ΙΕΡΙΣΣΟΣ: ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΣΚΑΡΩΝΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΞΥΛΙΝΑ ΚΑΡΑΒΙΑ
Περάσαμε ένα μεσημέρι στην Ιερισσό, για να βουτήξουμε στην παλιά τέχνη της κατασκευής ξύλινων σκαφών, μέσα από τα χέρια ενός μάστορα που ζει και αναπνέει στα καρνάγια εδώ και τέσσερις δεκαετίες.
Σε μια γωνιά της παραλίας της Ιερισσού εκτός από αλάτι, μυρίζει και πεύκο.
Τα στραβόξυλα, λυγισμένα στον ατμό, έχουν ήδη πάρει τη φόρμα τους πάνω στον σκελετό ενός καραβιού που προορίζεται για τα γλυκά νερά της Ολλανδίας.
Ο Νίκος Γιαννάκης μπήκε στο ναυπηγείο το 1985, σε ηλικία δεκαπέντε ετών – μόλις είχε αφήσει τα βιβλία, και αποφάσισε να πιάσει την πριονοκορδέλα.
«Κανένα σκάφος δεν είναι ίδιο», αφηγείται ο Νίκος στο NEWS 24/7, «γιατί κανένας ψαράς δεν ήθελε να έχει το ίδιο με τον άλλον».
ΤΑ ΞΥΛΑ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΣΚΑΡΩΜΑΤΟΣ
Η ξυλοναυπηγική τέχνη αποτελεί σπουδαίο κομμάτι του τεχνικού πολιτισμού της νεότερης Ελλάδας. Υπήρχε μια περίοδος, όπου οι μεταφορές πραγματοποιούνται κυρίως με πλοία και σε κάθε γωνιά της ελληνικής ακτογραμμής συναντούσες ένα ναυπηγείο – αρκεί να έβρισκαν κοντά ξυλεία.
Ο Νίκος ακολούθησε αυτήν την τέχνη, γιατί δεν του άρεσαν τα γράμματα. Πήγε στο ναυτικό και κατάφερε να μάθει σχέδιο, σε μια εποχή που όλοι σκάρωναν καράβια με το μάτι.
«Σκάφος μπορείς να φτιάξεις με τρεις τρόπους», μας εξηγεί. «Ο πρώτος είναι το μονόχναρο, μόνο με το μάτι και την εμπειρία. Ο δεύτερος, το μισομόντελο: σκαλίζεις ένα μικρό μοντέλο, κι αν σου αρέσει το “ανοίγεις” σε μεγαλύτερη κλίμακα. Ο τρίτος είναι η σάλα, όπου σχεδιάζεις το σκάφος σε πραγματικό μέγεθος.
Από μικρός ερχόμουν τα καλοκαίρια και ο πατέρας μου ξεκίνησε να μου μεταδίδει την τέχνη. Από κάπου έπρεπε να ξεκινήσω, οπότε έπιασα τις μινιατούρες. Ακόμα και σήμερα, προτιμώ να φτιάχνω μινιατούρες, γιατί το διασκεδάζω και έχουν λιγότερο άγχος.
Προτού μάθεις σχέδιο όμως πρέπει να μάθεις το κατασκευαστικό και τα εργαλεία, για να έχεις πλήρη εικόνα. Την πριονοκορδέλα, τον καταράκτη για τους κορμούς, την πλάνη. Αν δεν τα μάθεις, θα χτυπήσεις. Πρέπει να ξέρεις να το στεγανοποιείς.
Παλιά υπήρχαν οι καλαφατάδες, που η μόνη τους δουλειά ήταν να καλαφατίζουν. Ο μάστορας σχεδίαζε και παρακολουθούσε όλη τη δουλειά. Δούλευαν 20 άτομα και έπαιρνε ένα έτος. Τώρα ένα ξύλινο καράβι 11 μέτρων, θα μου πάρει περίπου οκτώ μήνες. Μπορώ να κάνω και δυο και τρία παράλληλα αλλά δεν υπάρχει δουλειά.
Η διαδικασία ξεκινά με την καρίνα και τα στραβόξυλα για τον σκελετό. Μετά ξεκινάς την καμπύλη. Μαλακώνεις τα ξύλα στον ατμό, τα στραβώνεις και τα καρφώνεις. Αν τα ξαναβάλεις στον ατμό, ισιώνουν. Τα πεύκα είναι τα πιο εύκολα στη διαμόρφωση.
ΜΙΑ ΤΕΧΝΗ ΠΟΥ «ΣΒΗΝΕΙ»
Ο Νίκος αντιλαμβάνεται πως η τέχνη του ξύλινου σκάφους έχει όλο και λιγότερη ζήτηση, αλλά εκτιμά πως έχει εμπορική και τουριστική αξία.
«Αν βάλεις δίπλα ένα ξύλινο, ένα πλαστικό και ένα σιδερένιο σκάφος, ο τουρίστας θα πάει στο ξύλινο. Όπως αναζητά το παραδοσιακό φαγητό, θα προτιμήσει και το παραδοσιακό σκάφος. Θα μπορούσε η τέχνη αυτή να επιβιώσει μέσω του τουρισμού.
Τουριστικό σκάφος, όμως, φτιάχνουμε ένα κάθε πέντε χρόνια, συνήθως για ιδιώτη. Στα επαγγελματικά, αγοράζουν συνήθως μεταχειρισμένα από την Τουρκία.
Οι παλιοί καπεταναίοι ήξεραν να φροντίζουν το ξύλο, σήμερα οι περισσότεροι πελάτες δεν έχουν τέτοια γνώση. Στη θάλασσα το ξύλο αντέχει, στο γλυκό νερό όχι. Οι παλιοί μετά τη βροχή, ξέπλεναν το σκάφος με θαλασσινό νερό για να το προστατέψουν».
Ο Νίκος ισχυρίζεται ότι σήμερα δε συμφέρει πια σαν ναυπηγός να φτιάχνεις καινούργιο σκάφος. Οι επισκευές είναι πιο κερδοφόρες και για το λόγο αυτό η αγορά έχει μετασχηματιστεί.
«Παλιά έφευγαν πολλά σκάφη από εδώ. Μέχρι το 1992 υπήρχαν επιδοτήσεις, μετά κοπήκαν, και από το 2000 και έπειτα άρχισε η καμπή. Σήμερα, σε όλη την Ελλάδα είμαστε δέκα άνθρωποι – όχι ναυπηγεία – που ξέρουμε να κατασκευάζουμε ξύλινα σκάφη: δύο στην Ιερισσό, τρεις στη Σάμο, ένας στη Σύρο, ένας στην Κρήτη, ένας στον Σταυρό και ένας στην Καβάλα. Στη Σύρο το 1985 υπήρχαν περισσότερα από 30 ναυπηγεία. Η Σάμος από την άλλη ξεχωρίζει μέχρι και σήμερα γιατί έχει καλή ξυλεία – σκληρή μαύρη πεύκη – γι’ αυτό και δημιούργησε όνομα και φήμη».
Η ΜΟΝΑΞΙΑ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ
Το πιο δύσκολο καράβι που έφτιαξε ο Νίκος δεν είχε να κάνει με την παραγγελία, αλλά με τις συνθήκες: ήταν το πρώτο μετά τον πατέρα του, πριν από δέκα χρόνια. Η πρόκληση ήταν ψυχολογική, γιατί έπρεπε όλα να περάσουν πλέον από τα χέρια του.
«Όλοι έλεγαν ότι το σχέδιο δε θα βγει καλό. Ελάχιστοι ξέρουν να διαβάζουν σχέδιο – οι περισσότεροι δουλεύουν εμπειρικά.
Οι φίλοι μου είναι κυρίως καλλιτέχνες. Ο Παυλίδης, μου λέει πώς “σκαρώνει” τα τραγούδια του κι εγώ του λέω πώς σκαρώνω ένα πλοίο. Ακόμα και η γυναίκα μου, γραφίστρια είναι, δε θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο.
Όταν πέφτει το σκάφος στο νερό, φεύγει το μισό άγχος. Θα μπω θα το κοιτάξω πως κάθεται. Θα κάτσω στο λιμάνι να δω από που θα κάνει νερά. Στο πεύκο η διαστολή γίνεται μέσα σε οχτώ ώρες. Την επόμενη μέρα έχει φουσκώσει. Αν δεν κάνει νερά, τότε το απολαμβάνεις πραγματικά».
Η δουλειά του Νίκου είναι μοναχική. Ο κόσμος βλέπει απλά τα ξύλα και στο τέλος ένα σκάφος. Εκείνος όμως το φαντάζεται μπροστά του ολόκληρο, από την πρώτη μέρα. Όπως τότε, στα δεκαπέντε του, που μπήκε στο ναυπηγείο για πρώτη φορά και ήξερε – χωρίς να του το πει κανείς – ότι θα μείνει εδώ.
