Οι ΗΠΑ έχουν ανατρέψει ιρανική κυβέρνηση στο παρελθόν – Τι συνέβη

Από τότε που το Ισραήλ ξεκίνησε τη συντονισμένη επίθεσή του στο Ιράν, οι πιέσεις για αλλαγή καθεστώτος στην Τεχεράνη έχουν γίνει πιο έντονες, με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου να εγείρουν το ενδεχόμενο στοχοποίησης του παντοδύναμου ηγέτη της Τεχεράνης, Αλί Χαμενεΐ.

Ο Χαμενεΐ έκανε τα πρώτα του βήματα στα ιδεολογικά ρεύματα του Ιράν στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όταν ο τότε σάχης Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί ξεκίνησε ένα σημαντικό μεταρρυθμιστικό έργο που απορρίφθηκε, από τον συντηρητικό κλήρο της χώρας. Επί Παχλαβί η χώρα προσπάθησε να αποτινάξει τις παραδοσιακές μουσουλμανικές αντιλήψεις και να εκσυγχρονιστεί, ακόμη και στον τομέα της ισότητας ανδρών-γυναικών, διατηρώντας στενούς δεσμούς με τη Δύση και ειδικά με τις ΗΠΑ. Η “λευκή επανάσταση” του Παχλαβί περιλάμβανε την κατασκευή ενός εκτεταμένου σιδηροδρομικού, οδικού και αεροπορικού δικτύου, μια σειρά από αρδευτικά έργα, την προώθηση της βιομηχανικής ανάπτυξης, ενίσχυση της παιδείας και της υγείας και κυρίως μια αγροτική μεταρρύθμιση που συνοδεύτηκε από αναδιανομή της γης.

Με την πάροδο του χρόνου ο Παχλαβί έχασε την υποστήριξη του σιιτικού κλήρου, κυρίως λόγω των εκσυγχρονιστικών πολιτικών που ακολουθήθηκαν, των αυταρχικών του μεθόδων που σταδιακά οξύνονταν εναντίον των αντιπάλων του, και των ανοιγμάτων στην εξωτερική πολιτική με το Ισραήλ.

Ο Παχλαβί έστεψε μάλιστα και τη γυναίκα του ως αυτοκράτειρα, και έτσι για πρώτη φορά στα 2.500 χρόνια της περσικής μοναρχίας υπήρξε αυτοκράτειρα, μία πράξη σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης σε μια κοινωνία που ήταν κατά βάση οπισθοδρομική.

Το μέγιστο λάθος του Παχλεβί ήταν ότι ο αναδασμός της γης ευνόησε κατά βάση τους εύπορους χωρικούς, αφήνοντας τους υπόλοιπους στην ίδια περίπου τραγική κατάσταση. Το Ιράν μπορεί να φάνταζε “δυτικό κράτος”, ωστόσο η οικονομία του και η δικαιοσύνη, είχαν σοβαρά προβλήματα.

Τα φαινόμενα διαφθοράς της κυβέρνησής του, η δράση της μυστικής υπηρεσίας Σαβάκ με στόχο να επιβληθεί σε όλες τις μορφές πολιτικής αντιπαράθεσης, προκάλεσαν κοινωνική δυσαρέσκεια που εκδηλώθηκε με την Ιρανική Επανάσταση και οδήγησε τελικά στην απομάκρυνσή του από τη χώρα ύστερα από 37 έτη βασιλείας, ενώ το Ιράν έγινε Ισλαμική Δημοκρατία με ηγέτη τον Αγιατολάχ Χομεϊνί.

Όταν ο Χομεϊνί πέθανε το 1989, ο Χαμενεΐ αναδείχθηκε διάδοχός του.

Το πραξικόπημα της CIA

Στην πολυτάραχη πολιτική ζωή της χώρας, οι Ιρανοί έχουν γνωρίσει τι σημαίνει “εξωτερική παρέμβαση” από τις ΗΠΑ.

Όπως σημειώνει το CNN, το 1953, οι ΗΠΑ επί Ρούσβελτ βοήθησαν στην πραγματοποίηση πραξικοπήματος για την ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου πρωθυπουργού του Ιράν, Μοχάμεντ Μοσαντέκ. Ο Μοσαντέκ είχε δεσμευτεί να εθνικοποιήσει τα πετρελαιοπηγεία της χώρας – μια κίνηση που οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία θεώρησαν σοβαρό πλήγμα, δεδομένης της εξάρτησής τους από το πετρέλαιο από τη Μέση Ανατολή.

Η κίνηση για εθνικοποίηση θεωρήθηκε δημοφιλής στο Ιράν και νίκη για την τότε ΕΣΣΔ. Στόχος του πραξικοπήματος ήταν να υποστηριχθεί ο μονάρχης του Ιράν, Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί, ώστε να κυβερνήσει ως Σάχης του Ιράν, και να διοριστεί νέος πρωθυπουργός – ο στρατηγός Φαζλολάχ Ζαχεντί.

Πριν από το πραξικόπημα, η CIA, μαζί με την Βρετανική Μυστική Υπηρεσία Πληροφοριών, βοήθησαν στην αποδυνάμωση του Μοσαντέκ Για να παράσχει στον Ζαχέντι, τον νέο πρωθυπουργό της χώρας, κάποια σταθερότητα, η CIA διέθεσε κρυφά 5.000.000 δολάρια εντός δύο ημερών από την ανάληψη της εξουσίας, σύμφωνα με έγγραφα που έχουν πλέον αποχαρακτηριστεί. Μετά το πραξικόπημα, ο Μοσαντέκ καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά η ποινή δεν εκτελέστηκε ποτέ. Ο πρώην ηγέτης πέθανε στην Τεχεράνη το 1967.

“Το στρατιωτικό πραξικόπημα που ανέτρεψε τον Μοσαντέκ και το υπουργικό του συμβούλιο του Εθνικού Μετώπου, πραγματοποιήθηκε υπό την καθοδήγηση της CIA ως πράξη εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, που σχεδιάστηκε και εγκρίθηκε στα υψηλότερα επίπεδα της κυβέρνησης”, αναφέρεται σχετικά.

Το 2013, δημοσιεύθηκαν αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της CIA, επιβεβαιώνοντας για πρώτη φορά την εμπλοκή της υπηρεσίας. Αλλά ο ρόλος των ΗΠΑ ήταν γνωστός: Ο πρώην πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα παραδέχτηκε την εμπλοκή των ΗΠΑ στο πραξικόπημα. “Στη μέση του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες έπαιξαν ρόλο στην ανατροπή μιας δημοκρατικά εκλεγμένης ιρανικής κυβέρνησης”, δήλωσε ο πρώην πρόεδρος. Το 2023 η CIA και επίσημα παραδέχθηκε την εμπλοκή της στο podcast της με τίτλο “The Langley Files”, με το τότε σχέδιό της να υλοποιείται μέσα σε τέσσερις μόλις ημέρες.

Στο podcast, ο εκπρόσωπος της CIA, Walter Trosin δήλωνε πως η πλειονότητα των παράνομων δραστηριοτήτων της CIA στην ιστορία της, “ενίσχυσε” τις λαϊκά εκλεγμένες κυβερνήσεις. “Θα πρέπει, ωστόσο, να αναγνωρίσουμε ότι αυτή είναι, πράγματι, μια πραγματικά σημαντική εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα”, δήλωνε για το 1953.

Οι Ιρανοί δυσανασχετούσαν με την ξένη παρέμβαση, κάτι που τροφοδότησε το αντιαμερικανικό αίσθημα στη χώρα για δεκαετίες. Από την πλευρά των ΗΠΑ, η παρέμβαση της CIA στο πραξικόπημα χαρακτηρίστηκε άμεσα ως επιτυχία της κατασκοπείας του Ψυχρού Πολέμου.

Όπως ήδη αναφέραμε, ο Σάχης έγινε στενός σύμμαχος των ΗΠΑ. Αλλά στα τέλη της δεκαετίας του 1970, εκατομμύρια Ιρανοί βγήκαν στους δρόμους ενάντια στο καθεστώς του, το οποίο θεωρούσαν διεφθαρμένο και παράνομο. Οι κοσμικοί διαδηλωτές αντιτάχθηκαν στον αυταρχισμό του, ενώ οι ισλαμιστές διαδηλωτές αντιτάχθηκαν στην ατζέντα εκσυγχρονισμού του. Ο Σάχης ανατράπηκε στην Ισλαμική Επανάσταση του 1979, η οποία έθεσε τέλος στην υποστηριζόμενη από τη Δύση μοναρχία της χώρας και σηματοδότησε την έναρξη της Ισλαμικής Δημοκρατίας και της κληρικής διακυβέρνησής της μέχρι σήμερα.

Ακόμα και σήμερα, το πραξικόπημα του 1953 εξακολουθεί να κρέμεται πάνω από τις σχέσεις ΗΠΑ-Ιράν. Ιρανοί πολιτικοί και θρησκευτικοί ηγέτες εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το πραξικόπημα ως μέσο για να υποδαυλίσουν αντιαμερικανικά αισθήματα. Ο Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, πρώην πρόεδρος του Ιράν, απαίτησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες να ζητήσουν συγγνώμη για τα “εγκλήματα” που διέπραξε η CIA.

Τα παραπάνω έγιναν ταινία το 2012 στο φιλμ “Argo”, η οποία βασίζεται σε όσα έγιναν και επισήμως γνωστά στα Langley Files.

Δείτε τα έγγραφα της CIA εδώ

Η κατάσταση του Χαμενεΐ

Επί Τραμπ, οι σχέσεις των δύο κρατών, είναι πλέον ακόμη πιο τεταμένες, με την εντεταλμένη όπως φαίνεται “παρέμβαση” του Ισραήλ, υπό τον φόβο ανάπτυξης πυρηνικού οπλισμού από την Τεχεράνη.

Σε κάθε περίπτωση τα πράγματα στο Ιράν περιπλέκονται, καθώς πέραν του ότι ο θρησκευτικός ηγέτης Αλί Χαμενεΐ κρύβεται καθώς αποτελεί “νούμερο ένα στόχο”, υπάρχουν φήμες πως νοσεί. Ο 86χρονος ηγέτης αναμένεται ενδεχομένως να αφήσει την εξουσία του στον Μοτζτάμπα Χαμενεΐ, δεύτερο γιο του, ή να του αναθέσει να αναλάβει μεταβατικό ρόλο. Ο πρώτος γιος του Αχμάντ Χομεϊνί, που είχε κυβερνητικές εξουσίες, πέθανε το 1995 σε ηλικία 49 ετών, από ανακοπή.

Αυτή τη στιγμή όλα τα μέλη της οικογένειας κρύβονται σε καταφύγιο σε άγνωστη τοποθεσία. Διπλωματική πηγή στη Μέση Ανατολή δήλωσε στο Iran International ότι το Ισραήλ θα μπορούσε να είχε εξαλείψει τον Χαμενεΐ την πρώτη νύχτα της επιχείρησης, αλλά η ισραηλινή κυβέρνηση επέλεξε να τον κρατήσει ζωντανό για να του δώσει μια τελευταία ευκαιρία να αποφασίσει για την πλήρη διάλυση του προγράμματος εμπλουτισμού ουρανίου της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Όπως έγραψε το Reuters, ο Τραμπ “μπλόκαρε” το ισραηλινό σχέδιο δολοφονίας του Χαμενεΐ. Σύμφωνα με αμερικανικές πηγές που μίλησαν στο πρακτορείο, κορυφαίοι Αμερικανοί αξιωματούχοι βρίσκονται σε διαρκή επικοινωνία με Ισραηλινούς ομολόγους τους από την έναρξη της μαζικής επίθεσης του Ισραήλ στο Ιράν.

Ο Τραμπ, σύμφωνα με το Reuters, εξακολουθεί να ελπίζει σε επανέναρξη διαπραγματεύσεων με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Οι συνομιλίες που είχαν προγραμματιστεί να διεξαχθούν την Κυριακή στο Ομάν ακυρώθηκαν λόγω των ισραηλινών επιθέσεων.

Την Παρασκευή, ο Τραμπ δήλωσε στο Reuters ότι “ξέραμε τα πάντα για τα πλήγματα του Ισραήλ” και πως οι ισραηλινοί “χρησιμοποιούν τον αμερικανικό οπλισμό με φοβερή ικανότητα”. Προειδοποίησε ωστόσο το Ιράν, να μην πλήξει αμερικανικούς στόχους “αλλιώς θα εξαλειφθεί”.

Κατασκοπευτικά θρίλερ

Αξίζει να σημειώσουμε πως ένας πρώην αναλυτής της CIA, ο οποίος διέρρευσε απόρρητα έγγραφα σχετικά με τα αρχικά σχέδια του Ισραήλ να πλήξει το Ιράν, καταδικάστηκε σε 37 μήνες φυλάκισης. Ο 34χρονος Ασίφ Γουίλιαμ Ράχμαν δήλωσε ένοχος τον Ιανουάριο για δύο κατηγορίες εκούσιας διατήρησης και μετάδοσης πληροφοριών εθνικής άμυνας βάσει του Νόμου περί Κατασκοπείας. Το Ισραήλ πραγματοποίησε αεροπορικές επιδρομές στο Ιράν τον περασμένο Οκτώβριο, στοχεύοντας στρατιωτικές εγκαταστάσεις σε διάφορες περιοχές, σε απάντηση στο μπαράζ πυραύλων που εκτόξευσε η Τεχεράνη εβδομάδες νωρίτερα.

Τον Οκτώβριο του 2024, έγγραφα που φαινόταν να προέρχονται από μια υπηρεσία του Υπουργείου Άμυνας δημοσιεύθηκαν σε έναν λογαριασμό Telegram που συνδέεται με το Ιράν. Τα διαρρεύσαντα έγγραφα λέγεται επίσης ότι περιείχαν την αξιολόγηση των ΗΠΑ για τα ισραηλινά σχέδια ενόψει της επίθεσης στο Ιράν, ενώ μία καταγραφή αναφερόταν στις πυρηνικές δυνατότητες του Ισραήλ, οι οποίες δεν έχουν ποτέ επίσημα αναγνωριστεί.