Βία και Εφηβεία: Όσα έχουμε καταλάβει λάθος

Ο πρόσφατος ξυλοδαρμός ενός 48χρονου άνδρα με επιβαρυμένη ψυχική υγεία στα Γλυκά Νερά από έναν 17χρονο έφηβο πυροδότησε ξανά το ζήτημα της νεανικής βίας στον δημόσιο διάλογο. Δεν ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό, ήταν ένα ακόμη.

Η βία των εφήβων είναι ένα κοινωνικό σήμα κινδύνου που εκπέμπεται άλλες φορές αθόρυβα, άλλες εκκωφαντικά. Είναι σύμπτωμα, όχι η ρίζα του προβλήματος. Πίσω από κάθε επιθετική ή παραβατική συμπεριφορά, υπάρχει συνήθως ένα πλέγμα από ελλείψεις, ματαιώσεις, αποσταθεροποιητικά περιβάλλοντα – οικογενειακά, σχολικά ή κοινοτικά – που δεν προσφέρουν ασφάλεια, νόημα και αγάπη.

Γνωρίζουμε όλοι -είτε εμπειρικά είτε επιστημονικά- ότι τα πρώτα χρόνια ζωής του ανθρώπου και οι σχέσεις που θα αναπτύξει καθορίζουν σημαντικά την εξέλιξη της προσωπικότητάς του:

Οι σημερινοί έφηβοι γεννήθηκαν μεταξύ 2008 και 2012, σε μια χώρα που βίωνε μια τεράστια κρίση που κλόνισε θεμελιακές βεβαιότητες και μαζί οικογενειακούς και κοινωνικούς δεσμούς.

Εδώ και μερικές εβδομάδες, η κυβέρνηση παρουσίασε την Εθνική Στρατηγική για την Πρόληψη της Βίας των Ανηλίκων, με σκοπό την έγκαιρη παρέμβαση και την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων. Το σχέδιο είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο, ακέραιο, εναρμονισμένο με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ και προσανατολισμένο σε ένα ολιστικό μοντέλο ψυχοκοινωνικής παρέμβασης.

Μένει να υλοποιηθεί από φορείς του πεδίου και να αποδειχθεί πολιτική δέσμευση για την τήρηση και εφαρμογή της Στρατηγικής για την επόμενη δεκαετία.

Ως ΕΠΑΨΥ, συμμετέχουμε ενεργά σε αυτή την προσπάθεια, υλοποιώντας το πιλοτικό πρόγραμμα It’s up to You(th) διάρκειας δυο ετών για την πρόληψη και αντιμετώπιση της εφηβικής βίας και παραβατικότητας, . Το πρόγραμμα εφαρμόζεται ήδη πέντε μήνες σε πέντε δήμους του βόρειου και ανατολικού τομέα Αττικής ( και ταυτόχρονα στη Θεσσαλονίκη από την ΑΜΚΕ ΙΑΣΙΣ) με χρηματοδότηση και εποπτεία του Υπουργείου Υγείας ,μετά από πρωτοβουλία του Υφυπουργού Υγείας Δ. Βαρτζόπουλου.

Η φιλοσοφία του προγράμματος είναι σαφής: Η παρέμβαση οφείλει να αφορά ολόκληρη την κοινότητα —εφήβους, γονείς, εκπαιδευτικούς, αθλητικούς συλλόγους, άτυπα στέκια, θεσμούς. Δεν αντιμετωπίζουμε την εφηβική παραβατικότητα ως μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά ως απόρροια μιας διαταραγμένης σχέσης με το περιβάλλον, το οποίο έχει επίσης ανάγκη από υποστήριξη. Γι’ αυτό και η προσέγγιση είναι πολυεπίπεδη και ολιστική: ενδυνάμωση, εκπαίδευση, ψυχοκοινωνική υποστήριξη, street work , δράσεις ευαισθητοποίησης, ομάδες πολυοικογενειακής, υποστήριξης, πλάνο επανένταξης μέσω εκμάθησης τεχνών , υποστήριξη εκπαιδευτικών

Αν θέλουμε να προσεγγίσουμε αποτελεσματικά αυτό το φαινόμενο, οφείλουμε να σταματήσουμε να το ερμηνεύουμε με όρους ηθικολογίας ή επίκλησης της ατομικής ευθύνης. Οι έφηβοι δεν “χάλασαν”. Οι κοινότητες και η κοινωνία χρειάζεται να τους δώσει λόγο να ελπίζουν, να εμπιστεύονται και να ονειρεύονται.

Χρειάζεται, λοιπόν:

• Διατομεακή συνεργασία μεταξύ όλων των συναρμόδιων υπηρεσιών, από την ψυχική υγεία έως την Δικαιοσύνη, την παιδεία και την τοπική αυτοδιοίκηση.

• Συντονισμένες καμπάνιες ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης, που θα αποδομήσουν τον ηθικό πανικό και θα οικοδομήσουν μια παιδεία συνύπαρξης και φροντίδας.

• Δικτύωση των υφιστάμενων υπηρεσιών, ώστε να υπάρξει πραγματική προσβασιμότητα και συνέπεια στη στήριξη παιδιών και οικογενειών

• Υποστήριξη του περιβάλλοντος του εφήβου : Του γονιού, του σχολείου, της γειτονιάς του.

Ας μην ξεχνάμε: η εφηβεία είναι η πιο ευάλωτη, αλλά και η πιο δυναμική φάση της ζωής. Είναι η περίοδος όπου τα όρια δοκιμάζονται, οι εξουσίες αμφισβητούνται και η ταυτότητα χτίζεται με κόπο και σύγκρουση. Αν είμαστε εκεί – ουσιαστικά παρόντες, συναισθηματικά διαθέσιμοι και θεσμικά επαρκείς – μπορούμε να βοηθήσουμε τους εφήβους να εκφραστούν χωρίς να καταστρέψουν και να δημιουργήσουν δεσμούς χωρίς να θέσουν σε κίνδυνο τον εαυτό τους και τον Άλλο.

Αυτό είναι το πραγματικό στοίχημα: όχι να περιορίσουμε τη βία, αλλά να την προλάβουμε. Και για να την προλάβουμε, πρέπει να καταλάβουμε.

πληροφορίες για το πρόγραμμα

* Ο Δημήτρης Γαλάνης είναι Πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ