4 γυναίκες χορογραφούν στην Καλαμάτα και διεκδικούν τον χώρο τους

Η αντίστροφη μέτρηση έχει ξεκινήσει για τα καλά για το 31ο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας που θα πραγματοποιηθεί φέτος από τις 18 έως τις 27 Ιουλίου, υπό τη νέα καλλιτεχνική διεύθυνση της Τζένης Αργυρίου.

Με το βλέμμα του στραμμένο στον κόσμο που αλλάζει και τα σώματα που επιμένουν να τον κατοικούν με ευαισθησία και δύναμη, πέντε γυναίκες χορογράφοι (Ξένια Κογχυλάκη -Αγνή Παπαδέλη Ρωσσέτου- Μάρθα Πασακοπούλου, Κατερίνα Φώτη)  μιλούν για την τέχνη τους, την ανάγκη της έκφρασης μέσα από το σώμα, τον ρόλο των γυναικών στη χορογραφική δημιουργία, την εξουσία, τον θυμό, την τρυφερότητα, την αντίσταση και το χτίσιμο του μέλλοντος.

Μέσα από την προσωπική τους ματιά, η σκηνή μετατρέπεται σε πεδίο αλήθειας – όχι για να δώσει απαντήσεις, αλλά για να προκαλέσει ερωτήματα. Ο σύγχρονος χορός εδώ δεν είναι απλώς μια τέχνη. Είναι μια πράξη πολιτική, κοινωνική, βαθιά ανθρώπινη. Και οι γυναίκες αυτές, με τόλμη και ελευθερία, γίνονται οι φορείς της.

Ποιες είναι οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν ως γυναίκες χορογράφοι στον κόσμο του χορού και πώς τις ξεπερνούν;

Η Ξένια Κογχυλάκη σημειώνει πως “ως γυναίκα χορογράφος με απασχολεί το πώς συνδυάζονται οι πολλαπλοί ρόλοι που μια γυναίκα επιθυμεί να έχει σήμερα και το πώς αυτό μπορεί να υποστηριχθεί έμπρακτα από δομές και θεσμούς. Μέχρι αυτό να εξασφαλιστεί η διαχείριση περιορίζεται δυστυχώς σε προσωπικό επίπεδο. Αναγνωρίζω ότι γίνονται βήματα, βλέπουμε πλέον περισσότερες γυναίκες χορογράφους να εκπροσωπούνται σε θεσμικές σκηνές και οι τρόποι δημιουργίας και εργασίας γίνονται όλο και πιο συλλογικοί και συμπεριληπτικοί, αλλά το γεγονός ότι ακόμα αυτή η ερώτηση διατυπώνεται μονομερώς δείχνει ότι υπάρχει ακόμα δρόμος” .

Η Αγνή Παπαδέλη Ρωσσέτου συμπληρώνει: “Μια γυναίκα που ασχολείται με το χορό έρχεται αντιμέτωπη κατά τη διάρκεια της ζωής της με πλήθος αλλαγών στο σώμα, την αντοχή, την επιθυμία της. Ο χρόνος, η εργασία, η εμπειρία, η ενδεχόμενη μητρότητα, το μεγάλωμα ενός παιδιού, η φροντίδα, όλα, αφήνουν το αποτύπωμά τους. Αυτό το λάξευμα της γυναικείας σωματικότητας έχει συχνά σκληράδα και πόνο μέσα του. Ταυτόχρονα όμως, όλο αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον και είναι άξιο παρατήρησης και επεξεργασίας. Για μένα αποτελεί ένα από τα πεδία που τροφοδοτούν τη δουλειά μου στο χορό”.

Η Μάρθα Πασακοπούλου παίρνει τη σκυτάλη λέγοντας: “Σε μια κοινωνία πατριαρχική, είναι αναπόφευκτο το να μην ξεπερνιούνται αυτά τα στερεότυπα ακόμη και στην τέχνη. Φυσικά και αντιμετωπίζω προκλήσεις στην καθημερινότητά μου ως γυναίκα, ομολογώ όμως πως δεν έχω δεχτεί κάποια έντονη διάκριση με έμφυλα χαρακτηριστικά στον τομέα μου, ίσως γιατί στην ελληνική σκηνή η πλειοψηφία είναι γυναικεία.

Σαφώς διαπιστώνω την έντονη υποστήριξη που λαμβάνουν άνδρες χορογράφοι με σημαντικό εννοείται καλλιτεχνικό έργο, την οποία όμως βρίσκω ανισοβαρή. Παρόλα αυτά, στη δική μου περίπτωση εντοπίζω οτι τα όσα προβλήματα μπορεί να προκύπτουν στον κόσμο του χορού, είναι απόρροια θέσης εξουσίας, που δεν σχετίζεται πάντα με το φύλο. Μαθαίνεις να παλεύεις για τα πολύ βασικά σε αυτή τη χώρα, η οποία δεν υποστηρίζει την τέχνη και δη το χορό, επομένως βρίσκεις μηχανισμούς κάθε φορά να αντιμετωπίζεις και να ξεπερνάς δυσκολίες, με το αντίστοιχο κόστος φυσικά. Σε αντίδραση αυτής της παθογένειας, ασχολούμαι ακόμα σε βάθος με την τέχνη του χορού!”

Και η Κατερίνα Φώτη καταλήγει: “Νομίζω πως οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει μια γυναίκα καλλιτέχνιδα ως επαγγελματίας δεν προσδιορίζονται ειδικά στον χώρο του χορού, αλλά αφορούν συνολικά την έμφυλη αντιμετώπιση στο χώρο του πολιτισμού”.
Και γίνεται πιο συγκεκριμένη αναφερόμενη στην:
– υποεκπροσώπηση στις σκηνές μεγάλης κλίμακας που επιφέρουν αναπόφευκτη μισθολογική ανισότητα, καθώς το μπάτζετ που θα διατεθεί από κάθε οργανισμό είναι ανάλογο της εμβέλειας της σκηνής

– στη μηδενική προστασία της μητρότητας σε ένα περιβάλλον απόλυτα ελαστικών εργασιακών σχέσεων, με αποτέλεσμα την
– αναπόφευκτη εργασία κατά τη διάρκεια τόσο της εγκυμοσύνης όσο και της λοχείας, χωρίς καμία πρόβλεψη για την διευκόλυνσή της (π.χ. ειδικοί χώροι φύλαξης και άντλησης γάλακτος, χώροι θηλασμού και ειδικά διαμορφωμένοι χώροι για βρέφη κ μικρά παιδιά),
– λεκτική υποτίμηση σε επίπεδο διαπραγμάτευσης όπου μια γυναίκα αντιμετωπίζεται συνεχώς ως μη ισότιμη ομιλήτρια – χρήση εκφράσεων όπως “κορίτσι μου” και “κούκλα μου” και φυσικά απεύθυνση πάντα στον ενικό, είναι μόνο μερικά από τα ελάχιστα παραδείγματα που καθιστούν τη θέση μας άνιση σε εμφυλο επίπεδο και άρα δυσχεραίνουν τόσο την επαγγελματική μας σταδιοδρομία όσο και την διατήρηση της ψυχικής μας ισορροπίας στο πλαίσιο της επιτέλεσης των πολλαπλών κοινωνικών μας ρόλων.

Προσωπικά, αναγκάζομαι πολύ συχνά να καταφύγω στην αυστηρότητα και στη θέση ορίων από την αρχή των επαγγελματικών μου διαπραγματεύσεων, όταν έρχομαι αντιμέτωπη με συμπεριφορές εμφυλου προνομίου του συνομιλητή, χωρίς αυτό να το θεωρώ λύση ή να είναι κάτι που απολαμβάνω.

Έχω ακούσει σε ραντεβού για να κλείσω αμοιβή για κινησιολογικη δουλειά στο θεατρο, την έκφραση “άρα σπούδασες χορό μεγαλοκοπέλα”, απαντώντας σε μια σειρά ερωτημάτων με χαρακτήρα συνέντευξης, παντελώς άσχετα με το περιεχόμενο της συνάντησης και ενώ είμαι στο χώρο πάνω από δέκα χρόνια άρα τα διαπιστευτήρια μου είναι προφανή, δεν χρειάζεται να αναφερθώ στις σπουδές μου.

Νομίζω αυτό το παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό της συνθήκης που βιώνουμε ως γυναίκες και ως θηλυκότητες. Τα όρια και η απόσταση είναι τα όπλα που εγώ έχω αναγκαστεί να υιοθετήσω , παρότι το κόστος ψυχικά είναι μεγάλο- κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να ζει συνεχώς θωρακισμένος.

Ζούμε στον κόσμο όπου η ευαλωτοτητα θεωρείται ελάττωμα και που προκρίνεται αδιάκοπα η επαγγελματική αδιαλλαξία και η υιοθέτηση των πατριαρχικών στερεοτύπων για την εργασιακή επιβιωση – διαφωνώ πολύ με αυτό και στις προσωπικές μου δουλειές συνεργάζομαι με ανθρώπους που σέβονται τη μαλακοτητα και έχουν διάθεση να μοιραστούν το προσωπικό μου όραμα επειδή βρίσκουν σε αυτό ταύτιση”.

Ποιες θεματικές ή προσωπικές ανησυχίες επεξεργάζεστε μέσω της χορογραφίας σας, και πώς τις μεταφράζετε σε κίνηση για το κοινό;

Ξένια Κογχυλάκη: Μέσω του Slamming επιχειρώ να εξερευνήσω τη βίαιη αλλά και τρυφερή διάσταση της σωματικής συνύπαρξης. Με γοητεύει η εξάντληση και η εκτόνωση ως σωματικές καταστάσεις και οι συναισθηματικές αποχρώσεις που αναδύονται από αυτές, και αναζητώ μέσα από τον χορό και τη χορογραφία, τρόπους και μηχανισμούς με τους οποίους τα σώματα διαπραγματεύονται το “μαζί”.

Αγνή Παπαδέλη Ρωσσέτου: Το σώμα είναι για μένα πάντα ο κεντρικός άξονας. Το σώμα, ως τόπος αποτύπωσης του χρόνου, συμπυκνώνει όλη την εμπειρία και κινούμενο μπορεί να αποδώσει ανεξάντλητα πλήθος εικόνων και αφηγήσεων, συμπεριλαμβάνοντας όλες τις αντιφάσεις της ζωής. Το έργο Τη μέρα που ανέβηκα το βουνό μέχρι πάνω χτίζεται πάνω στην ιδέα της αναπνοής. Η αναπνοή, με τη διττή της σημασία, δηλαδή και σαν ζωτική λειτουργία αλλά και ποιητικά σαν ανάσα ή πνοή, αποτελεί απαραίτητο «καύσιμο» για να ανοίξουμε το μονοπάτι και να «ανέβουμε το βουνό». Σε ένα άλλο επίπεδο, η αναπνοή αποτελεί το όχημα-συνοδό με το οποίο πλοηγούμαστε σε όλα τα περάσματα που απαρτίζουν την πορεία της ζωής μας.

Όσο αφορά τον τρόπο δουλειάς μου τώρα, δεν θα έλεγα πως η διαδικασία περιέχει κάποια φάση «μετάφρασης» της ιδέας σε κίνηση. Ο τρόπος που δουλεύω έχει πάλι την αρχή του στο σώμα και στη δική μου εμπειρία. Συνήθως βρίσκομαι να ασχολούμαι με κάτι για καιρό, χωρίς σκοπό ή γνώση. Αυτό αρχίζει σιγά σιγά να παίρνει κάποια μορφή, κι εγώ να συνδέομαι μαζί του. Κάποια στιγμή το ονομάζω, αποκτά ταυτότητα και υπόσταση. Κι έτσι, μόνο αφού έχει προηγηθεί αυτή η επινόηση, εμφανίζεται ένα υπαρκτό και αδιαμφησβήτητο για μένα νόημα να δουλέψω συνειδητά με αυτή την «ιδέα» πλέον, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία και παρουσίαση ενός έργου.

Έτσι συνέβη και με την αναπνοή στο παρόν έργο. Ασχολούμαι με τη γιόγκα και την εξάσκηση της αναπνοής, εδώ και πολλά χρόνια. Τα τελευταία χρόνια και ενώ δούλευα άλλα έργα άρχισα να σκέφτομαι και να εφαρμόζω στην κίνηση και το χορό στοιχεία τεχνικών αναπνοής. Κάποια στιγμή η ιδέα για το έργο αναδύθηκε ξεκάθαρη, παρέα με τη γνώση για το τι θέλω να είναι αυτό το έργο. Και τότε ξεκινούν οι πρόβες.

Μάρθα Πασακοπούλου: Το Dance your way out, είναι ένα περιπατητικό, ακουστικό και σωματικό περφόρμανς που συμβαίνει στο δημόσιο χώρο, όπου οι επισκέπτες μέσω ακουστικών ακολουθούν οδηγίες, αφηγήσεις και μουσική, καθώς πλοηγούνται στη διαδρομή που προτείνεται. Το ενδιαφέρον μου κινείται γύρω από την επανακατοίκηση του δημόσιου χώρου – ιδίως μετά την περίοδο της πανδημίας, μέσω ενός πιο συλλογικού περιπάτου, προτρέποντας προς ένα ομαδικό χορό, ως τρόπο αντίδρασης ή ακόμη και διαμαρτυρίας μέσα σε μια νοσηρή καθημερινότητα κατακλυζόμενη από πολιτικά σκάνδαλα, εικόνες πολέμου και θανάτου. Αντλώντας από το φαινόμενο της ‘’χορευτικής πανούκλας’’ και της μεταδοτικότητας του χορού, με ενδιαφέρει η αντίθεση ανάμεσα στην ευχαρίστηση που προτείνει ο χορός ως μέσο, και που βιώνουμε όλο και λιγότερο στην καθημερινότητά μας, και στη νοσηρότητα που εμπεριέχει ένας χορός εξάντλησης, ένας ‘’χορός θανάτου’’. Με εργαλείο το περπάτημα, απλές σωματικές οδηγίες, και της τάσης του σώματος να κινείται στο ‘’beat’’, αποσκοπώ σε έναν ομαδικό χορό, ως μια ελάχιστη χειρονομία του να απολαύσουμε για λίγο το ‘’μαζί’’.

Κατερίνα Φώτη: Θα έλεγα ότι πραγματεύομαι ζητήματα ταυτότητας με την ευρεία έννοια και με φεμινιστική προοπτική και θεώρηση. Με ενδιαφέρει πολύ η έννοια του φύλου, της καταγωγής αλλά και η ταξικότητα και τα προσεγγίζω, θα μπορούσα να πω σαν αυτοεθνογραφία- ως γυναίκα βλάχικης καταγωγής και ανήκουσα σε μη προνομιούχα οικονομική τάξη, αναφέρομαι στα ζητήματα της έμφυλης καταπίεσης, της ταξικής καταγωγής αλλά και στην έννοια της ρίζας μέσα από συμβολισμούς που μπορούν να αναγνωριστούν από το κοινό ώστε και αυτό να ταυτιστεί με τις θεματικές και να ανάγει τα όσα βλέπει στις δικές του μνήμες και αναφορές.

Η κινητική δουλειά μου έχει ως πυρήνα τη χρήση καθημερινών πρακτικών ή συμβολικών κινήσεων οι οποίες μπαίνουν σε αλληλουχία και δημιουργούν εναλλασσόμενα μοτίβα, ενταγμένα σε μια αφηγηματική δραματουργία – με βάση με προφανή ιστορία, προσπαθώ να δημιουργώ σύμπαντα όπου η καθημερινότητα αποκτά μια μη ρεαλιστική ανάγνωση. Τέλος, κανω εκτεταμένη χρήση των σκηνικών αντικειμένων, τα οποία είναι απόλυτα απαραίτητα για τη δραματουργική ανάπτυξη του έργου.

Αν η παράσταση σας ήταν ένα ερώτημα, ποιο θα ήταν το «ανοιχτό» ερώτημα που καλεί το κοινό να σκεφτεί και πώς η κίνηση το φέρνει πιο κοντά στη λύση του;

Ξένια Κογχυλάκη: Αν η παράσταση είναι ένα ερώτημα, ρωτά : “τι συγκρατεί τα σώματα μαζί;”

Στο Slamming οι τρεις περφόρμερς σπρωχνόμαστε συγκρουόμαστε, συγκρατούμε και υποστηρίζουμε η μία την άλλη. Παράλληλα όμως αναπτύσσουμε χορογραφικές στρατηγικές που αποτρέπουν το χορό μας να μετατραπεί σε ένα χαοτικό πεδίο επιθετικότητας, αναζητώντας τρόπους με τους οποίους μια φαινομενικά χαοτική συνάθροιση σωμάτων, μπορεί να μετατραπεί σε έναν σύστημα εμπιστοσύνης και διαπραγμάτευσης και σε μία τελετουργική μορφή κοινωνικής συνεργασίας.

Μάρθα Πασακοπούλου: Το ερώτημά μου θα ήταν ‘’πώς παρατηρούμε το δημόσιο χώρο στην καθημερινότητά μας και πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε τις συνθήκες για μια πιο συλλογική κατάσταση ευχαρίστησης μέσα σε αυτόν;’’ Αυτό που τελικά προτείνεται στο Dance Your Way Out είναι η απόλαυση της ελεύθερης κίνησης μέσα από έναν ολιγόλεπτο τέκνο χορό!

Αγνή Παπαδέλη Ρωσσέτου: «Πώς η αναπνοή, η ακούσια και ασταμάτητη λειτουργία του οργανισμού μου, στην οποία τον περισσότερο καιρό δεν δίνω σημασία, συνοδεύει και συνδέεται άρρηκτα με στιγμές και γεγονότα της ζωής μου, με την σωματική, ψυχική, συναισθηματική κατάστασή μου, με την επιθυμία μου, με τις σχέσεις μου, κτλ.»
Μέσω της κίνησης, ο θεατής σε μια ενδεχόμενη ευτυχή συνάντηση με το έργο μπορεί μέσω της ταύτισης, να αναγνωρίσει τη δική του εμπειρία σε αυτό που γίνεται επί σκηνής.

Κατερίνα Φώτη: Άποψή μου είναι ότι η κίνηση δεν μπορεί να φέρει ακριβώς αυτό που λέμε “λύση”, μπορεί όμως η ίδια να αποτελέσει ανοιχτό ερώτημα γιατί είναι αφαιρετική και διαβάζεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους,δεν είναι προφορικός λόγος και δεν προσλαμβάνεται με την αμεσότητα του θεάτρου όταν αυτό επιλέγεται σκηνοθετικά τουλάχιστον.

Για το δικό μου έργο, σαν επαλήθευση και του τίτλου του ” The Kitchen Dance _ A House Trance Vocabulary” θα έλεγα πως η κίνηση θέτει τα ερωτήματα ” πόση καταπίεση κρύβεται στην πιο προφανή καθημερινότητα και πόσες από εμάς διαβάζουμε τον εαυτό μας και τις προγόνισσές μας στην εξαντλητική κινησιολογία της επιτέλεσης του ρόλου της νοικοκυράς; ” αλλά και ” πόση στερεοτυπική επανάληψη αντέχεις μέχρι να απελευθερωθείς;”

Στο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας

Τι σημαίνει για εσάς η παρουσία σας στο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας και πώς πιστεύετε ότι η συμμετοχή σας επηρεάζει την καλλιτεχνική κοινότητα και το κοινό της πόλης;

Ξένια Κογχυλάκη: Το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας έχει υπάρξει σημείο αναφοράς για εμένα, και η συμμετοχή μου ως χορογράφος σε έναν θεσμό που παρακολουθώ και θαυμάζω εδώ και χρόνια είναι μεγάλη χαρά και τιμή! Θεωρώ απαραίτητο ο χορός να αναπτυσσεται πέρα από την Αθήνα, και χαίρομαι πολύ που είμαι μέρους ενός θεσμού που φέρνει τοπικές και διεθνείς φωνές κοντά και διαμορφώνει ενεργά το τοπίο του σύγχρονου χορού στην Ελλάδα! Εύχομαι η συμμετοχή μου στο φεστιβάλ να φέρει κάτι από τον τρόπο που βιώνω τον χορό και τη χορογραφία σήμερα, όχι μόνο ως αισθητικό ή τεχνικό μέσο, αλλά ως έναν τρόπο να υπάρχω και να σχετίζομαι μέσα στον κόσμο.

Αγνή Παπαδέλη Ρωσσέτου: Η συμμετοχή μου στο φεστιβάλ είναι μεγάλη τιμή και με γεμίζει χαρά. Το φεστιβάλ της Καλαμάτας, ήταν για έμενα και τις φίλες και συνοδοιπόρους μου ήδη πριν φοιτήσουμε στην επαγγελματική σχολή, μια γιορτή, ένα μέρος πού είδαμε παραστάσεις σημαντικές, που μας καθόρισαν ριζικά.

Συνεπώς, ελπίζω το έργο που θα παρουσιάσουμε να αγγίξει το κοινό της Καλαμάτας, να συνομιλήσει με τις υπόλοιπες παραστάσεις του φεστιβάλ και να συνεισφέρει στο συνολικό νόημα που θα παραχθεί.

Μάρθα Πασακοπούλου: Είναι τιμή μου να βρίσκομαι ως καλλιτέχνιδα στον προγραμματισμό αυτού του τόσο σημαντικού Φεστιβάλ, κι ευχαριστώ πολύ τη Τζένη Αργυρίου για την πρόσκληση αυτή. Το έργο προσκαλεί πρωτίστως το κοινό της Καλαμάτας, σε μια συμμετοχική περφορμανς, μέσω ενός περιπάτου στην πόλη που αποτελεί κομμάτι της καθημερινότητάς τους, προσφέροντας έναν άλλο τρόπο θέασης και εμπειρίας αυτής της διαδρομής. Το να διευρύνουμε το ίδιο το μέσο του χορού, προς πρακτικές που ξεφεύγουν της σκηνής, νιώθω πως είναι μια κατεύθυνση που έχει τη δυναμική να προσκαλέσει περισσότερο κοινό, και να διευρύνει την αντιληπτικότητα των θεατών.

Κατερίνα Φώτη: Η συμμετοχή μου στο φεστιβάλ είναι κάτι παραπάνω από τιμή, καθώς συμπεριλαμβάνομαι σε έναν εγχώριο θεσμό από τους πιο σημαντικούς και ο οποίος έχει διεθνές βεληνεκές, με ένα απόλυτα προσωπικό έργο, το οποίο είναι αποτέλεσμα της καλλιτεχνικής μου έρευνας, όπως αυτή εξελίσσεται τα τελευταία τρία χρόνια με συστηματικό τρόπο.

Πιστεύω ότι το έργο αυτό, καθώς αναφέρεται σε αυτό που λέμε “γυναίκα της διπλανής πόρτας” αλλά με έναν τρόπο πιο αφαιρετικό, μπορεί να διεμβολίσει τη σκέψη του κοινού με τη φεμινιστική προοπτική που προτείνει, όπως αυτή ξεπηδά μέσα από τη στερεοτυπική επανάληψη των συμπεριφορών του έμφυλα καταπιεσμένου υποκειμένου, το οποίο τελικά σπάει τα δεσμά του και οδηγείται σε μια ανακουφισμένη ζωή.

Δεν διαχωρίζω το κοινό σε καλλιτεχνικό και μη, τα έργα που προσπαθώ να φτιάχνω είναι ενιαία δημιουργήματα και αφορούν το σύνολο – το καλλιτεχνικό προνόμιο θέασης με την έννοια της “γνώσης” του αντικειμένου, αποτελεί χαρακτηριστικό μιας μερίδας του ενιαίου κατά τα λοιπά κοινού, το οποίο μετερχεται της θεατρικής και χορευτικής εμπειρίας και δεν απευθύνομαι μόνο σε αυτό, καθώς αυτό θα καθιστούσε την τέχνη μου μη καθολικά προσβάσιμη και τότε δεν θα με ενδιέφερε το ίδιο.