Βασίλης Ρακόπουλος: “Επιλέγω την επίθεση γιατί έτσι συντονίζομαι με τον χαρακτήρα μου”

Πολυμαθής, καινοτόμος, αντισυμβατικός. Ο διεθνώς καταξιωμένος κιθαρίστας και μουσικός Βασίλης Ρακόπουλος έχει χαράξει τη δική του προσωπική και άκρως ενδιαφέρουσα πορεία στη σύγχρονη ελληνική μουσική σκηνή.

Στις 14 Μαΐου, παρουσιάζει στο Μέγαρο Μουσικής τον «Χορό των Πυρσών», ένα έργο που ενώνει το απόκρυφο Βυζάντιο με τη σύγχρονη ψυχή. Εμπνευσμένος από μία σκοτεινή, απόκρυφη  τελετή του Βυζαντινού Ιπποδρόμου, ο Βασίλης Ρακόπουλος ανιχνεύει την κοσμική μουσική του Βυζαντίου, μέσα από ψαλμούς, terirem, αυτοσχεδιασμούς και λόγια ποίηση – από τον Ελύτη και τον Παπαδιαμάντη έως τον Bob Dylan και τη βιβλική παράδοση.

Η συναυλία χρησιμοποιεί μια μεικτή μουσική γλώσσα και διερευνά τη δυνατότητα συνύπαρξης διαφορετικών ιδιωμάτων, όπως της λόγιας βυζαντινής παράδοσης και της ευρύτερης ανατολικής μουσικής, που συμπλέουν με στοιχεία από τη ρομαντική περίοδο και κυρίως την τζαζ.

Λίγο πριν βρεθεί στη σκηνή της αίθουσας Αλεξάνδρα Τριάντη, ο Βασίλης Ρακόπουλος μιλά στο NEWS 24/7 για όσα του δίνουν έμπνευση, την πρόθεση επικοινωνίας που εμπεριέχει η μουσική αλλά και την πολυαναμενόμενη σύμπραξη με κορυφαίους σολίστ όπως η Σαβίνα Γιαννάτου, ο Ross Daly κι ο Γιώργος Χατζηχρόνογλου. Παράλληλα, η Χάρις Αλεξίου θα διαβάσει κείμενα, φορτίζοντας την μοναδική χημεία που δημιουργείται καθώς το έργο ανακαλύπτεται εκ νέου, κάθε στιγμή.

Έχετε πει ότι εμπνέεστε “από την αγάπη, τη θάλασσα, το διάβασμα”. Ποια λέξη, ήχοι/ήχος ή εικόνα επιστρέφει συχνότερα στη φαντασία σας όταν συνθέτετε; Υπάρχει κάποιο εσωτερικό σας τοπίο που επανέρχεται ξανά και ξανά;

«Για κάποιο λόγο που δεν ξέρω επανέρχομαι με τη φαντασία μου σε ένα εσωτερικό, όπως λέτε, τοπίο. Τόσο πολύ γνώριμο και ταυτόχρονα ασαφές και εξωπραγματικό. Είναι λέει κάπου στο παλιό λιμάνι της Σκιάθου ή άλλες φορές σε ένα κήπο με ανθισμένες κερασιές στην Βέρνη. Σε ένα αίθριο, μια ηλιόλουστη άνοιξη, σε ένα ωραίο ξύλινο τραπέζι, κόκκινα γεράνια γύρω γύρω, ένα φλυτζάνι καφές και ένα πιατάκι με γλυκό του κουταλιού. Ένας εξιδανικευμένος τόπος απόλυτης ηρεμίας, που υποπτεύομαι ότι έχει να κάνει με τον πατέρα μου και την ιδιαίτερη αγάπη που μου μετέδωσε για τον Παπαδιαμάντη, ή ισοδύναμα για τη θάλασσα, την αγάπη, τα γράμματα και το όνειρο.»

Έχετε μιλήσει για τη σχέση μουσικής και επιστήμης ως διαλεκτική ενότητα. Είναι επίσης γνωστή η σχέση θετικών επιστημών και μουσικής. Πώς εμπλουτίζεται ένας μουσικός όταν συνειδητά σκέφτεται με τη μαθηματική ακρίβεια;

«Θα έλεγα καλύτερα ότι η σχέση μουσικής και επιστήμης είναι μια πολύ στενή και πολύπλοκη σχέση, όχι όμως απαραιτήτως διαλεκτική ενότητα. Πρόκειται για δύο έντονα αντιδιαμετρικά πεδία πνευματικής δραστηριότητας, που εντούτοις σχετίζονται και υποστηρίζουν το ένα το άλλο, δείχνοντας τη μυστική σύνδεση που ενοποιεί όλες τις δραστηριότητες του νου μας. Μουσική το όνειρο, Επιστήμη και Μαθηματικά η προσγειωμένη ζωή της εργασίας. Το κάθε ένα στηρίζεται και ολοκληρώνεται από το άλλο. Θα πρόσθετα ότι η μαθηματική σκέψη και προσέγγιση μπορεί να είναι χρήσιμη στην ανάλυση και την επεξεργασία μουσικών δεδομένων. Αλλά όσον αφορά στη σύνθεση και την εκτέλεση καλό θα ήταν να κλείνει ο διακόπτης της μαθηματικής σκέψης.»

Ποια μουσική στιγμή σας (από έργο ή αυτοσχεδιασμό) θα λέγατε ότι κουβαλάει μέσα της έντονα μαθηματική σκέψη;

«Ευτυχώς καμία. Έτσι κι αλλιώς η μαθηματική σκέψη λειτουργεί αφ’ εαυτής με τον ένα ή άλλο τρόπο και είναι εσωτερικευμένη στον ήχο και τις μουσικές δομές. Πολλές φορές η χρήση των μαθηματικών στη μουσική ασκεί μια γοητεία, και δίνει μια αίσθηση κύρους και ιδιαίτερων δυνατοτήτων κατανόησης της πολυπλοκότητας. Αλλά το βασικό στη μουσική σύνθεση είναι η πρόθεση επικοινωνίας του δημιουργού. Το να γράψω μουσική πάνω σε μαθηματικές δομές δεν ήτανε ποτέ στις προθέσεις μου. Ακριβώς το αντίθετο.

Πιστεύω ότι η σύλληψη και η έμπνευση βασίζονται στην αίσθηση και όχι στην ψυχρή λογική. Η πρόθεσή μου όταν γράφω μουσική είναι να δώσω, να εκφράσω και να μοιραστώ μια γνήσια αίσθηση που θα αγγίξει τον ακροατή

Και παρά την μεγάλη ανάπτυξή των μαθηματικών, τα μαθηματικά που θα μπορούσαν να περιγράψουν αυτήν την αίσθηση δεν υπάρχουν ακόμα.»

Η μουσική σας διαδρομή μοιάζει με γέφυρα: από την αυστηρότητα της δυτικής αρμονίας προς την ελευθερία της τροπικότητας. Τι αφήσατε πίσω, και τι βρήκατε μπροστά;

«Η δυτική μουσική και η τροπική μουσική έχουν την ίδια αυστηρότητα οργάνωσης, μια αυστηρότητα που λειτουργεί σαν καθολική παράμετρος όλων των μουσικών, πράγμα που μου φαίνεται εύλογο τη στιγμή που αντανακλούν την αναγκαία αυστηρότητα κανόνων επιβίωσης. Απλώς η δυτική αυστηρότητα και πολυπλοκότητα αφορά την κάθετη οργάνωση ενώ στη τροπική μουσική την οριζόντια οργάνωση. Αυτό που βρήκα μπροστά μου είναι η ενότητα της μουσικής έκφρασης παρά τις διαφορετικές θεωρήσεις.»

Έχετε διατυπώσει την άποψη ότι “η μουσική είναι μια πράξη ελευθερίας κι αν έχει βάθος, γεννά και αλήθεια”. Διατύπωση, που έχει μια ηθική διάσταση. Ποια είναι για εσάς η σχέση μουσικής και αλήθειας;

«Βάζετε μια βαθιά φιλοσοφική διάσταση όπου ανοίγονται συζητήσεις. Υπάρχει πράγματι μια φιλοσοφική διάσταση στη μουσική. Ίσως θα μπορούσε να πει κανείς ότι η μουσική έχει  προέλθει από την εξέλιξη και την προσπάθεια επιβίωσης. Κατά τη γνώμη μου η σχέση της με την αλήθεια υπάρχει όσο και η σχέση της με το ψέμα. Τι αλήθεια, τι ψέμα…εδώ μιλάμε για διαλεκτική ενότητα. Δεν βρίσκω ηθική διάσταση.»

Οι ανατολικές μουσικές παραδόσεις (μακάμ, ασυγκέραστα διαστήματα, η έννοια του χρόνου) επηρέασαν μόνο τις συνθέσεις σας ή και τον τρόπο που αντιλαμβάνεστε την ίδια τη ζωή;

«Νομίζω ότι επηρέασαν όλα τα επίπεδα της ζωής μου.»

Υπάρχει κάτι στη δυτική μουσική που πιστεύετε πως δεν επιτρέπει σε έναν μουσικό να “σκάψει” τόσο βαθιά όσο η ανατολική; Ή είναι θέμα προσέγγισης;

«Ο καθένας με τα εργαλεία του σκάβει όσο βαθιά τον οδηγεί η ψυχή του, ανεξάρτητα από τις πολιτισμικές του καταβολές.»

Από τις συνεργασίες σας με παραδοσιακούς μουσικούς, ποια εμπειρία σάς έχει μείνει ως η πιο “καθαρή” στιγμή ακρόασης ή συνάντησης; Υπήρξε κάποια στιγμή που σας άλλαξε; 

«Κάθε μουσική συνομιλία και συνεργασία αφήνει κάτι. Έχω ζήσει πολλές αξιοσημείωτες εμπειρίες συνεργασιών. Αν πρέπει να σας πω μια μόνο, θα αναφερθώ σε αυτήν με τον εκπληκτικό Ινδό μουσικό Druba Gosh που με αιφνιδίασε, Του ζήτησα να παίξει ελεύθερα μια μελωδία στο σαράνγκι και του έδωσα τη παρτιτούρα επειδή ήξερα  ότι ήταν δεινός sightreader. Όμως την έβαλε στην άκρη, κάθισε οκλαδόν με κοίταξε και μου είπε με σεβασμό, please teach me… Μου ζήτησε να τραγουδήσω τη μελωδία και κυρίως να του πω την ιστορία που αναφέρεται. Όταν τελείωσα την περιγραφή του παραμυθιού μου είπε «τώρα ξέρω τι να κάνω…» .Έπαιξε τη μελωδία με το δικό του ήχο, ενθυμούμενος κάθε λεπτομέρεια και αποδίδοντας τη δραματουργική καμπύλη της ιστορίας με τις δικές του ινδουιστικές πολιτισμικές αρχές. Ευτυχώς ηχογραφήθηκε.»

Στον Χορό των Πυρσών, η Χάρις Αλεξίου δεν διαβάζει απλά, αλλά νοηματοδοτεί, επικοινωνεί, διαπνέει τα κείμενα. Πώς είναι να γράφει κάποιος μουσική για μια τόσο σύνθετη, πολυεπίπεδη δράση; Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι σε κάποιο επίπεδο λειτουργείτε ως σκηνοθέτης;

«Η σύνθεση λειτούργησε αυτόνομα. Τα συγκεκριμένα κείμενα επιλέχτηκαν σκηνοθετικά, όπως ακριβώς αναφέρατε. Αποτελούν μέρος της παράστασης και λειτουργούν σαν συνεκτικός ιστός των μερών αυτής της μακροχρόνιας μουσικής γέφυρας από τις μακρινές παραδόσεις του Βυζαντίου και της Ανατολής μέχρι τη Δυτική μουσική και τα σύγχρονα ρεύματα. Θα έλεγα ότι και τα κείμενα ακολουθούν μια αντίστοιχη γέφυρα, περιγράφοντας σε διαφορετικές εποχές τη μετάβαση από τον λυρισμό και την κατάνυξη στην εξωστρεφή επιθετική έκφραση και στην εορταστική διάθεση.

Ο αγαπημένος μου φίλος Διονύσης Καψάλης, μου έδωσε μεγάλη βοήθεια, προσφέροντας απλόχερα πολλές ιδέες από κείμενα που διατρέχουν την ελληνική γραμματεία. Όσον αφορά την απόδοση, χρειάστηκε ένας αφηγητής / αναγνώστης υψηλών προδιαγραφών καλλιέργειας, μουσικής ευαισθησίας και υποκριτικής ικανότητας. Δεν θα μπορούσε να βρεθεί καλύτερος από την Χάρις Αλεξίου.»

Μου φέρνετε στο νου τη φράση του Σωκράτη «Ευτυχής όποιος οδεύει προς την ωριμότητα διαρκώς βελτιούμενος». Ή για να το θέσω με ποδοσφαιρικούς όρους: δεν παίζετε άμυνα, αλλά επίθεση! Τι σας οδηγεί; Είναι τύχη ή επιλογή;

«Μου δίνει ιδιαίτερη χαρά το ότι σας φέρνω στο νου τη φράση αυτή. Η νύξη που κάνετε στο Σωκράτη, φέρνει στο προσκήνιο τη Διαλεκτική, κατά την οποία η επίθεση και η άμυνα είναι μια διαλεκτική ενότητα, οι δυο όψεις του ενός. Κάποια στιγμή μπορεί να επιλέξει κανείς τη μία όψη για λόγους που έχουν σχέση με την τυχαιότητα, και στη συνέχεια να βρεθεί αγκαλιά με την άλλη και πάλι για λόγους τυχαίους. Πέραν όμως αυτής της θεωρητικής και ενοποιητικής διάστασης, προσωπικά θα έλεγα ότι έχετε δίκιο στο ότι επιλέγω την επίθεση- και ας είναι αρκετές φορές ενδεδυμένη με αμυντική φορεσιά – γιατί έτσι συντονίζομαι με την εσωτερική πραγματικότητα και το χαρακτήρα μου.«