Από τον κορεσμό στην υπερπαραγωγή: Οι νέες Νομικές και το μέλλον της δικηγορίας

Τις τελευταίες εβδομάδες γίνεται όλο και πιο φανερό ότι ο χώρος της Δικαιοσύνης βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Από τη μία πλευρά, ο υπερπληθυσμός των δικηγόρων προβάλλεται από κυβερνητικά χείλη και στοχευμένα δημοσιεύματα ως κεντρικό πρόβλημα που απαιτεί δραστικές πολιτικές παρεμβάσεις. Από την άλλη, η αδειοδότηση τριών παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων, που αναμένεται να παρέχουν “Νομικές Σπουδές“, ανοίγει διάπλατα τον δρόμο για μαζική παραγωγή αποφοίτων, χωρίς την παραμικρή διαβούλευση και χωρίς εγγυήσεις ποιότητας.

Η αντίφαση είναι προφανής. Δεν μπορεί να παρουσιάζεται ο αριθμός των δικηγόρων ως “δομικό πρόβλημα” της Δικαιοσύνης και ταυτόχρονα να αυξάνεται κατακόρυφα η παραγωγή νέων πτυχιούχων Νομικής. Η άνευ σχεδίου επιμονή στη λειτουργία των ιδιωτικών παραρτημάτων οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην περαιτέρω υποβάθμιση του κύρους και της αξιοπιστίας ενός ήδη καταπονημένου επαγγέλματος.

Η συζήτηση για τις εξετάσεις

Πριν από έναν περίπου μήνα, κυβερνητικές διαρροές μάς έφεραν αντιμέτωπους με επικείμενες αλλαγές στον τρόπο εισόδου στο επάγγελμα, στη φύση της άσκησης και στην επαγγελματική εξέλιξη. Τέθηκε στο τραπέζι η ιδέα για εξετάσεις προαγωγής σε βαθμίδες (π.χ. παρ’ Εφέταις), η αυστηροποίηση του Διαγωνισμού Δικηγόρων και η μεταφορά της αρμοδιότητας διεξαγωγής του από την Ολομέλεια των Προέδρων των Δικ. Συλλόγων στο Υπουργείο Δικαιοσύνης.

Πρόκειται για τις ίδιες εξετάσεις που μόλις το 2020 το Υπουργείο είχε αποποιηθεί, μεταβιβάζοντάς τες στην Ολομέλεια για να αντιμετωπιστούν οι καθυστερήσεις στην ανακοίνωση των αποτελεσμάτων και να αναγνωριστεί η ανάγκη αυτορρύθμισης του δικηγορικού επαγγέλματος. Σήμερα, η ίδια Κυβέρνηση εμφανίζεται να αναιρεί τον εαυτό της. Αυτή η αντιφατική στάση αποδεικνύει έλλειψη στρατηγικής. Αντί για ουσιαστικό διάλογο με Δικηγορικούς Συλλόγους, πανεπιστημιακούς και κυρίως νέους-ες επαγγελματίες, διαπιστώνουμε πρόχειρες εξαγγελίες και πειραματισμούς χωρίς συνέπεια και φυσικά δίχως κανένα διάλογο.

Οι νέες Νομικές Σχολές των ιδιωτικών Παραρτημάτων

Σαν να μην έφτανε αυτό, ήρθε και η εξαγγελία της αδειοδότησης τριών νέων Νομικών Σχολών παραρτημάτων ιδιωτικών πανεπιστημίων. Η επισκόπηση προγράμματος σπουδών ενός εξ αυτών που ήδη κυκλοφόρησε αρκεί για να διαπιστωθεί το πρόβλημα: προκλητικά κενά, έλλειψη μαθημάτων κορμού, προσέγγιση περισσότερο εισαγωγική παρά πλήρης νομική εκπαίδευση.

Η εικόνα αυτή δεν μπορεί να μας αφήσει αδιάφορους. Δεν τίθεται συνεπώς σε αμφισβήτηση η ακαδημαϊκή πληρότητα ενός προγράμματος σπουδών, ούτε ενδιαφέρει εάν προσομοιάζει σε αγγλοσαξονικό πρότυπο μάθησης ή όχι. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την πρόκληση της διαμόρφωσης των αυριανών δικηγόρων, δικαστών και νομικών συμβούλων, ανθρώπων που θα κληθούν να υπηρετήσουν το κράτος δικαίου, τους θεσμούς και να συμβάλλουν με τις γνώσεις και την παρουσία τους στην κοινωνική πραγματικότητα.

Η ευκολία που υπόσχονται τα ιδιωτικά παραρτήματα, με μοναδικό κίνητρο τα δίδακτρα και την εμπορευματοποίηση της γνώσης, δημιουργεί την προσδοκία εύκολης εισόδου στο επάγγελμα. Στην πράξη, λειτουργεί ως κερκόπορτα για την απαξίωση της δικηγορίας. Η ιδέα ότι με 10.000 ευρώ ετησίως μπορεί κανείς να “αγοράσει” νομική εκπαίδευση είναι επικίνδυνη για το κύρος του κλάδου και για το ίδιο το κράτος δικαίου. Εκτός και εάν -εν είδει ψευδαίσθησης- πιστεύουμε πως με κάποιο μαγικό τρόπο οι οσονούπω απόφοιτοι των παραρτημάτων των ιδιωτικών πανεπιστημίων made in Greece δεν θα αναζητήσουν θέση στην εγχώρια δικηγορική αγορά εργασίας.

Αυτορρύθμιση ή κανόνες;

Το θεμελιώδες ερώτημα είναι αν θα αφήσουμε την αγορά να αυτορυθμιστεί ή αν θα θεσπίσουμε κανόνες που διασφαλίζουν ποιότητα και κύρος. Η εμπειρία δείχνει ότι η άναρχη απελευθέρωση επιφέρει μόνο προβλήματα. Σε έναν κλάδο που βαδίζει ολοένα και περισσότερο προς τη μισθωτή εργασία και ο ελεύθερος χαρακτήρας του λειτουργήματος με ό,τι αυτός συνεπάγεται απειλείται και συρρικνώνεται, η πλήρης απελευθέρωση των σπουδών χωρίς φίλτρα ελέγχου εγκυμονεί ζωτικούς κινδύνους.

Η Ένωση Ασκουμένων και Νέων Δικηγόρων Θεσσαλονίκης τοποθετήθηκε δημόσια: το ήδη ασφυκτικό περιβάλλον για τους νέους δικηγόρους –με υπερκορεσμό, ανεργία, έλλειψη προοπτικής– θα επιδεινωθεί δραματικά. Αντί η Πολιτεία να ενισχύσει τις υφιστάμενες σχολές και να διασφαλίσει αξιοπρεπείς όρους άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος επιλέγει να ανοίξει την πόρτα σε μια “αγορά τίτλων” που θα εντείνει την ανασφάλεια.

Την ίδια στιγμή τα πάγια προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως νέοι-ες δικηγόροι παραμένουν ακέραια: Η άσκηση ως περίοδος εξοικείωσης με τα χαρακτηριστικά του επαγγέλματος παραμένει αρρύθμιστη -η μόνη απλήρωτη επαγγελματική πρακτική. Ο θεσμός της δικηγορικής συνεργασίας δεν έχει λάβει την απαραίτητα ενθάρρυνση και οι θεσμικές εγγυήσεις ιδιαίτερα για τους νέους-ες Δικηγόρους ως τα πλέον ευάλωτα μέλη των Δικηγορικών Συλλόγων ανεφάρμοστες εξαγγελίες.

Η επόμενη μέρα

Ο μέχρι πρότινος “υπερπληθυσμός” δικηγόρων παρουσιάζεται ξαφνικά ως λιγότερο σημαντικός, μόλις η νομική εκπαίδευση γίνεται εμπόρευμα. Όμως το μέλλον του επαγγέλματος δεν μπορεί να βασιστεί σε αντιφατικές εξαγγελίες. Χρειάζεται στρατηγική, συνέπεια και πολιτική βούληση. Ο δικηγόρος δεν είναι απλώς ένας ακόμη επαγγελματίας παροχής υπηρεσιών· είναι θεσμικός παράγοντας του κράτους δικαίου, με κρίσιμο ρόλο στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών.

Η ΕΑΝΔιΘ θα συνεχίσει να υπερασπίζεται αυτόν τον στόχο. Με συνέπεια, σοβαρότητα και επίγνωση των προκλήσεων που έχουμε μπροστά μας. Γιατί χωρίς αξιόπιστη δικηγορία, δεν υπάρχει αξιόπιστη Δικαιοσύνη. Γι’ αυτό αποτελεί υποχρέωση μας να τοποθετηθούμε επί του θέματος ενώνοντας τη φωνή μας με όσους-ες αγωνιούν για το μέλλον της δικηγορίας υπό τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται.

*Γιώργος Παπαγεωργίου, Δικηγόρος – Πρόεδρος Ένωσης Ασκουμένων και Νέων Δικηγόρων Θεσσαλονίκης (ΕΑΝΔιΘ)