Ο παγιδευμένος κ. Τραμπ

Ο βομβαρδισμός του Ιράν και η εντυπωσιακή επίδειξη στρατιωτικής υπεροπλίας των Ηνωμένων Πολιτειών μονοπωλούν τα περισσότερα σχόλια και τις αναλύσεις των τελευταίων ημερών. Χωρίς αμφιβολία, για άλλη μία φορά –ή μάλλον για πολλοστή φορά– μετά τον πόλεμο του Κόλπου το 1990-1991, οι ΗΠΑ, που εμπλούτισαν το λεξιλόγιό μας με τις «έξυπνες» βόμβες και μία δεκαετία αργότερα, πάλι στο Ιράκ, με τους εντυπωσιακούς βομβαρδισμούς του «σοκ και δέους», επιχειρούν μία ακόμη επίδειξη ισχύος.

Πέρα από τη στρατιωτική επίδειξη ισχύος, οι πολιτικές επιπτώσεις τις δύο παραπάνω περιπτώσεις ήταν εξαιρετικά σύνθετες, και σίγουρα δεν μπορεί να λεχθεί ότι οι επεμβάσεις αυτές στέφθηκαν με απόλυτη επιτυχία. Και οι δυο επεμβάσεις, ιδιαίτερα εκείνη στο Ιράκ το 2003, αποδείχθηκαν αντίθετα τεράστιες αποτυχίες, με σημαντικές ανθρώπινες απώλειες και πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις που οδήγησαν τις παγκόσμιες πολιτικοοικονομικές εξελίξεις μακριά από τον επιθυμητό δρόμο της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά, οι εξελίξεις στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν πυροδότησαν ριζοσπαστικές αντιδράσεις και εδραίωσαν κυβερνήσεις περισσότερο προσηλωμένες σε θέματα ασφαλείας και κυριαρχίας, ενώ, σε οικονομικό επίπεδο, συναρτώνται άμεσα με τις κρίσεις ρευστότητας και πίστωσης στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα.

Τα τελευταία 24ωρα έχουμε μια επανάληψη του 1991 και του 2003, με έκθαμβους αναλυτές, γνώστες των πυραυλικών συστημάτων, να επαναλαμβάνονται, περιμένοντας το επόμενο βήμα από το «ταπεινωμένο» Ιράν. Για άλλη μια φορά, ίδιο έργο, ίδια στάση από αναλυτές-φερέφωνα μιας ανεύθυνης προπαγάνδας.

Μόλις τέσσερα χρόνια μετά την άτακτη αποχώρηση των Αμερικανών από το Αφγανιστάν είμαστε έτοιμοι να δούμε να επαναλαμβάνονται τα ίδια τραγικά λάθη. Αυτή τη φορά όμως τα δεδομένα είναι διαφορετικά εξαιτίας ενός βασικού παράγοντα: ο βασικός πρωταγωνιστής, οι ΗΠΑ, έχει αλλάξει ριζικά, με τον ίδιο τρόπο που άλλαξε το οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο των τελευταίων τριάντα χρόνων. Από το «Δόγμα Μπους» το 1991 και τα «χίλια σημεία φωτός» (a thousand points of light) μέχρι το «Πρώτα η Αμερική» (America First) του Τραμπ το 2016, όλα είναι αποτέλεσμα αυτών ακριβώς των «επιτυχών» στρατιωτικών επεμβάσεων και των τεράστιων και καταστροφικών οικονομικοπολιτικών αποτελεσμάτων τους. Η εκλογή του Ντ. Τραμπ στην προεδρία της Αμερικής είναι άμεσα συναρτημένη με την κόπωση της αμερικανικής κοινωνίας έπειτα από 25 χρόνια παρεμβατικών πολέμων για τον «πολιτισμό έναντι της βαρβαρότητας». Αυτό ακριβώς ήταν και το αφήγημα του Ντ. Τραμπ που τον ανέδειξε στην προεδρία των ΗΠΑ το 2016 έναντι της Χίλαρι Κλίντον -που συνδέθηκε με τις παρεμβάσεις των ΗΠΑ σε Λιβύη, Ιράκ, Αφγανιστάν, κ.α.- και τον επανέφερε το 2024 με το επιχείρημα «εάν ήμουν εγώ, δεν θα είχαμε την αποχώρηση από το Αφγανιστάν, τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ή την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ την 7η Οκτωβρίου του 2023».

Δήθεν Πρόεδρος της ειρήνης

Κατά την ορκωμοσία του τον περασμένο Ιανουάριο, επανέλαβε τη δέσμευσή του να είναι ο «Πρόεδρος της ειρήνης» –θέτοντας μάλιστα ανοιχτά υποψηφιότητα για το Νόμπελ Ειρήνης– ξεκινώντας διαπραγματεύσεις με τον Β. Πούτιν αλλά και με το Ιράν και υποσχόμενος ακόμη και λύση στη Γάζα με το σχέδιο της «Ριβιέρας της Μέσης Ανατολής». Στην καλύτερη περίπτωση, ο Ντ. Τραμπ μπορεί να θεωρηθεί αφελής, ενώ στην χειρότερη ένας στυγνός επιχειρηματίας που χρησιμοποιεί τον προεδρικό θώκο ως μια πύλη εισόδου στο επιχειρηματικό Ελ Ντοράντο. Η πρόσφατη περιοδεία του στις χώρες του Κόλπου, με τα πλούσια προσωπικά δώρα και τις επιχειρηματικές διευκολύνσεις που έλαβε, αποτέλεσαν τις ισχυρότερες ενδείξεις υπέρ της υπόθεσης ενός προέδρου-επιχειρηματία.

Από την πλευρά του, ο Ντ. Τραμπ θεωρεί τους πολιτικούς συνομιλητές του ανίκανους, φοβισμένους, δειλούς και άτολμους, ενώ την ίδια ώρα αποδίδει στον εαυτό του τα χαρακτηριστικά του επιτυχημένου, αυτοδημιούργητου εργολάβου της σκληρής Νέας Υόρκης. Ενδεικτικές είναι οι επανειλημμένες επικοινωνιακού χαρακτήρα επιδείξεις στο Οβάλ Γραφείο τους τελευταίους μήνες, με υπάκουους υπουργούς να στέκονται πίσω του σε συμπαράσταση, ενώ, την ίδια ώρα, ηγέτες χωρών, μπροστά στις ανοιχτές κάμερες, γίνονται αντικείμενα της χειρότερης συμπεριφοράς – ας θυμηθούμε τις επισκέψεις του Β. Ζελένσκι ή του προέδρου της Ν. Αφρικής Σιρίλ Ραμαφόσα, τον οποίο ο Τραμπ κατηγόρησε για γενοκτονία.

Αλλά, όπως λέει και η παροιμία, «το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται». Είναι πολύ πιθανό ο Ντ. Τραμπ τις τελευταίες δύο εβδομάδες να έχει πέσει σε μια τεράστια πολιτική παγίδα· όχι μόνον έχει βρεθεί αντιμέτωπος με τις πρόσφατες θέσεις του σε ό,τι αφορά την εξωτερική πολιτική, αλλά εμφανίζεται να κάνει βεβιασμένες κινήσεις, σε μια προσπάθεια να καλύψει το χαμένο έδαφος των επιλογών του και να δείξει ότι διαθέτει την πρωτοβουλία των κινήσεων, οδηγώντας όμως έτσι την ίδια του τη χώρα και την παγκόσμια κοινότητα σε αχαρτογράφητα νερά. Η απόφαση για βομβαρδισμό του Ιράν όχι μόνο αποτέλεσε στροφή 180 μοιρών σε σχέση με τις θέσεις των προηγούμενων εβδομάδων και μηνών, αλλά ήρθε ως αποτέλεσμα των κινήσεων του Ζελένσκι και του Νετανιάχου διαδοχικά τον τελευταίο μήνα.

Ο Ουκρανός πρόεδρος επιχειρούσε να καταστρέψει μεγάλο μέρος της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας, ενώ ο Τραμπ σχεδίαζε διαπραγματεύσεις. Το ίδιο ακριβώς έπραξε και ο Ισραηλινός πρωθυπουργός ενώ ο Αμερικανός απεσταλμένος θα πήγαινε στο Ομάν. Και στις δυο περιστάσεις ο Τραμπ υποχρεώθηκε να ακολουθήσει τις κινήσεις Ζελένσκι και Νετανιάχου, διότι δεν εισακούστηκε, με αποτέλεσμα να βρεθεί προ τετελεσμένων. Η αλλαγή στάσης στο θέμα του Ιράν ήταν θεαματική, όταν ο ΥΠΕΞ Μ. Ρούμπιο, αρχικά αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη στο χτύπημα του Ισραήλ κατά του Ιράν, ενώ μία βδομάδα αργότερα έκανε λόγο για «κράτος-τρομοκράτη» και για τον «αποφασιστικό κ. Τραμπ», που δεν είναι σαν τους προηγούμενους προέδρους. Ένα ακόμη παράδειγμα της βεβιασμένης επιλογής του Ντ. Τραμπ αποτέλεσε το διάγγελμά του προς τον αμερικανικό λαό το περασμένο Σάββατο, μετά τον βομβαρδισμό, το οποίο θα μπορούσε να είχε εκφωνηθεί από τον Μπους την 4η Μαρτίου του 2003, ημέρα εισβολής των ΗΠΑ στο Ιράκ. Επιπλέον, ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι όλοι οι πολέμιοι του απομονωτιστή Τραμπ έχουν μετατραπεί σε όψιμους υποστηρικτές του, από τον Τζον Μπόλτον μέχρι τον Τόμας Φρίντμαν.

Πολύ φοβάμαι ότι ο Ντ. Τραμπ έκανε μια εντυπωσιακή κίνηση για να επανέλθει στο προσκήνιο των εξελίξεων, αλλά τα αποτελέσματα θα είναι δυσμενή, διότι βρισκόμαστε στο 2025 και όχι στο 2003. Φαίνεται πως ο Αμερικανός πρόεδρος έπεσε στην παγίδα όχι του Θουκυδίδη, αλλά σε αυτήν του Αλκιβιάδη, σύμφωνα με την οποία η υπεροψία μπορεί να αποδειχθεί ύβρις.

* Πέτρος Βαμβακάς, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών & Διεθνών Σχέσεων του Emmanuel College της Βοστώνης, διευθυντής στο Ινστιτούτο Μελετών Ανατολικής Μεσογείου, μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του ΕΝΑ – Άρθρο στο Ινστιτούτο ΕΝΑ