Μας πέρασε και η Βουλγαρία. Γιατί οι μισθοί στην Ελλάδα είναι χαμηλοί;

Σύμφωνα με την εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τους πρώτους εννέα μήνες του 2025, η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση στην Ευρώπη ως προς την αγοραστική δύναμη των πολιτών.

Ακόμη και η Βουλγαρία μας προσπέρασε. Ο μέσος καθαρός μισθός στη χώρα είναι 962 ευρώ, σύμφωνα με τον ΕΦΚΑ. Βρισκόμαστε πιο κάτω και από τις  χώρες που μέχρι πριν από λίγα χρόνια θεωρούσαμε «ανατολικό μπλοκ». Αυτοί που, πριν τριάντα χρόνια, παρακαλούσαν για τα δολάρια μας, τώρα γεμίζουν τα ξενοδοχεία μας.

Η εύκολη εξήγηση παραπέμπει στα απόνερα της κρίσης: «χρεοκοπήσαμε και πληρώνουμε τον λογαριασμό». Είναι μια εξήγηση βολική, αλλά όχι πλήρης. Ισως να μην είναι ούτε ειλικρινής. Διότι ο λόγος που οι μισθοί παραμένουν καθηλωμένοι είναι δομικός.

Η ελληνική οικονομία προσφέρει χαμηλούς μισθούς επειδή παράγει χαμηλή προστιθέμενη αξία. Περίπου το 45% της απασχόλησης βρίσκεται σε εστίαση, τουρισμό και λιανεμπόριο. Αυτοί οι κλάδοι διεθνώς βασίζουν την ανταγωνιστικότητά τους όχι στην τεχνολογία ή στην καινοτομία, αλλά στο χαμηλό εργατικό κόστος. Η Ελλάδα δεν εξάγει γνώση, δεν παράγει πατέντες, δεν οικοδομεί ισχυρή βιομηχανία. Εξάγει ήλιο, παραλίες και φθηνή εργασία.

Το κυρίαρχο επιχειρηματικό μοντέλο της χώρας –«να ανοίξουμε ένα καφέ ή να κάνουμε κάτι στον τουρισμό»– είναι μοντέλο επιβίωσης, όχι ανάπτυξης. Ανταγωνίζεται με τιμές και φθηνό προσωπικό, όχι με ποιότητα και παραγωγικότητα. Για αυτό και η πραγματική οικονομία δεν ανεβαίνει κατηγορία. Παράλληλα, οι υψηλές εισφορές καθιστούν πανάκριβη τη νόμιμη και αξιοπρεπώς αμειβόμενη εργασία, ενώ η «μαύρη» εργασία λειτουργεί ως παράλληλο υποσύστημα που ρίχνει τον μέσο μισθό προς τα κάτω.

Υπάρχει όμως και μια πολιτική διάσταση: οι χαμηλοί μισθοί είναι εργαλείο εξουσίας. Επιτρέπουν στις κυβερνήσεις να «μοιράζουν επιδόματα», να εμφανίζονται ως προστάτες των αδυνάτων, ενώ στην πραγματικότητα συντηρούν μια οικονομία χαμηλών προσδοκιών. Κάθε χρόνο ανακοινώνονται αυξήσεις στον κατώτατο μισθό, αλλά παραμένουν επικοινωνιακές ασπιρίνες μπροστά στην παθογένεια του παραγωγικού μοντέλου.

Όσο για το brain drain, δεν έχει σταματήσει. Συνεχίζεται σιωπηλά. Πάνω από 500.000 νέοι επιστήμονες έφυγαν μέσα σε δέκα χρόνια, αλλά χιλιάδες νέοι εξακολουθούν κάθε χρόνο να αναζητούν προοπτική εκτός Ελλάδας. Ενας μηχανικός με πτυχία και γλώσσες ξεκινά στην Ελλάδα με 900–1.100 ευρώ. Στη Γερμανία με 2.800–3.200. Τα μαθηματικά είναι αμείλικτα.

Η Ελλάδα δεν έχει κρίση μισθών. Έχει στρατηγική χαμηλών μισθών. Είναι συνειδητή επιλογή: μια οικονομία που δεν τολμά να ανέβει κατηγορία ανταγωνισμού, μένει εγκλωβισμένη στην ταυτότητα «φθηνή χώρα για επενδύσεις». Αλλά φθηνή χώρα σημαίνει φθηνή ζωή, φθηνά όνειρα, φθηνές φιλοδοξίες. Και όποιος δεν αντέχει, μεταναστεύει.

Οι μισθοί δεν ανεβαίνουν με αφορισμούς ούτε με ποσοστά στις προεκλογικές δεσμεύσεις. Θα ανέβουν μόνο όταν ανέβει η παραγωγικότητα και όταν η οικονομία πάψει να είναι εποχική και χαμηλής έντασης γνώσης. Αυτό προϋποθέτει τρία πράγματα:

• Μείωση του μη μισθολογικού κόστους εργασίας.
• Πάταξη της αδήλωτης εργασίας.
• Σοβαρές ιδιωτικές επενδύσεις σε βιομηχανία, τεχνολογία και έρευνα.

Αυτές είναι οι πραγματικές μεταρρυθμίσεις. Και εδώ βρίσκεται η ευθύνη όλων των κυβερνήσεων και, εν προκειμένω, της σημερινής: δεν δημιούργησαν τα ερείσματα για να εξελιχθεί ο ελληνικός καπιταλισμός από χαμηλή σε μεσαία και υψηλή προστιθέμενη αξία. Αντί γι’ αυτό, η κοινωνία παραμένει παγιδευμένη στο δίπολο: σεζόν-delivery. Και αυτό βολεύει όσους κρατούν τα κλειδιά των επιχειρήσεων. Οι υπόλοιποι ας κρατήσουν δίσκους και ας στρώσουν τα σεντόνια.