελευθερία. Σημαντική λέξη για τη σχέση μεταξύ του σκηνοθέτη και του συνθέτη;
Μαζί με κάτι άλλο: την κοινή αισθητική. Ας υποθέσουμε, ότι συμφωνούμε να βάλουμε ροκ μουσική σε ένα έργο. Ξέρεις πόσα είδη ροκ υπάρχουν; Στα χρώματα, ξέρεις πόσα χρώματα και αποχρώσεις; Στα ρούχα, ξέρεις πόσοι σχεδιαστές ρούχων υπάρχουν; Εγώ ήμουνα πολύ τυχερός, γιατί βρήκα άτομα να συνεργαστώ, που είχαμε κοινό γούστο, κοινή αισθητική.

Συνεισφέρατε πολύ και πολλά στην μουσική κοινότητα. Η δική σας καριέρα τι σας προσφέρει ως άμεσο αντάλλαγμα; Τη δυνατότητα να μένω πάντα νέος! Μου έδωσε τόσο ωραίο κίνητρο, να ξυπνώ το πρωί και να είμαι φρέσκος και να δημιουργώ. Για να φανταστείς, ακόμη και τώρα, ξέρεις πόσο ενθουσιασμένος είμαι; Δουλεύω με έναν πολύ νεαρό σκηνοθέτη, αλλά είναι ατρόμητος. Φυσικά και έχουμε διαφορές λόγω ηλικίας, αλλά εγώ έχω άλλα να δώσω και αυτό με κρατά ενθουσιασμένο.

Ανάμεσα στην πληθώρα πηγών και.. «ήχων», πώς μπορεί κάποιος να βρει τη δική του «φωνή»;
Με το να θέλεις να πρωτοτυπήσεις όχι εσκεμμένα, αλλά με αυθεντικό τρόπο. Και θα σου αναφέρω μια αγαπημένη μου ιστορία. Ένας από τους αγαπημένους μου σκηνοθέτες ήταν ο Βρεττανός Carol Reed. Έχει συμπεριλάβει μια πρωτότυπη μουσική σε ένα από τα έργα του, που έχει ως βάση μόνο 2 μέτρα (το τραγουδάει). Πώς γεννήθηκε αυτή η πρωτοτυπία; Είχε πάει στην Βιέννη και, όταν άκουσε βιενέζικα βαλς, αποφασίζει ότι δεν ήθελε να βάλει τέτοια μουσική στις ταινίες του. Σε ένα εστιατόριο, καθώς έτρωγε βραδινό, ακούει μια κοπέλα να παίζει παραδοσιακή βιενέζικη μουσική αλλά με συγκεκριμένο σαντούρι (zither). Εκεί αναφώνησε « θέλω αυτόν ακριβώς τον ήχο, το σαντούρι»! Στη συνέχεια, ανακαλύπτει έναν οργανοπαίκτη, που έπαιζε απλές μελωδίες με σαντούρι. Αυτός ήταν ο Anton Karas. Το οξύμωρο ήτανε ότι αυτός, όχι μόνο δεν έγραφε για ταινίες, δεν ήταν καν επαγγελματίας μουσικός. Για τον Carol Reed αυτό δεν είχε καμία σημασία, έτσι τον προσκάλεσε στο Λονδίνο, για να δουλέψουνε μαζί. Ο Anton Karas έβλεπε τις ταινίες του Reed, αλλά ένιωθε ότι δεν μπορούσε να γράψει μουσική. Ο νόστος τον έκανε να θέλει να επιστρέψει πίσω στην Βιέννη, αλλά ο Reed δέχτηκε υπό τον όρο να του έγραφε μουσική, μιας και ήθελε οπωσδήποτε την αισθητική του Karas! Και έτσι, απλά και με επιμονή, γεννήθηκε η συγκεκριμένη μουσική. Για εμένα ήταν κάτι φυσικό και πρωτότυπο – παραμένει μέχρι σήμερα στα αυτιά μου. Δεν είναι κάτι πομπώδες. Εμπεριέχει λίγο από όλα, όταν και όσο πρέπει. Λίγο αστεία διάθεση, λίγη κινητικότητα στη μουσική, αλλαγή ρυθμού όταν διαδραματίζεται κάτι. Ιδιαίτερο, αλλά αυθεντικό και ανάλαφρο. Αυτοί οι δύο που ανέφερα στην ιστορία μου είναι οι δάσκαλοί μου μέχρι σήμερα.

Όταν με φωνάζει ένας σκηνοθέτης να δουλέψω, κάθομαι και σκέφτομαι : Καλά αυτός γιατί διάλεξε εμένα; Πηγές και μουσικές πολλές: ροκ, τζαζ, κλασική μουσική. Και εμπνευστές πολλοί, από τους Beatles, στον Beetwoven, στον Morricone. Εγώ στρέφομαι πάλι πίσω, σε εμένα. Εγώ τι μπορώ να προσφέρω; τι είναι η μουσική μου; τι είναι “το χρώμα μου”; Είναι σημαντικό να υπάρχει η δική μου διάθεση, το δικό μου συναίσθημα, η δική μου μελωδία, η δική μου αισθητική ματιά.

Dirk Bross – μαέστρος, συνθέτης, ενορχηστρωτής

Έχετε διευθύνει πολλές συναυλίες παγκόσμια. Η συναυλία στην Αθήνα είναι απλά ακόμη μια στη λίστα;
Παρόλο που ταξιδεύω πολύ, προσπαθώ κάθε φορά να βρίσκω ή να κάνω την κάθε συναυλία ιδιαίτερη. Στην Ελλάδα θα είναι ιδιαίτερη για τους εξής λόγους. Από τη μία θα παίξουμε στο μαγευτικό θέατρο του Ηρωδείου, το οποίο παραμένει για εμένα ένα από τα καλύτερα του κόσμου, στην πόλη- λίκνο πολιτισμού. Από την άλλη, υπάρχει για εμένα η πρόκληση να μεταφέρω το πνεύμα του Ume. Η μουσική του όπως ξέρουμε είναι ιδιαίτερη, λόγω τον Ιαπωνικών στοιχείων που τα ενσωματώνει με ένα μοναδικό και πρωτότυπο τρόπο.

Ποιος νομίζετε είναι ένας από τους λόγους, για τον οποίο ο Ume με τόση μαεστρία συνδύασε την ιαπωνική και τη δυτική μουσική και είναι συνάμα πρωτότυπος;
Θα δώσω μια εντελώς προσωπική μου άποψη, δεν το έχω πει, ούτε καν στον ίδιο τον Ume. Ας σκεφτούμε ένα πρόβλημα που θα έρθουν αντιμέτωποι οι Ευρωπαίοι να λύσουμε στη μουσική: για παράδειγμα, να βρούμε το σωστό ηχόχρωμα για μια συγκεκριμένη σκηνή, σε ταινία. Ενδόμυχα, θα σκεφτούμε με συγκεκριμένους τρόπους.. Τώρα κάποιος, όπως Ume, που δεν είχε την δυτική κλασική μουσική στο DNA του, θα αποκλίνει από τον τρόπο σκέψεως των Ευρωπαίων. Mε αυτόν τον τρόπο γίνεται πρωτότυπος. Σκέψου, αν έχεις 8 δάκτυλα αντί 10, θα πρέπει να σκεφτείς τρόπους να παίξεις κλασικό πιάνο, όπως παίζει κάποιος με 10 δάκτυλα. Αυτός ο φαινομενικός περιορισμός, είναι η πηγή της δημιουργικότητας, σε αναγκάζει να εφεύρεις καινούριους δρόμους και τρόπους.

Πώς διαφοροποιείται ο ρόλος σας σαν μαέστρος όταν διευθύνετε έργα ενός συνθέτη σαν τον Ume που είναι εν ζωή, σε σχέση με έργα αποθανόντων π.χ Μπετοβεν, Μπραμς;
Πρακτικά η μόνη πληροφορία που έχω από τους αποθανόντες σύνθετες είναι η παρτιτούρα. Μπορεί να έχουν ερμηνευτεί από χιλιάδες ορχήστρες, αλλά είναι δύσκολο να κάνεις κάτι φοβερά καινοτόμο. Μπορεί να υπάρχει ένα ποσοστό του 5 % να επηρεάσεις σαν μαέστρος στην ερμηνεία μέσω των δυναμικών, και ίσως κάποιων ενορχηστρώσεων. Στην περίπτωση του Ume έχουμε ένα ανοικτό πνεύμα. Έτσι μπορώ να ενορχηστρώσω τα κομμάτια του και να τα ερμηνεύσουμε με την ορχήστρα, με μια ελευθερία. Και επειδή αυτό διεκπεραιώνεται σε επικοινωνία μαζί του, με κάποιο τρόπο ό μαέστρος επηρεάζει τον συνθέτη και το αντίθετο. Φυσικά να σε εμπιστεύεται ένας συνθέτης μεγάλη ευθύνη, αλλά είναι πολύ όμορφο να υπάρχει αυτή η εμπιστοσύνη.

Πέρα από την παρτιτούρα, αν έπρεπε να πείτε στην ορχήστρα μια φράση για τη μουσική του Ume, τι θα λέγατε;
Με την ιδιότητα του μαέστρου, στην ορχήστρα θα έλεγα ότι τα έργα του Ume είναι ενέργεια, συμπαγής ενέργεια. Σαν συνθέτης, εγώ ο ίδιος από τα έργα του έμαθα ότι στη μουσική «ού εν το πολλώ το εύ».

Αλέξανδρος Δράκος Κτιστάκης – συνθέτης, ενορχηστρωτής, ντράμερ

Ποιος είναι ο δικός σας ρόλος σε αυτή την μουσική σύμπραξη;
Ενορχηστρώνω μέρος της μουσικής του Umebayashi, για να τα εκτελέσουν μαζί η Athens Philarmonia Orchestra και το μουσικό σχήμα «Alex Drakos ensemble», στο οποίο συμμετέχω και ως ντράμερ.

Ποια η αίσθηση σας δίνουν οι μουσικές του Ume πρωτίστως σαν ακροατή;
Η μουσική του Ume, ενώ έχει ενορχηστρωτικά στοιχεία της συμφωνικής μουσικής, είναι πάρα πολύ οικεία στο ανειδίκευτο αυτί του ατόμου που δεν ασχολείται με την κλασική μουσική. H χρήση των στοιχείων της ιαπωνικής μουσικής, η λιτότητα με την οποία εξελίσσεται αρμονικά, και η δομή που χρησιμοποιεί τη μουσική του, δημιουργεί μία διαλογιστική ατμόσφαιρα. Ειδικά σε εμάς, που είμαστε πολύ μακριά από αυτό τον πολιτισμό, οσμιζόμαστε τις μουσικές του, ως άρωμα, το οποίο έχει να κάνει με μία ηρεμία.

Από κάθε σημαντικό δημιουργό που επιλέγουμε να μας επηρεάζει, συνειδητά ή ασυνείδητα κάτι μας «αφήνει». Τι αποτύπωμα μπορεί να αφήνει ο Ume στη δική σας μουσική πορεία;
Αυτό που εισπράττω έντονα από τον Ume είναι η υπενθύμιση να μη γυρνάμε την πλάτη στην μουσική με την οποία γαλουχηθήκαμε. Πίσω από τις κλίμακες, τις νότες και τις συγχορδίες της μουσικής, πρωτίστως βιώσαμε μία ενέργεια την οποία μπορείς να μεταδώσεις μόνο, εφόσον την έχεις βιώσει. Αν εγώ χρησιμοποιήσω την πεντατονική κλίμακα με τον τρόπο που τη χρησιμοποιεί ο Umebayashi, πιθανότατα να μην μπορέσω να μεταδώσω την ενέργεια που κρύβεται πίσω από αυτή, γιατί δεν έχω τα βιώματά του. Θεωρώ πολύ σημαντικό να χρησιμοποιώ ως εργαλείο στοιχεία που κρύβονται στην παραδοσιακή μουσική, για να μεταδώσω την ενέργεια που βίωνα όσο μεγάλωνα. Αυτό βλέπω να συμβαίνει, μελετώντας εις βάθος τη μουσική του Ume, και μου δίνει περισσότερο κουράγιο να συνεχίσω να κάνω κάτι αντίστοιχο, να τα εντάσσω δηλαδή στο δικό μου τρόπο γραφής.

Μετά το τέλος των συνομιλίων με τους Umebayashi, Brossè και Κτιστάκη, είχε σχηματιστεί νοητά ένας κοινός άξονας που ένωνε τον κοινό τους σεβασμό και ανάγκη ελευθερίας για γόνιμη ζύμωση. Είτε Ιάπωνας είτε Βέλγος είτε Έλληνας είτε παλαίμαχος συνθέτης στα εβδομήντα είτε μεσήλικας μαέστρος-ενορχηστρωτής, ο καθένας σε αυτήν την σύμπραξη, ασυνείδητα ή συνειδητά, θα συμπεριλάβει τα δικά του βιώματα, σεβόμενος την ανθρώπινη και μουσική συνύπαρξη. Ίσως είναι και αυτό μέρος αυτού που αποκαλούμε «Παγκόσμιο γίγνεσθαι»; Εξάλλου, όπως είπε με ένα ζεστό χαμόγελο ο Shigeru Umebayiashi “όλοι οι άνθρωποι συναντιόμαστε εκεί,» και βάζοντας το χέρι του γροθιά, ακριβώς στη θέση της καρδιάς, συμπλήρωσε, « και ακριβώς εκεί, είμαστε όλοι οι ίδιοι”.

SHIGERU UMEBAYASHI, Τετάρτη 28 Σεπτεμβρίου 2022, Ωδείο Ηρώδου Αττικού